Mavzu. Qishloq xo’jaligida mexnat resurslari va ulardan foydalanish samaradorligi, mexnat unimdorligi
Download 392.37 Kb. Pdf ko'rish
|
3-MAVZU QXI
|
Sv .. Yem ,
l Mu = eki (4.5) Em Sv bunda: Mu-Mehnatning unumdorlik darajasi, kishi-kuni, soati, sum; Sv-maxsulot yetishtirish, xizmat ko’rsatish uchun sarflangan ish vakti, kishi-kuni, soatda; Em - sarflangan vakt ichida yetishtirilgan maxsulot, ts, sum. Bu ko’rsatkich yetishtirilayotgan bir birlikdagi (tsentnyer, tonna, sum) maxsulot uchun kancha vakt sarflanganligini yoki sarflangan bir birlikdagi vakt evaziga kancha maxsulot yetishtirilganligining, xizmatlar bajarilganligining darajasini ifodalaydi. Maxsulot birligiga sarflangan jonli Mehnat mikdori kamaysa yoki sarflangan bir birlik Mehnat evaziga yetishtirilgan maxsulot birligi ko’paysa, Mehnat unumdorligi oshganligidan dalolat byeradi. Bu ko’rsatkich qishloq xo’jaligida ayrim ish, maxsulot turlari, davrlari xamda xo’jalik mikyosida natura xamda kiymat kurinishida aniklanadi. Uning darajasini kiymat kurinishida bir necha yillar davomida aniklashda kiyosiy baxolardan foydalanish lozim. SHunda qishloq xo’jalik maxsulotlari baxolari uzgarishining ta’siri bartaraf etiladi. Yuqorida keltirilgan ko’rsatkichlar yordamida qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida katnashayotgan Mehnat resurslaridan kanday foydalanilayotganlik xamda sarflanayotgan Mehnatning unumdorlik darajasi aniklanib, chukur taxlil etiladi. Mehnat unumdorligi ko’rsatkichiga asoslangan xolda Mehnat resurslaridan foydalanish darajasi, uni yaxshilash va sarflanishi zarur bo’lgan Mehnatning unumdorligini oshirish uchun kanday tadbirlarni ishlab chikish kyerakligi belgilanadi. Samarali qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi uning Mehnat resurslari bilan me’yor buyicha ta’minlashishiga bog’lik. Ishlab chiqarishning ish kuchi bilan yetarlicha ta’minlanmasligi ishlab chiqarish texnologiyasiga rioya kilinmasligiga, pirovard natijada maxsulotni yetarlicha olinmasligiga olib keladi. Mehnat resurslari bilan me’yordan ortik darajada ta’minlanganlik esa ish kuchidan samarasiz foydalanishga va Mehnat unumdorligining pasayishiga sabab bo’ladi. Mehnat unumdorligi-xodimlar Mehnat faoliyatining iktisodiy samaradorligi ko’rsatkichidir. U ishlab chikarilgan maxsulot yoki ko’rsatilgan xizmatlar mikdorining Mehnat xarajatlariga nisbati, ya’ni Mehnat xarajatlari birligi xisobiga ishlab chikarilgan maxsulot bilan belgilanadi. Jamiyatning rivojlanishi va uning barcha a’zolari farovonligi darajasi Mehnat unumdorligi darajasi va uning usishiga bog’likdir. Bundan tashkari, Mehnat unumdorligi darajasi ishlab chiqarish usulini xamda ijtimoiy-siyosiy tizimning rivojlanishini belgilab byeradi. Mex,natning unumdorligi darajasi. Mehnat unumdorligining mutlak (absolyut) darajasini aniklash uchun xakikatda sarflangan jami ish vakti mikdorini shu davrda ishlab chikilgan maxsulot mikdoriga, kiymatiga xamda bajarilgan ish xajmiga taksimlash zarur. Bu Mehnatni tejash iktisodiy konunining talabi. Amaliyotda esa u xakikatda ishlab chikarilgan maxsulotning, bajarilgan ishning mikdori yoki kiymatini unga sarflangan ish vaktiga taksimlash natijasida aniklanmokda. Bunday usulda ular bir-birlarini inkor etmaydi, balki tuldiradi. Bu ko’rsatkich yetishtirilayotgan bir birlikdagi (sentnyer, tonna, sum) maxsulot uchun kancha vakt sarflanganligini yoki sarflangan bir birlikdagi vakt evaziga kancha maxsulot yetishtirilganligining, xizmatlar bajarilganligining darajasini ifodalaydi. Maxsulot birligiga sarflangan jonli Mehnat mikdori kamaysa yoki sarflangan bir birlik Mehnat evaziga yetishtirilgan maxsulot birligi ko’paysa, Mehnat unumdorligi oshganligidan dalolat byeradi. Bu ko’rsatkich qishloq xo’jaligida ayrim ish, maxsulot turlari, davrlari xamda xo’jalik mikyosida natura xamda kiymat kurinishida aniklanadi. Uning darajasini kiymat kurinishida bir necha yillar davomida aniklashda kiyosiy baxolardan foydalanish lozim. SHunda qishloq xo’jalik maxsulotlari baxolari uzgarishining ta’siri bartaraf etiladi. Yuqorida keltirilgan ko’rsatkichlar yordamida qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida katnashayotgan Mehnat resurslaridan kanday foydalanilayotganlik xamda sarflanayotgan Mehnatning unumdorlik darajasi aniklanib, chukur taxlil etiladi. Mehnat unumdorligi ko’rsatkichiga asoslangan xolda Mehnat resurslaridan foydalanish darajasi, uni yaxshilash va sarflanishi zarur bo’lgan Mehnatning unumdorligini oshirish uchun kanday tadbirlarni ishlab chikish kyerakligi belgilanadi. Mehnat unumdorligining oshishi: - birinchidan, ishlab chiqarishning texnika bilan kurollanish darajasiga xamda ishlab chiqarishdagi ilm-fan yutuklari va mehnatning enyergiya bilan ta’min etilish darajasiga; -ikkinchidan xodimlarning kasbiy tayyorgarlik darajasiga; -uchinchidan ishlab chiqarishning texnika bilan kurollanish darajasi va yuqori texnologiya darajasi uz-uzidan ko’tilgan natijalarni byermaydi, buning uchun xodim lozim darajadagi malakaga ega bo’lishiga; -turtinchidan ma’lum darajada ishlab chiqarishdagi mehnatning tabiiy, sanitariya- gigiena sharoitlari kabi omillarga bog’lik bo’ladi. Qishloq xo’jaligida mehnat resurslaridan yil davomida tulik va samarali foydalanish xamda ularning Mehnatlari unumdorligini oshirish uchun quyidagi chora- tadbirlar amalga oshirilishini ta’minlash maqsadga muvofikdir: - Download 392.37 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|