Mavzu: qadimgi dunyolarning iqtisodiy jihatlari

O’zbekiston Respublikasining Oliy Va O’rta
Maxsus Ta’lim Vazirligi

Guliston Davlat universiteti

Ijtimoiy – Iqtisodiyot Fakulteti

Iqtisodiyot (tarmoqlash va sohalash ) kafedrasi
Iqtisodiy Talimotlar tarihi fanidan


1-MUSTAQIL ISH
MAVZU: QADIMGI DUNYOLARNING IQTISODIY JIHATLARI
Topshirdi: 96-20 Guuruh talabasi
Tursunboyev Javlonbek Xolmurod o’g’li
Tekshirdi: Nurmuhamedova M
GULISTON 2020
Reja
1, Qadimgi sharqdagi iqtisodiy g’oyalar
2, Antik dunyo iqtisodiy qarashlar


Iqtisodiy fan manbalarini avalo Jaxon sivilizatsiyasining beshigi bo’lgan qadimgi sharqdan izlamoq mantiqan to’g’ridir. Iqtisodiy g’oyalarni shakilanishi insoniyatni paydo bo’lishi bilan boshlangan. Ammo xozirgi payta qo’lyozmalarda aks etirilgan g’oyalargina taxlil qilingan. Shu sababli iqtisodiy talimotlar tarixi quldorlik jamiyati, aniqroq, xususiy mulk paydo bo’lishi bilan boshlandi, deyish o’rinlidir. Dastlabki quldorlik jamiyati shrqda sinfiy ajraldi boshlangan joylarda Mesopotamiya ( Tigr va efrot daryolari oralig’ida ) va misrda eramizdan avalgi IV ming yillikda yuzaga keladi. Bunga asosiy sabab shuki, bu yerda texnalogik inqilob ro’y beradi, metall qurollar ishlatila boshlandi qishloq xo’jaligidagi intensiv ko’p holarda sug’orma dexqonchilikka o’tildi shuasosdan nisbatan turg’un qo’shimcha maxsultolish imkoni tug’ilgan. Oqibata jamiyata mexnat taqsimotini rivojlantirishga ko’pgina xunarmandchilik sohalarini ajralib chiqishiga sinfiy tabaqalanishga turtki bo’ldi. Bu davrda qo’shimcha maxsulot olishni asosiy jamoaga birlashgan dexqonlarni ekspluatatsiyasi qilish yo’li bilan renta soliq solish olish (osiyoda )bo’lsa qullarni (davlat yoki xususiy ) beayov ishlatish bilan ham (evropada) kata boylik ortirilgan. Sharqda iqtisodiyotga aralshuv darajasiga qarab ayrim ,,erkin”axolining ahvoli qullarnikidan deyarli farq qilmagan (umuman, sharq mamlakatlarida qulchilik masalasi hali uzil kesil hal etilgan emas. Akademik В,В,струве uni tan oladi lekinko’pgina olimlarni fikrich sharqda quldorlik klassik shalkda rivoj topmagan, patrirhal, yani uy ho’jaligida ustun bo’lmagan sharq, jumladan markaziy osiyo mamlakatlaridagi ho’jalik faoliyatida nisbatan erkin odamlar ishtirok etga. Masalan , dehqonchilik hunarmandchilik , qurilish sohasida qullar mexnatidan foydalanilmagan. Antik dunyo (g’arbiy yevropa) dagi ayrim regionlarda halqaro svdoni olib boorish bilan bog’liq ravishda Tovar – pul munosabatlari ham nachagina rivojlangan ( masalan, gretsiyaning ayrim shaxarlari ) . shu asosda qulchilika asoslangan hususiy mulkchilik rivoj topdi. O’z maxsulotini sotishga mo’ljalab ishlab chiqargan qulchilik ho’jaliklari ekspluatatsiyani kuchaytirishni talab etgan. Oqibatda klasik yoki antik qulchilik yuzasiga keldi (gretsiya va italya ). Saqlanib qolgan yodgorliklarda, yozma qonunlarda iqtisodiy g’oyalar ham mavjud unda mutaqil ishlab chiqaruvchilar huquqlari himoya etilgan axoli yerini sotish. Man etilgan (m.a.1792-1750) Xamurapi qonunlari (282 ta ) bo’yisha sutxo’rlik faoliyati cheklangan uning miqdori pulda 20, maxsulota 33% dan ortiq bo’lmasligi kerak. Asosiy maqsad ishlab chiqarishni birinchi navbata qishloq xo’jaligini rivojlantirishani qo’llab – quvatlash bo’lgan, yani mexnatsiz daromad topishga qarshi kurashilgan. Syun-Tzi davlatning iqtisodiy jixadan kuchayishi tarafdori edi, odamlarning boylika intilishni qoralamagan (ular qonun asosida ish yuritishsa bas). Ammo inson bir vaqtnig o’zida ko’p kasb ega bo’la olmaydi degan fikr paydo bo’ladi yani mexnat taqsimotni zarurligi g’oyasini ilgari suradi (bu juda muxiaminot tamoyili ). Davlatning itisodiy siyosati uchta asosiy tamoyilga asoslanishi kerak: 1. Xarajatlarni iqtisod qilish, yani tejab tergab sarflash ; 2. Xalq toqligini taminlash ; 3. Ortiqcha maxsulotlarni saqlash zarurligi. Yetarlicha taminot tamoyili insoning jamiyatdag o’rniga bog’liq holda belgilangan (yani sinfiylik tamoyili mavjud).ekpluatatsiya qo’lab – quvatlanai, yani hukmdor tobe ota o’g’il. Boshqarish malum qonun asosida emas, balki odiy odat bo’yicha bo’lishi og’ir soliq va majburiyatlar bo’lmasligi taqiqlanadi. Mil avv VI-III