Mavzu: pedagogik tajribalarni o’rganish reja: Kirish Asosiy qism

4.Ilg’or pedagogik tajribani o'rganishga oid materiallarni to'plash.

O’qitishning samarali amarali shakllari va usullarini ishlab chiqish va joriy etish; yangi pedagogik va axborot texnologiyalari, tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan holda o'qitishni samaradorligini oshirish; xalqning boy ma'naviy va intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ta'limning insonparvarlik yo'nalishini ta'minlash; o'quv-uslubiy majmualarning hamda ta'lim jarayoni didaktik va axborot ta'minotining yangi avlodini ishlab chiqish va joriy etish; o'quv jarayonini yuqori sifatli o'quv adabiyotlari va ilg'or pedagogik texnologiyalar bilan ta'minlashni amalga oshirish; milliy mustaqillik prinsiplari va xalqning boy intellektual merosi hamda umumbashariy qadriyatlar ustuvorligi asosida ta'limning barcha darajalari va bo'g'inlarida yoshlarning ma'naviy va ahloqiy sifatlarini rivojlantirish; yoshlar ongi va qalbiga milliy g'oya va mafkurani singdirish, ta'lim muassasalarida mafkuraviy tarbiyani bugungi kun darajasiga ko'tarish; ta'lim berishning barcha darajalarida ta'lim oluvchilarni huquqiy, iqtisodiy, ekologik va sanitariya-gigienik ta'limi hamda tarbiyasini takomillashtirish; yuqori malakali pedagogik kadrlar tayyorlash, ta'lim tizimining kadrlar salohiyatini tubdan yaxshilash, pedagoglarning kasbiy nufusini oshirish, ta'lim muassasalarini maxsus tayyorlangan malakali pedagog kadrlar bilan ta'minlash, ularning faoliyatida raqobatga asoslangan muhitni vujudga keltirish; pedagog kadrlarning mafkura borasidagi bilimlarini chuqurlashtirish.

Jamiyatda kechayotgan ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy o'zgarishlar evolyusion tarzda ta'lim tizimining yangi mazmun kasb etishini ta'minladi, ilg'or g'oyalarni o'zida namoyon etuvchi ta'limiy qadriyatlar shakllandi. Umuminsoniy, ma'naviy-axloqiy, kasbiy ahamiyatli qadriyatlar pedagog shaxsini tarbiyalashga xizmat qilishi, uning qadr-qimmatini oshirishi, shaxs Kuzatishning muhim obyektlaridan yana biri aniq holatda bolaga ta’sir etish. Masalan, bola navbatchilikni bajarmaganda, sport uyini noto‘g‘ri bajarilganda, o‘qituvchi bilan bola o‘rtasida ziddiyat paydo bo‘lganda ko‘rsatilgan tarbiyaviy ta’sir berilgan tanbex natijasida bolaning tarbiyalanganligini aniq ko‘rsatuvchi holat bo‘lishi mumkin.

Bunday holatda bolaning kamchiligi bilan ko‘rsatilgan tarbiya natijalari hisobga olinib boriladi.

Bola hayotida sodir bo‘lgan o‘zgarishlar tahlil qilinadi (so‘z, ta’sir, mimika, manera va x.k.z.) bola harakteridagi ayrim qaytarilgan sifatlar ham hisobga olinadi.

Kuzatish metodini kullaganda faqat nimani kuzatish kerakligi bilan chegaralanib kolmasdan, balki buni qanday qilish kerak degan masalani ham unutmaslik kerak. Bu yerda ilmiy kuzatish dalillarini hisobga olishdan farq qiladi.

Kuzatish bolaga ta’sir ko‘rsatish bilan birga qo‘shib olib boriladi, har - xil tarbiyaviy ta’sirdan bolalarning olgan reaksiya hisobga olinadi.

Kuzatish analitik harakterga ega bulib, bola xulqining u yoki bu sababi bilan bog‘lanishi, bolaga ta’sir etish va uning kamchiligini tahlil qilish xulqining yo‘nalishini o‘rganishdan iborat.

Kuzatish tizim bilan amalga oshiriladi. Buning uchun kuzatishning rejasi, to‘ziladi, unga ta’sir etishning tarbiyagaasoslangan yo‘nalishi ( masalan, tarbiyachi usmirning kamchiligini majlisda muxokama qilingandan keyin, u haqida jamoa va o‘rtoqlari bergan maslahatlarni, usmir kanchalik to‘g‘ri va xakkoniy tushundi, uni o‘ziga qabul qiladi va x.k.z. hisobga olib boradi.)

Bolaning tarbiyalanganligini bilish uchun o‘zok va muntazam aniq maqsad bilan kuzatish zarur.

Kuzatish tasodifan, yuzaki bulmasdan, balki tadqiqotchi bolaning hamma tomonlarini o‘rganish va hisobga olish zarur. Ayrim hollarda tadqiqotchilar faqat o‘zlarini qiziqtirgan tomonlarini o‘rganadilar holos.

Kuzatish jarayonida bolaning psixik holatini ham hisobga olish zarur.

Ko‘zatilgan voqea va faktlarni hisobga olishda, kishining xayolidan ko‘tarilgan muhim narsalarni harakter va mazmunini bo‘zib ko‘rsatmaslik zarur.

Kuzatishda ayrim bola yoki butun jamoa ko‘zatilish mumkin. Ayniksa ayrim bolalar bilan individual suxbatlar o‘tkazish orkali to‘liq natijaga erishish mumkin.

Shunday holatda kuzatishning dasturi quyidagicha rejalashtirish mumkin.

№Kuzatish yordamida xulqni o‘rganish sharoiti.

Ro‘yxat buyicha bolaning tartib nomeri

Utkazilgan suxbat- natijasida bolaning fikri

1.Poxodning rejasi bilan tanishtirilganda ularning qiziqishi oshdi va paxod bo‘ladigan kunni chidamsizlik bilan kutadi.

7, 11, 13, 18, 23, 24,

O‘z atrofi bilan tanishishni, odamlarni bilishni istaydi.

2.Qiziqib turdi. Paxodni rejasi bilan rilganda qiziqishi sundi.

3, 5, 9, 16, 19, 22, 25.

Vaktni xushchakchak utkazmokchi, dam olmokchi, harid kilmokchi va boshqalar.

3.Rejani aniq kungil bilan qabul qilish.

1, 4, 8, 10, 14, 17, 26.

Salomatligi yomon bo‘lgani uchun uchastkaga ishlashga ota- onalari kuymadi.Paxod nima bilan tagadi deb kurkishdi.
4.O‘zrli sabablar bilan paxodga bormadilar

2, 6, 12, 15.

Ota - onaga yordam berish uchun, uchastkaga ishlash uchun .

5.Sababsiz paxodga borishdan bosh tortdilar.

20, 21, 27, 28.

Tushuntirish berishmadi.

Bu kuzatish turistik paxod tashkil qilish buyicha utkaziladi.

Shundan sung paxodga kim kancha tayyorgarlik kurishi kuzatishldi. va hisobga olinadi. Kim faol tayyorlandi, kim passiv, kim faol ishtirok etdi, kim passiv, kim tuskinlik qildi.

Bu kuzatish bolalar xulqini ko‘rsatuvchi birgina ko‘rsatkichlar hisobga olinadi. (yaxshi, konikarli, yomon yoki) berilgan topshirikni bajara olmadi, berilgan topshirikni bajara olmadi, berilgan topshirikni bajarishga intiladi, berilgan topshirikni bajarishda o‘qituvchining yordamida muxtoj va x.k.z. Shu jumladan kizlar va o‘g‘il bolalarning topshirikni bajarishdagi harakati ham hisobga olinadi.

Ayniksa kuzatish natijalari sonlar bilan belgilash juda kulaydir. Dunda shaxsning tarbiyalanganlik darajasi son bilan belgilanadi. Olaylik o‘qituvchi mehnatsevarlik darajasi son bilan belgilanadi. Bunday holatda mehnatsevarlik darajasi belgilaydi: Mehnatda vijdonan qatnashadi, mehnatda qatnashuvini ayta oladi, mehnatga qatnashishga intiladi va halol ishlaydi, mehnatda o‘zok muddat bilan ishtirok etishga layokatli va x.k.z. Bu yerda bir necha mehnatsevarlik ko‘rsatkichlari hosil bo‘ladi. Bu ko‘rsatkichlar bolaning yoshiga karab besh va undan ortik bo‘lishi mumkin. Eng yuqori ko‘rsatkich “ besh” undan sal pastrok ko‘rsatkich “ turt” yoki chetdan mehnatni talab qilib ishlatsa “ uch” ayrim holda qatnashadi, ayrim holda mehnatga qatnashmaydi “ ikki” umuman dangasa ishlamaydi- “ bir” baholanishi mumkin.

Sungra shu baxo normalari asosida o‘quvchilar faoliyati ustidan kuzatish olib boriladi va ayrim daftarga uning natijalari hisobga olib boriladi. Bu kuzatishni quyidagicha tablitsaga joylashtiramiz.

O‘quvchilarning hammasi ustidan kuzatish olib borilgandan sung tuplangan materiallarga asosan, quyidagi mehnatsevrlik ko‘rsatkichlari hosil buldi.

- o‘quvchilar mehnatsevarligining yaxlit darajasi

- kiz va o‘g‘il bolalarning har - xil mehnatga munosabati

- u yoki bu faoliyatda faol darajasi.

- har - xil sharoitda, mehnatga bog‘liqlik munosabati, mehnatni tashkil qilish va uning maqsadini tushunishi va boshqalar. Shu ko‘rsatkichlardan sung har bir ko‘rsatkichuchun alohida tablitsa tuzilishi mumkin.

6 - “A” sinfning kishlok xujaligi mehnatiga munosabati.

Kuzatish natijasida tadqiqot uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar olinadi, bu ma’lumotlar keyinchalik o‘rganilgan jarayon va hodisaning samarali natijasini chiqarishga imkon beradi.

Kuzatishni o‘tkazishda ayrim zarur bo‘lgan qoida tartibga rioya qilish zarur bo‘ladi.

1. Kuzatishning umumiy rejasiga muvofiq bir kishi ko‘zatgandan ko‘ra, boshqa kishilar yordamida kuzatish, keyin olingan faktldarni bir- biriga taqqoslash. Kuzatishni bunday tashkil qilish subyektividan saklaydi. ( Ko‘zatuvchining dunyoqarashiga ilmiy yo‘nalishiga, hayotiy tajribasiga bog‘liqdir. Bundan tashqari uning holati, bolalarda bo‘lgan, o‘qituvchilarga bo‘lgan munosabati ham katta rol o‘ynaydi.)

2. Kuzatishni yashirin holatda olib borilishi lozim. Agar bola uni ko‘zatayotganliklarini bilib kolsa, o‘z harakatlarini vaktincha o‘zgartirishi mumkin. Ayrim tadqiqotlarda kuzatishni maxsus kinos’yomka yoki telerepartaj sezilmaydigan mikrofon yordamida magnitafonga yozib oladilar. Bunday holatda bolalar xonaga joylashtiriladi, xonaning bir tomoni kurinarli oyna bilan jixozlangan bulib, tadqiqotchi bolalarni oynadan ko‘rib turadi. Bunday holatda tadkikotchi bolalarga ko‘rinmaslikka harakat qiladi.

Ayrim tadqiqotchilar bolalar faoliyatini kuzatganda, o‘qituvchi yoki kuzatuvchi bulib kolmasdan, ular faoliyatiga aktiv ta’sir etuvchi munozara qatnashchisi sifatida ishtirok etadilar. Bunday holatda bolalar uning kuzatuvchi ekanligini sezmaydilar. Bajarilishi lozim bo‘lgan faoliyatga bolalar faol qatnashadi.

3. Kuzatilgan faktlarni aniq hisobga olish lozim, voqeaning davom etishi jarayoni, shaxsga ta’siri aniq hisobga olinadi. Kuzatish jarayonida kullanilgan ovoz yozuvchi apparatlar va kinos’yomkalar voqeaning sodir bo‘lishini aniqlashga yordam berishi mumkin, ammo jonli kuzatishning urnini bosa olmaydi.

4. Gurux ustidan taksimlangan kuzatishni sinab kurish. Buni uchun ko‘zutuvchilarnng har biri bolalar faoliyatining ma’lum qismi bilan shug‘ullanadilar. Shundan sung ko‘zatilar natijalarini solishtirib kurish, individual kuzatishlarning aniqligi va to‘g‘riligini tekshirib kurish.

5.Kuzatish yaxshi natija berish uchun , voqea va hodisaning kuzatish, bolalar faoliyatining o‘rganish uchun suxbat o‘tkazish, anketalar qo‘llash yaxshi natija beradi. Bunday vaktda tadqiqotchi o‘zining butun sezgi organlarini ishga solib ish kurishi kerak bo‘ladi. YA’ni o‘rtoqlarining holatini tushunishi, kattalar va bolalarning individual xususiyatlarini bilish, ularning temperamentlarini ajrata olishi zarur.

6. Kuzatish yakunida o‘z - o‘zini kuzatishni solishtirish. Bu maqsadda o‘z-o‘zini kuzatish kundaligini yuritish, o‘z - o‘ziga tavsif berish, bo‘lgan voqealar yuzasidan o‘quvchilarning esdaliklarini uyushtirish, bo‘larning hammasi ish joyidan repartaj olgandek qiziq va uyushgan holda tashkil qilinishi zarur.

Standartlashtirilgan eski rasmiylashtirilgan suxbatlar bo‘ladi. Pedagogik tadqiqotchilar standartlashtirilgan suxbatdan boshlanadi.Chunki u hayotiy vaziyatda, respondentga uning o‘rganilayotganligini bildirmasdan utkaziladi. Lekin bunday suxbatning yakunlarini yozib borish biroz kiyinchilik tugdiradi, ba’zan suxbat davomida tadqiqot maqsadga mos bulmagan informatsiyalar ham bo‘lib turadi. (ba’zan suxbatdosh boshqa narsaga qiziqib suxbat predmetidan tashqari chikib ketadi) Bunday suxbatlarni yozib borish kiyinligidan, uni yoddan yozishga to‘g‘ri keladi, bunday suxbatlarni tadqiqotchi savolning harakterini o‘zgartirishi, vaziyatga moslab olib borishi ham mumkin. Ba’zan shunday suxbatlar ham o‘tkaziladiki, uning uchun umuman savollar tayyorlanmaydi. Bunday suxbatlar shaxsning pozitsiyasi, uning xulqini chuqurroq o‘rganishga yordam beradi. Tadqiqotchi shunday savrllar beradiki, respondent o‘z halki savoblarini erkin bayon kila boshlaydi. Standartlashtirilgan suxbatda ma’lum izchillikda aniq to‘zilib chiqilgan bo‘ladi. Bunday suxbatdlar natijasida ro‘yxatda olish, uni analiz qilish va taqqoslash ancha yengil bo‘ladi.

Bu metodning kamchiliklariga vaziyatga chuqur kirib borish imkoniyatning yo‘qligi, to‘g‘ri ahamiyatli tushunchalarni hisobga olish imkoniyatini ta’minlaydigan xususiyatlarning yo‘qligi va shu kabilar kiradi.

Suxbatning bu turdagi kamchiliklar yarim standartlashtirilgan suxbat metodidan foydalanish hisobiga yo‘qotiladi. Bu metod o‘z ichiga aniq standartlashtiralgan savollarni olish bilan birga tadqiqotchi erkn foydalanishi va suxbat davomida o‘zgartirish mumkin bo‘lgan savollarni ham oladi.

Yarim standartlashtirilgan va standartlashtirilmagan suxbatlar muammo yetarli o‘rganilgan va xatto javoblarni ham bilish mumkin bo‘lgan davrda kullaniladi. Standartlashtirilmagan suxbatlar esa muammo hali o‘rganilmagan u bilan tanishish endi boshlangan davrda kullaniladi.