Mavzu: Qadimgi turkiy til morfologiyasi

Sifat. • Predmetning rangini, tusini bildiradi. Ala, aq, qara, yeshыl.yagыz - kulrang. Predmetning xususiyatini: arыg’-toza, sog’ug’-sovuq Predmetniig sifatini va holatini bildiradi: bilgel -bilimli, quzg’un -botir.

-lыg’, -lig, -lug’, -lug. Bu qo’shimchalar otdan sifat yasaydi va egalik hamda nisbatni bildiradi.ekin(ekin) - ekinlig(ekinli)- sыz, -siz, -suz, -sUz. Bu qo’shimcha otdan egasizlik va yo’qlik bildiruvchi sifat yasaydi. Bilig(bilim) - biligsiz(bilimsiz). -saq –sek. Bu istak bildiruvchi fe’l yasovchi -sa,-se hamda fe’ldan sifat va ot yasovchi –q-k qo’shimchasining birlashuvidan

Hozirgi ikkilangan undoshli sonlarda qadimgi turkiy tilda bir undosh bolgan. iki (ikki), yeti(etti), sekiz(sakkiz), toqoz(toqqiz), otoz{ottiz), elig(ellik). Yigirma soni yigirmi, sakson sekiz on, toqson tokoz on, ming bing shakliga ham ega. On ming tuman soni orqali ham ifodalanadi.

Tartib son qoshimchasi fonetik variantlarga ega va hozirgi oxiridagi i unlisi yoq: uchunch (uchinchi), tortunch(tortinchi), besinch (beshinchi). Birinchi ornida bashtыnkы yoki ilki va ikkinchi o’rnida ikiti ishlatiladi.Jamlov qo’shimchasi -atu, egu shakliga ega: altы(olti) -altaru(oltov);uch(uch) - uchegu(uchov)

Taqsim formasi -(r)-ar, -(r)-er -qo’shimchasi bilan yasaladi:bir(bir) - birer(bittadan)uch(uch) - ucher(uchtadan)altы(olti) - altыrar(oltitadan)iki(ikki) - ikirer(ikkitadan).

Olmosh Qadimgi turkiy tildagi olmoshlar quyidagi xususiyatlarga a ga: 1. O’zlik olmoshi, o z dan tashqari, kentu(kendu) so’zi bilan ham ifodalanadi. Oz aslida ot bo’lib, u "nafs" va "jon" ma’nolarida ishlatilgan.

O‘z olmoshi aniqlovchi vazifasida kelib, aniqlanayotgan , predmetning ma’lum shaxsga qarashliligini, xosligini ta’kidlab ko’rsatadi. Masalan, Iusuf kozыge baqdы, oz yo’zini kordi.

2.Kishilik olmoshi.Kishilik olmoshlari qadimgi turkiy tilda quyidagicha ko’rinishda bo’ladi: I shaxs birligi – men II shaxs birligi – sen III shaxs birligi - ul

3.Korsatish olmoshlari. qadimgi turkiy tilda korsatish olmoshlarining bu, ul, u, ushbu, oshud, oshal, shul kabi formalari keng qollanilgan bolib, ayrim yodgorliklarda ush, tu, osha, oshu, ene,mene, hamul,hamin kabi formalari ham uchraydi.