Mavzu: Reaktiv Radial Aktiv turbinalarning konstruksiyasi. Cho’michli turbinalarning konstruksiyalari. Gidroturbinaning asosiy qismlari. Turbina kameralari. Beton va metall turbina kameralarining konstruksiyasi

3. Aktiv turbinalar
Aktiv turbinaning umumiy belgilari:
-ishchi g’ildiraq havoda pastqi b'ef sathi ustida joylashadi (bosim Nqur ni bir qismi ishlatilmaydi).
-suv oqimi bitta parrakka tushadi (2chi, 4chi yoqi 6chi), ya'ni bir vaqtni o'zida barcha parraklar ishlamaydi;

4-ram.
O'qiy turbina sxemasi:

1-vtulka parraklar bilan, 2-oqib o'tkich, 3-D₀ aylanish o'qi diametridagi yo'naltiruvchi apparat parraklari, 4-stator tayanch ustuni, 5-turbina qopqog’i, 6-val, 7-qo'zg’almas oqib o'tkich.
-suv oqimi parrakka atmosfera bosimi ta'sirida keladi va tushadi;
-sopladan suv erkin oqim ko'rinishida chiqadi, shuning uchun barcha mavjud bosim N (energiyaning potensial shakli) kinetik energiyaga aylanadi, demak, aktiv turbinalar kinetik energiya hisobidan ishlaydi;
-bu turbinalar sekinyur hisoblanadi.
Soplo oldidan bosim energiyasi N1 to'liq V₁=(2gH)^0,5 tezlikdagi kinetik energiyaga aylanadi.
Oqim soplodan cho'michga keladi va A nuqtasiga tekkan paytda, cho'michga nisbatan W₁ tezlikka ega bo'ladi, 4.8-rasm. Keyinchalik oqim o'z yo'nalishini 180° o'zgartirib ikkiga ajratiladi va V₁ va V₂ nuqtalarda W₂ nisbiy tezlik bilan cho'michni tark etadi. Cho'mich bo'yicha harakatdagi oqimning W₁ va W₂ nisbiy tezligiga ishchi g’ildirakni aylanishidan hosil bo'lgan aylanma tezlik V ham qo'shiladi. Agar absalyut tezlik V₂ energiya to'liq ishlatilsa nolga teng bo'lishini inobatga olib V₂=0 , W₂ = -W₁ dan kelib chiqib A, V₁ va V₂ nuqtalar uchun tezlik tenglamasini tuzamiz:
V₁=U+W₁
O=U-W₂

5-rasm.
Cho'michli turbinada suv oqimi harakati sxemasi
6-rasm.
Cho'michli aktiv trubina sxemasi
Yuqoridagi tenglamalarni qo'shib U=V1/2 aktiv turbina asosiy tenglamasiga ega bo'lamiz.
Aylanish tezligi bilan aylanishlar soni orasidagi bog’lanish n=60U/(D1) ga teng bo'ladi.
Aktiv turbinalarning eng ko'p qo'llaniladiganlari cho'michli turbinalardir. Amerikalik Pel’ton 1984 yilda cho'michli turbinani takomillashtirdi. Bu turbinalar H=40-2000m bosimga, bitta soploda ns=2-30 ayl/min.ga, to'rtta soploda ns<60 ayl/min tezyurarlikka, Ks.yu.= (2-5)%*K turbina salt yurish sarfiga ega.
Salt yurish sarfi bu turbina normal aylanishlar sonini egallagandagi sarfidir. Sarf, salt yurish sarfi Ks.yu.ga yetguncha, energiya barcha gidravlik va mehanik qarshiliklarni yengishga ketadi.
Cho'michli turbina ishchi g’ildirak (1) va sopli ko'rinishida bajarilgan yo'naltiruvchi apparatdan (5) tashkil topgan.
Ishchi g’ildirak cho'mich 2 (16-60 ta) stupitsa 1dan tashkil topgan va disk (3) va cho'michni birgalikda butun qo'yib yoki alohida qo'yib bajarilgan.
Gorizontal yoki vertikal valga o'rnatiladi.
Gorizontal turbinalar bir va ikki g’ildirakli, bir va ikki soploli bo'ladi. Vertikal turbinalar faqat bir g’ildirakli, bir va ko'p soploli bo'ladi. Soplolar sonini 4 tadan oshirmaslik maqsadga muvofiq, 5 va 6 ta soplali turbinalar uchrab tursa ham.
Yo'naltiruvchi apparat (4,5), yuklanishga muvofiq, aylanishlar sonini n=const o'zgarmas saqlash maqsadida suv sarfini o'zgartirish uchun hizmat qiladi. Gidravlik zarba bo'lmasligi uchun igna (5)ni tez siljitish mumkin emas. Shuning uchun oqib o'tgich (6) o'rnatilib, u orqali sarf kelishi bir zumda to'htatilishi mumkin.
Cho'michli turbinali GESlar O'zbekistonda hali qurilmagan, ammo chet elda ular mavjud, bunga Reysek GESi (Avstriya) bosimi H=1767m, Bogota GESi (Kolumbiya) bosimi H=2000 m, Olmaota GES bosimi H=560 m misol bo'la oladi.