Mavzu: Ranglarning nomlanishi. Reja kirish 2

RANGLARNING NOMI VA ULARNING KELIB CHIQISHI
O‘zbek tilidagi rang nomlarining nomini ishoralovchi rang davrlari va
guruhlarida ba’zilarini aytib o‘tamiz. Kamalak tarkibidagi ranglarning tartibi:
qizil, lola rang, aqiq, zarg'aldoq, za’faron, pil ko‘k shinni rang, binafsha
safsar, nafarmon, qizil, lola , shingarf, gulgun, arg‘o‘voq alvon, qirmizi:
Dalabtir (Janubiy Eron) va Ozarbayjonda o‘sadigan qirmich daraxtining
nomidan kelib chiqqan.Uning yaproqlari bilan oziqlanuvchi ipakqurtiga
o‘xshash «qirm» deb ataluvchi qurtlardan esa ko‘kishroq qizil, to‘g‘rirog‘i
qirmizi rangdagi bo‘yoq olingan.
Shingarf: rangning bu nomini Alisher Navoiyning bir g‘azalida
uchratamiz:
Pardamning rishtasi — el jonidin,
La Tiyu shingarfi ulus qonidin.
O‘z zamonasi kirdikorlaridan g‘azablangan shoirning nima demoqchi
ekanligi shu satrlarda o‘z aksini topgan. Ammo, «shingarf» so'zining «Shinniy
harf taijimasi — yozuv shinisi» to‘g‘risidagi «yozuv siyohi» bo‘lmish
ehtimoldan xoli emas. Umumiy shingarflar qon tusini aks ettiradi.
Zumrad: arabcha nomi — zumrad. U qator tillarda elsaragd, izumrud,
zurmuxti emuri, zimrut shakllarida talaflfuz qilinadi. Aslida qimmatbaho
toshning ko‘k tusi ko‘proq, ko‘kishga, yashilga nisbatan ko‘p qo‘llaniladi.
Feruza: qimmatbaho toshning nomi bo‘lib, bu nom «g‘alaba», Muvaffaqiyat
monologi ma’nosini anglatuvchi forscha «feruza», «piruza» «piroya»
so‘zlaridan kelib chiqqan.
Zangori: o'zbekchada «havorang», toshkent shevasida «yashil» o‘mida
ishlatiladi. Tojik «sangi g‘oriy» so‘zlaridan kelib chiqqan bo‘lib, g‘oming
toshi demakdir. Gapning feruza toshi haqida ketayotganligi aniq, chunki
feruzaning yashildan tortib, havoranggacha zarur bo‘lgan turlari bor.