J- lovchi sheva adabiy tildan boshqa fonetik xususiyatlari bilan ham farq qiladi: ad. Orfogafik o o’rnida til orqa (a)tovushni ishlatadilar.ota-ata, ata, bola-bola, bola. - J- lovchi sheva adabiy tildan boshqa fonetik xususiyatlari bilan ham farq qiladi: ad. Orfogafik o o’rnida til orqa (a)tovushni ishlatadilar.ota-ata, ata, bola-bola, bola.
- J- lovchi shevalar singarmonizmli bo’lishi bilan ham xarakterlanadi.
- O’zbek shevalarining ikkinchi gruppasini o-lovchi va a-lovchi gruppalarga bo’linuvchi y- lovchi gruppa tashkil qiladi. A-lovchi shevalar singormanizmlardir.
- Y-lovchi gruppaning a-lovchi shevalarida (Shimoliy o’zbek Turkiston, Iron, Qorabuloq, Mankent, Xorazm) qadimgi turkiy cho’ziq unlilar mustaqil fonema sifatida ishlatiladi.
O’zbek adabiy tili vokalizmi, shuningdek Toshkent tipidagi shevalar vokalizmida unlilarning lablanish holati asta-sekin kamayib, tilning tanglayga tomon ko’tarilish darajasiga ko’ra yuqori ko’tarilish unlilarning o’rta ko’tarilish unlilarga va keng unli fonemalarga o’tishi asta-sekin kuchayib bormoqda. - O’zbek adabiy tili vokalizmi, shuningdek Toshkent tipidagi shevalar vokalizmida unlilarning lablanish holati asta-sekin kamayib, tilning tanglayga tomon ko’tarilish darajasiga ko’ra yuqori ko’tarilish unlilarning o’rta ko’tarilish unlilarga va keng unli fonemalarga o’tishi asta-sekin kuchayib bormoqda.
- Masalan, yuqori ko’tarilish unlilari va uning asosiy farqi ularning lablanish yoki lablanmasligidadir.
- Quyi ko’tarilish unlilarida lablanish va lablanmasligiga nisbatan tilning gorizontal yo’nalishiga ko’ra farqlanish ustun.
Nazorat topshiriqlari: - 1.1. O’zbek tili dialektlararo farqlanuvchi ko’p shevali til ekanligi lingvistik adabiyotlar orqali o’rganib, xulosa chiqarish.
- 1.2. Qorluq, qipchoq, va o’g’uz lahjalari o’rtasidagi farqli tomonlarini yozma bayon qilish.
- 1.3. Toshkent, Samarqand-Buxoro, Xorazm-o’g’iz, qipchoq tip shevalarining unlilarini aks ettiruvchi ko’rgazmalar tayyorlash.
Do'stlaringiz bilan baham: |
