Mavzu. Qishloq xo’jaligida yer fondi resurslari va undan foyalanish samaradorligi


Qishloq xo’jaligida suv resurslari va undan


Download 317.39 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/9
Sana11.03.2023
Hajmi317.39 Kb.
#1258594
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
2-MAVZU QXI

Qishloq xo’jaligida suv resurslari va undan
 
foydalanisg samaradorligi 
Reja: 
1. 
Suv resurslarining qishloqxo’jaligidagi ahamiyati va xususiyatlari, ularning 
maydoni tarkibi. 
2. 
Suvdan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar, ularni aniqlash 
tartibi. 
3. 
Suvdan foydalanish samaradorligi, uni oshirish yo’llari. 


1. 
Yer resurslari bilan bir katorda qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida suv resurslari 
xam muhim ishlab chiqarish omili bo’lib xisoblanadi. 
Suv organik moddalar xosil 
bo’lishidagi fotosintez jarayonida katnashib, o’simlik organizmi uchun muhim omil 
xisoblanadi. Bundan tashkari, suv ozuqa moddalarni eritadi va ularni o’simlik tomonidan 
uzlashtirilishini amalga oshiradi, qishloq xo’jaligi ekinlari xosildorligining shakllanishiga 
imkoniyat yaratib byeradi

Respublika dexkonchiligi sug’orishga asoslangan. SHuning uchun suv qishloq 
xo’jaligi ishlab chiqarishida yer kabi eng zarur vosita xisoblanadi. Qishloq xo’jaligida 
yetishtirilayotgan maxsulotlarning asosiy kismi sug’oriladigan yerlarda yetishtiriladi. 
Qishloq xo’jaligida yetishtirilayotgan yalpi maxsulotning 95 foizga yakini sug’oriladigan 
yerlardan olinadi
. Sanoatning qishloq xo’jaligi xom ashyolariga, axolining esa oziq-ovqat 
maxsulotlariga bo’lgan talabi kondirilishida suvning ahamiyati juda katta. Yerlardan
suvlardan kanchalik okilona, samarali foydalanilsa, ishlab chikariladigan maxsulotlar xajmi 
ko’payadi, natijada yuqorida ta’kidlangan talablarning kondirilish darajasi ortadi. 
Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan suvlarning sifati xam barcha viloyatlarda bir 
xilda bo’lmay, bir-birlaridan fark kiladi

Andijon, Namangan va Fargona 
viloyatlarining 
aksariyat xududlarida ekinlarni sug’orishda foydalaniladigan suvlarning sifati yaxshi ya’ni 
ularning tarkibida xosildorlikka salbiy ta’sir etuvchi turli xildagi minyerallar kam, lekin 
Korakalpogiston Respublikasi, Xorazm viloyati xududlarida foydalanilayotgan suvlarning 
tarkibida xlor va boshqa moddalar ko’p. SHuning uchun xam ularning sifati nixoyatda 
yomon. Bunday xol qishloq xo’jalik maxsulotlari yetishtirish xajmiga va sifatiga salbiy 
ta’sir ko’rsatadi. Kelajakda yerlarning unumdorligini oshirish, suvlarning sifatini 
yaxshilashga karatilgan barcha tadbirlar majmuasini samarali amalga oshirish orkali zarur 
qishloq xo’jalik maxsulotlari xajmini, mikdorini ko’paytirishga va sifatini yaxshilashga 
yerishish mumkin. 
Respublikamizda suv resurslari manbalari 
cheklangan. Ularning umumiy 
mikdori 
49.4mlrd. m
3
atrofida

SHundan 30,6 mlrd. m
3
yoki 61,9 foizi yirik daryolarning suvidan, 
16.5mlrd. m
3
respublika xududidagi mayda daryolarning suvlaridan
, kolgan kismi esa yer 
osti xamda kollektor-zovurlardan olinadigan suvlardan iborat. 
Mavjud suv resurslari xozirgi usib borayotgan talabni tulik kondira olmaydi. SHu suv 
resurslarining aksariyat kismi qishloq xo’jaligi tarmogida ishlatiladi. Suv resurslari davlat 
muxofazasida, mulkchilik shakllari buyicha taksimlanmagan. Respublikada mustakillik 
yillarida suvdan foydalanish isloxotlari olib borildi. 


Sug’oriladigan dexkonchilikni rivojlantirish va qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishni 
jadallashtirish sug’oriladigan yerlarda suv tankisligini vujudga keltiradi. Bu esa uz 
navbatida xo’jalik sug’orish tizimlarida suvni bexuda nobud kilmaslik, suv sarfini 
kamaytirish, sug’orish usullarini takomillashtirish buyicha kator tadbirlarni amalga oshirish 
va suvdan foydalanishni kat’iy xisob-kitobini olib borish tartibini joriy etishni talab kiladi. 
Qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orishda tuproqdan sizib yukoladigan va sug’orish 
tizimlari takomillashtirilmaganligi tufayli isrof bo’ladigan suv mikdori 35-40 foizga teng 
bo’ladi
. O’zbekistonda ekinlarni sug’orishda foydalaniladigan suv asosan uz okimi bilan. 
Yer resurslari bilan bir katorda qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida suv resurslari xam 
muhim ishlab chiqarish omili bo’lib xisoblanadi. Suv organik moddalar xosil bo’lishidagi 
fotosintez jarayonida katnashib, o’simlik organizmi uchun muhim omil xisoblanadi. 
Bundan tashkari, suv ozuqa moddalarni yeritadi va ularni o’simlik tomonidan 
uzlashtirilishini amalga oshiradi, qishloq xo’jaligi ekinlari xosildorligining shakllanishiga 
imkoniyat yaratib byeradi. 
Respublika dexkonchiligi sug’orishga asoslangan. SHuning uchun suv qishloq 
xo’jaligi ishlab chiqarishida yer kabi eng zarur vosita xisoblanadi. Qishloq xo’jaligida 
yetishtirilayotgan maxsulotlarning asosiy kismi sug’oriladigan yerlarda yetishtiriladi. 
Qishloq xo’jaligida yetishtirilayotgan yalpi maxsulotning 95 foizga yakini sug’oriladigan 
yerlardan olinadi. Sanoatning qishloq xo’jaligi xom ashyolariga, axolining esa oziq-ovqat 
maxsulotlariga bo’lgan talabi kondirilishida yer va suvning ahamiyati juda katta. Yerlardan, 
suvlardan kanchalik okilona, samarali foydalanilsa, ishlab chikariladigan maxsulotlar xajmi 
ko’payadi, natijada yuqorida ta’kidlangan talablarning kondirilish darajasi ortadi. 
Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan suvlarning sifati xam barcha viloyatlarda bir 
xilda bo’lmay, bir-birlaridan fark kiladi. Andijon, Namangan va Fargona viloyatlarining 
aksariyat xududlarida ekinlarni sug’orishda foydalaniladigan suvlarning sifati yaxshi
keladigan suv bo’lib, asosiy sug’orish usuli kator oralari ishlanadigan ekinlar va yem- 
xashak ekinlarini egatlar orkali sug’orish xisoblanadi. Kelajakda sug’orish usullari va 
texnikasini takomillashtirish, sug’orish tizimlariga xizmat kilishni tegishli yo’lga kuyish, 
mavjud sug’orish mashinalarini takomillashtirish va shu asosda egatlar orkali sug’orish 
uchun suv yetkazib byerishga kilinadigan kul Mehnati sarflarini kamaytirish talab kilinadi. 
Bu borada O’zbekistonda irrigatsiya tizimlarini boshqarishning ma’muriy-xududiy 
tamoyilidan xavza tamoyiliga o’tishni kuzda tutuvchi, suv resurslarini boshqarish, 
shuningdek suvdan foydalanishda bozor tamoyillarini barcha darajada tadbik kilish amalga 
oshirilmokda. 
Suvdan foydalanish samaradorligi. 


Bu ko’rsatkich yordamida xar bir metr kub suv evaziga olingan yalpi maxsulot mikdori, 
kiymat, daromad va sof foyda summasi quyidagi tenglik yordamida aniklanadi: 
sfs = *L
:

Download 317.39 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling