Mavzu: O'zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

Maktab MMIBDO‘__________ _______________________

“__” _______ 20___-yil.

MAVZU:


Mashg‘ulotning borishi:
Mashg‘ulot yangi mavzuga oid topshiriqlarni bajarish bilan boshlanadi.
Mashg‘ulotlikdagi 1 -topshiriqqa ko'ra o'quvchilar mustaqil ravishda berilgan so'z shakllarini tarkibiy qismlarga ajratadilar.Namuna: uxladim — uxla — fe'l asosi, -di zamon shakli yasovchi qo'shimcha, -m shaxs-son shaklini ifodalovchi qo'shimcha.
2-topshiriqda o'quvchilar -m, -ng, -ngiz, -man, -miz, -san, -siz qo'shimchalari qanday vazifa bajarishini aniqlaydilar.
O'qituvchi shu o'rinda quyidagicha muammo qo'yadi:
1.Berilgan qo'shimchalar fe'lning qanday shaklini hosil qiladi?
2.Mazkur qo'shimchalar qanday vazifa bajaradi? O'quvchilar savollarga javob beradilar va fe'llarni tahlil qiladilar.
Buning uchun fe'llarda berilgan qo'shimchalarni qo'shib ko'radilar: o'qidim, o'qidik kabi.
Namuna: -(i)m — o'qidim — fe'ldan ifodalangan harakat-holalni bajaruvchi I shaxsni bildiradi.
Topshiriqlar bajarilgach, o'qituvchi shaxs-son shakJlari bo'yicha quyidagi nazariy ma'lumotlarni tushuntiradi. Fe'ldan ifodalangan harakat holatni bajaruvchi shaxsni bildirib, fe'lni kesim sifatida shakllantiruvchi va ega bilan bog'lab keluvchi shakllar shaxs-son shakllari sanaladi.I va II shaxsni bidiruvchi fe'llar maxsus shakllar orqali ifodalanadi. Ill shaxsda esa zamon qo'shimchalari shaxs ma'nosini ham ifodalaydi.
O'tgan zamonning -di hamda kelasi zamon shart mayli -sa shakllaridan so'ng -m, -ng, -k, -ingiz shakllari; ravishdosh, sifatdosh shakllari hamda sof fe'lning hozirgi zamon shakllaridan so'ng -man, -miz, -san, -siz shakllari qo'Ilanadi.
So'ng mashqlar bajariladi. 259-mashqda o'quvchilar berilgan fe'llarda qaysi o'rinda -(i) m, -(i) ng qo'shimchalari, qaysi vaqtda -man, -san qo'shimchalari qo'llanilishini aniqlaydilar.
N a m u n a: o 'qiyman — o 'qi — fe'l asosi, sof fe'l.
mashqda o'quvchilar nuqtalar o'rniga shaxs-son qo'-shimchalaridan mosini qo'yib, gaplarni ko'chiradilar va ularni izohlaydilar.
Namuna: Men bu yo'ldan necha bor qishlog'imga o'tganman, lolazorningsayriga toyaolmayketganman. (Mirtemir) O'tganman —fe'lida -man shaxs-son qo'shimchasi sifatdosh shaklidan keyin qo'llangan.
m ashqqa ko'ra o'quvchilar mustaqil ravishda berilgan fe'llarni tarkibiy qismlarga ajratib, shaxs-son qo'shimchalarini asosga qo'shilishiga ko'ra tahlil qiladilar.
Namuna: To'g'rigapirding. Yaxshigap, diqqat-e'tiborharqanday doridan kuchliekan. (O'.Umarbekov) Gapirding — gapirrhoq fe'l asosi, -di fe'lning o'tgan zamon shakli, -ng shaxs-son yasovchi qo'shimcha.
So'ng darslikdagi savol va topshiriqlar bajariladi va mashqqa ko'ra "Men kamtarman degan odamni kamtar ekan dep o'ylamang" mavzusida hikoya tuzish va unda qo'llangan shaxs-son qo'shimchalarini izohlash uyga vazifa qilib beriladi.