Mavzu: Paxta to'qimachilik klaster. Ipakchilikda klaster usuli

I-BOB. Yurtimizda paxta-to‘qimachilik klasterlari faoliyati

1.1. Paxta-to‘qimachilik klaster tarixi.
Koʻpgina rivojlangan mamlakatlar tajriba sida iqtisodiyotning barqaror taraqqiyotini taʼ minlashda, innovatsion faollikni oshirishda, raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishda klasterlarning oʻrni va ahamiyati juda yuqori ekanligi koʻrsatilgan. Klasterlar tuzilishi yirik korxonalarning mahsulot ishlab chiqarishda bir-biriga yordam berish uchun birlashishiga misoldir. Klaster tuzilishini qo'llashni birinchi bo'lib targ’ib qilish taqriban 19-a'zodan
iborat bo'lgan texnik jamaat tomonidan amalga oshirilgan.
Klaster tuzilishining eng birinchi rasmiy tarixi
1984-yilga qaytariladi, bu zamonda IBM kompaniyasi kompyuterlar va serverlar tuzilishida klasterlarni ishlatdi. Klaster tuzilishi sonli hisoblash, matn o'qish va kabi qismlar uchun zamonaviy yechim bo'lgan parallel ishlashda o'rnatilgan. Klasterlar, superkompyuterlarga nisbatan yuqori sifatli va yuritish qulayligi, tashqi qurilmalar bilan kattaroq integratsiya va ishlab chiqarish yoki hisobotlar kabi yuklarni parallel yuritish uchun idealdir.
Klaster tuzilishining kelib chiqishi esa, bugungi kunda shuningdek qurilish texnologiyalari, kelajakdagi massiv jadvallar, muhandislik xizmatlar, biotexnologiyalar, qishloq xo’jaligi va h.k. kabi ko'plab sohalarda ishlatilmoqda. Klasterlar ishlab chiqarishda, sanoatda, ta'limda, tadqiqotda va boshqa ko'plab sohalarda muhim o'rin tutadi. Klasterlar juda ko'p tarmoqlarni birlashtirib, kelajakdagi shaffof birato’la xisoblash va haqiqiy vaqt yechimlarni parallel ishlash qulayligini yaxshilaydi. Kelajakdagi massiv jadvallar, biotexnologiyalar va ta’lim kabi sohalarda klasterlar ishlab chiqarishda juda muhim o'rin tutadi. Klasterlar, distributiv va parallel xisoblash uchun ham ishlatiladi.
XX asrning 80-yillarida M.Porter tomonidan “klaster” atamasi iqtisodiy kategoriya sifatida kiritilgan. Uning fikricha, klaster maʼlum sohada faoliyat koʻrsatayotgan kompaniya va institutlarning geografik jihatdan tarmoqlararo birlashuvi hisoblanadi.¹ Bundan tashqari, agroklasterning mohiyati A.A.Nastin tomonidan atroflicha asoslangan. Jumladan, uning taʼrificha, “agroklaster bir vaqtda va oʻzaro hamkorlikda ishlab chiqarish vazifalarini hal qilish va atrof-muhitni himoya qilishda birlashish maqsadida geografik jihat dan bir joyda joylashgan, oʻzaro bir-biriga bogʻliq va bir-birini toʻldiruvchi, turli mulk egalari oilaviy ferma, fermerlarning kooperativ korxonalari, ijtimoiy va ilmiy tashkilotlar, taʼlim muassasalari va maslahat xizmat laridan iborat bozor subyektlari tizimi”² dan iborat, deb taʼriflangan boʻlsa, A.V.Glotko tomonidan berilgan taʼrifda “agrosanoat majmuidagi tadbirkorlik agroklasteri ushbu tizimda maʼlum darajada oʻzaro aloqa qilish madaniyatiga ega boʻlgan bogʻliq ishtirokchilarning umumiy iqtisodiy manfaatlarini amalga oshiruvchi va texnologik zanjir tamoyili asosida tashkil etilgan hududiy jihatdan alohida innovatsion yoʻnaltirilgan integratsion tuzilma ”³ tarzida bayon etilgan. R.R.Toxchukov esa, yanada aniqroq arzda, “ tadbirkorlik agroklasteri - pirovard natijada samara olish hisoblangan ishlab chiqa rishning barcha bosqichlari, yaʼni qishloq xoʻja ligi mahsulotlarini ishlab chiqarishdan tayyor mahsulotni sotishgacha boʻlgan jarayonlarni yagona takror ishlab chiqarish tarzida mujassamlash tirgan turli faoliyat bilan shugʻullanuvchi tash kilotlar birlashuvi ” ⁴dan iborat ekanligi sifatida taʼriflaydi.
Qishloq xo'jaligi sohalarida klaster tuzilishini qo'llashning tarixi ham mavjud va bu sohadagi insollar ham bu tuzilishni muvaffaqiyatli qo'llaganlar ro'yxatida kiradi. Masalan, Doug Eadline, Qishloq xo'jaligi sohasida klaster tuzilishini qo'llashning birinchi bo'lib qo'llagan insollaridan biridir. U 1990-yillarda qishloq xo'jaligi sohasida ishlayotgan va ishlarida hisoblash texnologiyalaridan xususan, klaster tuzilishidan qo'llanib, yuqori sifatli hisoblash ishlarini amalga oshirishda ishonchli natijalar olishgan. U klaster tuzilishini bu sohada muvaffaqiyatli o'rganib, "Cluster Computing Cookbook" nomli kitobni ham yozgan va qishloq xo'jaligi sohasida klaster tuzilishini qo'llashda eng ko’p hissa qo’shgan.
Boshqa bir misol, Jesse Becker ham qishloq xo'jaligi sohasida klaster tuzilishini qo'llashni birinchi bo'lib qo'llagan insollar ro'yxatida kelayotgan. Uning ishi Shorcha nomli mashinasida tarmoq dasturlari ishlab chiqarishga yordam berish edi. U klaster tuzilishini ishlatib, katta ma'lumotlar bazalarini aniq parallel yuritish maqsadida yaratgan va bu ko'rsatkichlari bilan xalqaro miqyosdagi raqobatdoshlaiga qarshi turishida katta ustunliklar ko'rsatgan.
Qishloq xo'jaligi sohasida klaster tuzilishini qo'llashning bu kabi misollaridan ko'ra, hozirgi kunda ham bu sohada klaster tuzilishidan muvaffaqiyatli foydalanishni amalga oshirgan, o'z o'zini o'rganib, tajribalaridan foydalanib, yangiliklarga ega bo'lib, yuqori sifatli hisoblash, ma'lumotlar bazalari tahlil qilish va boshqa ko'pgina ishlar yuritishda klaster tuzilishidan foydalanishning muhimligi ko'proq anglab yetilgan holda, qishloq xo'jaligi sohasida klaster tuzilishidan foydalanishning bir nechta muhim avfzalliklari mavjud.
Birinchi navbatda, qishloq xo'jaligi sohasida klaster tuzilishidan foydalanish, iqtisodiy ma'lumotlar bazalarini aniq, birdaniga yuritishda yuqori aniqlikdagi hisoblash va ma'lumot tahlil ishlari uchun ishlatiladi. Bu, sohadagi katta ma'lumotlar bazalari va ulardan olingan ma'lumotlarni o'rganish uchun, shu jumladan, yetishtirish va tabiiy resurslar, katta texnologik bosqichlarda amalga oshiriladigan ilmiy tadqiqotlar, yuritilgan barcha texnik xizmatlar va boshqa ko'pgina resurslar bilan bog'liq⁵.
Respublikada klasterlar tizimi 2017-yilda joriy etildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 19-maydagi “Buxoro viloyatida zamonaviy paxtachilik-to‘qimachilik klasterini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2978-son qarori asosida Buxoro viloyatida “BCT cluster” MCHJ QK hamda 2017-yil 15-sentyabrdagi “Sirdaryo viloyatida zamonaviy paxtachilik-to‘qimachilik klasterini barpo etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3279-son qarori asosida Sirdaryo viloyatida “Bek cluster” MCHJ QK paxta-to‘qimachilik klasterlari tajriba-sinov tariqasida tashkil etildi.
Tajriba-sinov davrida ushbu klasterlar kutilganidan ko‘ra yuqori natija qayd etishdi. Shuning natijasida, 2018-yili paxta-to‘qimachilik klasterlari soni 16 taga, 2019-yili 77 taga, 2020-yili 97 taga hamda 2021-yili 122 taga,