Mavzu: Qadimgi turkiy tilning o’zbek adabiy tili taraqqiyotidagi ro’li

Turkiy tillardagi qadimiy morfologik shakllar tahlil qilinganda oltoy nazariyasidagi fikrlar, m a’lum m a’noda, asoslangandek bo‘ladi. T u rk -m o ^ u l-tu n g u s aloqalari morfologiyaning hamma bo‘lim~ larida ko'rinadi. Bu uch guruhga mansub tillar uchun umumiy bo'lgan morfologik ko‘rsatkichlar to‘liq aniqlangan emas ( ayrim turkiy tillarda hozirgi kelasi zamon sifatdoshi, m o’g'ul tillaridagi ravishdosh, tungusmanchjur tilidagi hozirgi zamon sifatdoshi affikslari hamda o‘rin va yo‘nalish bildiruvchi -ra, -ru qo‘shimchalarini hisobga olmaganda). Qadimgi turk va m o'g'ul tillaridagi morfologik munosobatlarning o‘xshash va farqli tomonlarini quyidagicha umumlashtirish mumkin: Turk-mo’g‘ul tillari uchun umumiy bo‘lgan morfologik ko’rsatkich sifatida o‘rin kelishigi -da, jo'nalish kelishigi -a, harakat nomi -ku, shaxs oti -chi, o‘rm-joy belgisini bildiruvchi -daki, ot yasovch; -m, -vul, fe'l yasovchi -la qo‘shimchalari xarakterlidir. Sifat darajalarining qadimgi turkiy tildagi up-urun (oppoq), kopкбк (ko’m-ko'k), sum-siicug (juda shirin), qap-qara (nihoyatda qora) shakllari m o‘g‘ul tilidagi sav-sayan (oppoq) , ib-ilayan (qip-qizil), koakoke (ko‘m -ko‘k); buryatcha dav-daxap (oppoq), iv-ilan (qip-qizil), xavxara (qop-qora) shakllariga mos keladi. Turkiy tillarda ham. m o‘g ’ul tillarida ham alip kordi, ahp ketti, jazip bardi kabi ko‘makchi fe’lli so‘z qo’shilmalari uchraydi.

Turkiy tillardagi qadimiy morfologik shakllar tahlil qilinganda oltoy nazariyasidagi fikrlar, m a’lum m a’noda, asoslangandek bo‘ladi. T u rk -m o ^ u l-tu n g u s aloqalari morfologiyaning hamma bo‘lim~ larida ko'rinadi. Bu uch guruhga mansub tillar uchun umumiy bo'lgan morfologik ko‘rsatkichlar to‘liq aniqlangan emas ( ayrim turkiy tillarda hozirgi kelasi zamon sifatdoshi, m o’g'ul tillaridagi ravishdosh, tungusmanchjur tilidagi hozirgi zamon sifatdoshi affikslari hamda o‘rin va yo‘nalish bildiruvchi -ra, -ru qo‘shimchalarini hisobga olmaganda). Qadimgi turk va m o'g'ul tillaridagi morfologik munosobatlarning o‘xshash va farqli tomonlarini quyidagicha umumlashtirish mumkin: Turk-mo’g‘ul tillari uchun umumiy bo‘lgan morfologik ko’rsatkich sifatida o‘rin kelishigi -da, jo'nalish kelishigi -a, harakat nomi -ku, shaxs oti -chi, o‘rm-joy belgisini bildiruvchi -daki, ot yasovch; -m, -vul, fe'l yasovchi -la qo‘shimchalari xarakterlidir. Sifat darajalarining qadimgi turkiy tildagi up-urun (oppoq), kopкбк (ko’m-ko'k), sum-siicug (juda shirin), qap-qara (nihoyatda qora) shakllari m o‘g‘ul tilidagi sav-sayan (oppoq) , ib-ilayan (qip-qizil), koakoke (ko‘m -ko‘k); buryatcha dav-daxap (oppoq), iv-ilan (qip-qizil), xavxara (qop-qora) shakllariga mos keladi. Turkiy tillarda ham. m o‘g ’ul tillarida ham alip kordi, ahp ketti, jazip bardi kabi ko‘makchi fe’lli so‘z qo’shilmalari uchraydi.