Mavzu: Quyosh sistemasi Reja: Sayyora 2

Quyosh – eng yaqin yulduz
Quyosh har kuni erta tongda Yer sirtining bir tomonidan chiqib, kun bo‘yi osmonda harakat qiladi. Kechga borib, u Yer sirtining boshqa bir tomoniga botadi. Go‘yoki, Yer shari bir joyda turadi-yu, Quyosh Yer atro fi da aylanadi.
Yer

3-rasm.Yer Quyosh atrofida aylanadi.

4-rasm.Quyoshning tuzilishi.
3. Quyosh sisteması va sayyoralar
Aslida Quyosh Yerga nisbatan bir joyda turadi.Yer esa Quyosh atro fi da aylanadi (3-rasm).Qu yoshning diametri Yer sharinikidan 109 marta kattadir. Uning massasi esa Yernikidan 330 000 marta katta. Tasavvur qiling, agar Quyosh kattaligini koptokdek desak, u holda Yerning kattaligini mosh donasidek deyish mumkin. Quyosh tunlari yog‘du sochib turgan osmondagi yulduzlardan biridir. Yulduz lar qanday holatda bo‘lsa, Quyosh ham shunday holatda bo‘ladi. Quyosh sarg‘ish rangli o‘rtacha kattalik dagi yulduz hisoblanadi (4-rasm).Yulduzlar bizdan nihoyatda olisda bo‘lgani uchun ularning nuri Yerga yetib kelguncha bir necha o‘n yil vaqt ketadi. Quyosh nuri esa Yerga bor-yo‘g‘i 8 minutda yetib keladi.Ko‘rib turibsizki, tunlari ko‘rinib turganyulduzlarga nisbatan Quyosh bizga juda yaqin ekan.


5-rasm. Raketa Quyashga 5 oyda yetib borishi mumkin.
Quyosh – Yerga eng yaqin bo‘lgan yulduzdir.Quyoshning yadrosida, ya’ni markazida harorat [phone]°C dan yuqoridir.Sirti tomon harorati pasayib boradi. Quyosh sirtidagi harorat +6 000°C atrofida bo‘ladi. Yerdan Quyoshgacha bo‘lgan masofa 150 000 000 kilometrga yaqin. Quyoshning bizdan qanchalik uzoq ekanligini tasavvur qilibko‘raylik. Faraz qilaylik, har sekundda 12 kilometrdan yo‘l bosadigan tez uchar raketa Yerdan Quyosh tomon yo‘l olgan bo‘lsin. Bu raketa Quyoshga yetib borgun cha deyarli 5 oy vaqt ketgan bo‘lardi (5-rasm).
Quyosh – Yerdagi hayot manbayidir
Quyosh bepoyon olamga tinimsiz yorug‘lik tarqatib turadi. Bu yorug‘likning bir qismigina Yerga keladi.Yerdagi butun tirik tabiat – o‘simlik va hayvonlar, shuningdek, odamzod Quyosh yorug‘ligi tufayli mavjuddir.Faraz qilaylik, Quyosh birdaniga g‘oyib bo‘lib qoldi. U holda Yerda qanday o‘zgarishlar yuz berishi mumkin? Avvalo, hamma yoqni tim qorong‘ilik qamrab oladi. Osmondagi Oyning yorug‘ligi ham yo‘qoladi.Chunki Oy o‘zidan yorug‘lik chiqarmaydi, u Quyosh nurini ko‘zgu kabi bizga qaytaradi, xolos. Quyoshning yorug‘ligisiz Yer yuzi tez sovib ketardi.Hamma yoq qor-muzliklar bilan qoplanar edi. Daryo va ariqlardagi,hattoki,vodoprovoddagi suvlar ham to‘xtab qolar edi. Xullas, hamma yoqni vahimali qorong‘ilik bosib, qahraton sovuq egallar edi.Quyosh yorug‘ligisiz o‘simliklar ham o‘smasdi, hayvonlar ham yashay olmasdi. Mevasabzavotlar, oziq-ovqatlar ham bo‘lmasdi. Shuning uchun ham aytish mumkinki,Quyosh – Yerdagi hayot manbayidir.
Mustahkamlash uchun savollar:
1. Yulduz nima?
2. Yulduzlar bir-biridan qanday farq qiladi?
3. Nima uchun «Quyosh – eng yaqin yulduz» deyiladi?
4. Quyoshning diametri va massasini Yer shariniki bilan taqqoslang.
5. Nima uchun «Quyosh – Yerdagi hayot manbayi» deyiladi?