Mavzu: O’zbekistonda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va investitsion muhitni oshirishning samarali yo’llari. Reja

Mamlakatlar	Export (% da)
Import (% da)
2011	2012	2011		2012
Avstriya	0	0	1,7		1,6
Belgiya	0,3	0,5	0,7		0,6
BuyukBritaniya	1,2	1,9	1,2		1,1
Germaniya	0,5	0,8	11,5		6,4
Italiya	0,2	0,3	2,6		1,9
Xitoy	15,7	24,8	20,8		24,3
Koreya	1,7	1,9	22,1		26,0
Niderlandiya	0,2	0,2	1,2		0,8
AQSh	0,9	0,8	4,4		5,1
Turkiya	11,0	14,5	4,1		4,7
Fransiya	2,7	2,8	2,6		1,4
Shvetsariya	0,2	0,3	1,5		1,1
Yaponiya	0,2	0,2	2,2		2,6

Manba:O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi ma`lumotlari
2.1.1-jadval ma’lumotlariga ko`ra, O`zbekistonning asosiy xorijiy eksport hamkorlari ichida eng yirigi Xitoy bo`lib, 2012-yilda O`zbekiston eksportining 24,8%i unga tegishli, so`ngra Turkiya bo`lib, u 14,5% ulushga ega. Keyingi o`rinlarda 2,8% bilan Fransiya 1,9% bilan Buyuk Britaniya va Janubiy Koreya turadi.
Import hamkorlari orasida esa Janubiy Koreya yetakchilik qiladi. Import qilinayotgan mahsulotning to`rtdan bir qismidan ko`prog`i Janubiy Koreya xissasiga to`g`ri keladi. Undan so`ng 24,3% Xitoyga tegishli bo`lsa, keyingi o`rinlarda 6,4% bilan Germaniya, 5,1% bilan AQSh, 4,7% bilan Turkiya, 2,6% bilan Yaponiya, 1,9% bilan Italiya, ulardan so`ng 1,1% bilan Buyuk Britaniya turadi.
2008-yildan eksport va import ko`rsatkichlari pasaygan.
Markaziy Osiyodagi boshqalariga nisbatan iqtisodiy jihatdan rivojlangan davlat – Qozog`istonning uzoq xorij mamlakatlari bilan savdosi(2.1.1-rasm)ni ko`rib chiqsak.

2.1.1-rasm

Qozog`istonnning xorijiy mamlakatlar bilan savdo munosabatlari (2012-yil)
Manba:Qozog`iston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi ma`lumotlari
2.1.1-rasmdan ko`rinib turibdiki, Qozog`iston eksportida ham 16,6% bilan Xitoy yetakchilik qiladi. 15,1% Italiya, 6,7% Niderlandiya, 5,3% Fransiya, 5,1% Shvetsariya, 3,9% Avstriya, 2,7% Ukraina, 2,6% Turkiya va Kanada, 2,3% Ruminiya va 1,9% Birlashgan Qirollik ya’ni Buyuk Britaniyaga tegishli. Asosiy import hamkorlari orasida ham 5,1% bilan Xitoy yetakchilik qiladi. Buyuk Britaniyaning ulushi esa 0,5%ni tashkil etadi.
Ko`rib chiqilgan 2 davlatning ham tashqi savdosida Buyuk Britaniya kam ulushga ega. Bunga sabab faqatgina mamlakatlarning uzoqligi bo`lmay, boshqa sabablar ham mavjud. Ulardan biri Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqi a’zosi bo`li, Ittifoqda yagona boj tizimi, umumiy bozor rivojlangan, Markaziy Osiyo davlatlari esa Yevropa ittifoqi tarkibiga kirmaganligi uchun uning tarkibidagi mamlakatlar bilan tashqi savdoni kuchli yo`lga qo`ya olmaydi.
Markaziy Osiyo mamlakatlarining tashqi savdo aylanmasi tahliliga to’xtalsak, mintaqadagi eng taraqqiy etgan iqtisodiyotga ega davlatlardan biri O’zbekiston tashqi savdo aylanmasini tahlil etish maqsadga muvofiq bo’lar edi. Chunki O’zbekiston tashqi savdo aylanmasi Markaziy Osiyo tashqi savdo aylanmasida eng katta ulushga ega davlarlardan biridir.
2.1.2-rasm



2013-yil yakunlariga ko’ra O’zbekiston eksport tarkibida elektroenergiya va neft mahsulotlari 31,1% bilan jami eksportning eng katta ulushini tashkil etdi. Keying o’rinlarda xizmatlar 16,2%, oziq-ovqat mahsulotlari 9,8%, paxta tolasi 7,7%, qora va rangli metallurgiya 6,3%, mashina va asbob uskunalar 5,5%, kimyo mahsulotlari 4% ulushni tashkil etdi. Mamlakatimiz eksportida hom ashyo mahsulotlaridan ko’ra tayyor mahsulot ulushi keying yillarda oshib bordi va umumiy eksportning 70 %dan ko’prog’ini tashkil etmoqda. Buning asosiy sababi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar, investitsiya siyosati va ularning ko`payishi, buning natijasida modernizatsiya, diversifikatsiya va lokalizatsiya dasturlarining muvaffaqiyatli amalga oshirilishidir.
Buyuk Britaniya bilan savdo aloqalarini rivojlantirish uchun ularda mavjud bo`lmagan yoki unga nisbatan ishlab chiqarishda ustunlikka ega bo`lgan tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va taqdim etish zarur.
O`zbekiston Respublikasi importi tarkibi esa 2.1.3-rasmda ko`rsatib o`tilgan. Unda esa asosan ishlab chiqarish vositalari salmoqli o`rinni egallaydi.

2.1.3-rasm

2.1.3-rasm ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, mamlakat import tarkibida mashinasozlik va uskunalar eng katta ulushga ega hisoblanadi va bu umumiy import hajmining 44,2%ini tashkil etadi. Kimyo mahsulotlari esa 14,3% ulushga ega. Keying o’rinlarda esa 9,7% bilan oziq-ovqat mahsulotlari, 7,9% bilan qora va rangli metallurgiya, 7,2% bilan elektroenergiya va neft mahsulotlari, 5,8% bilan xizmatlar importi turadi. Demak, O`zbekiston eng ko`p elektrenergiya va neft maxsulotlarini eksport qilib, mashinasozlik va uskunalarni import qiladi va bu asosan, Markaziy Osiyoda bo`lmagan mamlakatlar bilan bo`ladi. Mashinasozlik va uskunalar ishlab chiqarish sohasi uchun sotib olinadi.
O`zbekiston hmda boshqa Markaziy Osiyo davlatlari Buyuk Britaniyaga asosan xomashyo import qiladi, chunki bu davlatlar asosan mehnat resurslariga ixtisoslashgan, Buyuk Britaniya esa kapitalga ixtisoslashgan. Mutlaq ustunlik nazariyasiga ko`ra kapitalga mehnat resurslariga boy davlat mehnat talab qiladigan maxsulotlarni eksport qiladi, kaitalga ixtisoslahgan dvlat esa uni eksport qiladi, shunda xalqaro savdo rivojlanadi. Bu nazariya o`z tasdig`ini topgan holda, mehnat resurslariga va tabiiy resurslarga boy bo`lgan rivojlanayotgan davlatlar rivojlangan davlatlarga qazib olish, yetishtirish qiyin, ko`p mehnat talab qiladigan xomashyo yoki maxsulotlarni eksport qiladi ko`proq. Ulardan esa o`zlarida ishlab chiqarish ko`p xarajat talab qiladigan tayyor maxsulotlarni va ishlab chiqarishda zarur bo`lgan mashina va asbob uskunalarni sotib oladi.
O`zbekiston ham Buyuk Britaniyadan ko`proq ishlab chiqarish vositalari import qiladi. Shuningdek, kundalik hayotimizda ishlatiladigan ko`plab maishiy texnika vositalari ham Buyuk Britaniyadan import qilingan.
O`zbekiston paxtasining asosiy qismi ham London birjalarida sotiladi.
Xulosa qilib aytganda, Markaziy Osiyo va Buyuk Britaniya o`rtasida savdo munosabatlari keng yo`lga qo`yilmaganligining asosiy sababi ularning o`zaro savdosi ko`p xarajat talab qiladi.