Mavzu: Qattiq jismlar mexanikasi, inertsiya momenti, kuch momenti. Aylanma harakatdagi jismning kinetik energiyasi. Aylanma harakatning dinamik tenglamasi

Inersiya va kuch momentlari. Qattiq jism 
aylanma harakati dinamikasining tenglamasi

Aylanma harakat. Ilgarilanma harakatda harakatlanayotgan 
jismning har bir nuqtasidan o‘tkazilgan to‘g‘ri chiziq harakat davomida dastlabki 
holatiga parallel qolishi bizga ma’lum.

Aylanma harakatda esa jismning barcha nuqtalari markazi aylanish o‘qidan o‘tuvchi 
aylanalardan iborat trayektoriyalar bo‘ylab harakatlanadi.

Ko‘rilayotgan nuqtadan aylanish o‘qigacha 
bo‘lgan masofa R harfi bilan belgilanib, radius-vektor yoki radius deyiladi.

Aynan shu kattalik ilgarilanma va aylanma harakat mexanikasi 
kattaliklarini solishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Jismni aylanma harakati 

Aylanama harakat deb shunday harakatga aytiladiki, bunda jism barcha nuqtalarining 
traektoriyalari, markazi aylanish o`qi deyiluvchi bitta chiziqda bo`lgan konsentrik 
aylanalardan iborat bo`ladi.

Qattiq jismni aylanma harakatga keltirish uchun unga biror kuch ta’sir etishi kerak. Lekin 
qattiq jism har qanaday yo`nalishidagi kuch ta’sirida ham aylanavermaydi: 

Qattiq jismning aylanma harakatini dinamika nuqtai nazardan tekshirilganda kuch 
tushunchasi bilan bir qatorda kuch momenti tushunchasi, massa tushunchasi bilan bir 
qatorda inersiya momenti tushunchasi ham kiritiladi.
Inersiya momenti 

Inersiya momenti tenzor fizik kattalik boʻlib, oʻq atrofida aylanma harakatdagi inertlik 
oʻlchovidir. Jism massasining undagi taqsimoti bilan xarakterlanadi: inersiya momenti 
elementar massalarning asos koʻplik (nuqta, chiziq yoki tekislik) dan masofa kvadratiga 
koʻpaytmalari yigʻindisiga teng. Xalqaro birliklar tizimida oʻlchov birligi: kg·m² bilan be. 
Belgisi: I yoki J. 

I=mR2
Kuch momenti 

Kuch momenti. Vektor kattalik kuch jismlar va maydonlar mexanik ta’sirining o‘lch
ovi bo‘lib, natijada jism ma’lum tezlanish oladi. 

Aylanma harakatda esa kuch bu vazifani bajara olmaydi. Misol uchun, eshikning 
aylanish o‘qiga qanchalik katta kuch qo‘yilmasin uni harakatlantirib bo‘lmaydi.

Demak, bunday harakatda nafaqat kuch, balki uning aylanish o‘qidan 
qanday masofaga qo‘yilgani ham ahamiyatga egadir. 

Ilgarilanma harakat dinamikasida kuch bajaradigan vazifani aylanma harakatda 
kuch momenti bajaradi. 

Harakatsiz o‘qqa nisbatan kuch momenti deb, aylanish o‘qidan kuch qo‘yilgan 
nuqtaga o‘tkazilgan radius-vektorning kuch ga 
vektorial ko‘paytmasi bilan aniqlanadigan fizik kattalikka aytiladi. 

---


M=rF M vektorining moduli M=Frsina=Fl