Mavzu: rossiya imperiyasi va sovet hukmronligi davrida o‘lkadagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy jarayonlar tayanch so‘z va iboralar

Siyosiy qatag’onliklar: 1922 yil 30 dekabrda tashkil topgan SSSR qudratli 
unitar (qo`shma) davlat bo`lib, unda rasmiy federatsiya subektlari suveren huquqlar 
va real mustaqillikdan mahrum edilar, imperiya tarkibidan chiqib keta olmasdilar. 
O`zbekiston ham faqat nomigagina SSSR tarkibidagi suveren ruspublika hisob-
langan, aslida esa ittifoqqa har tomonlama qaram edi. SSSRda qaror topgan 
boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik tizimi jamiyatning barcha sohalarini o`z 
maqsad va vazifalariga bo`ysundirgan, ijtimoiy-siyosiy hayot o`ta siyosiylashti-
rilib, o`zgacha fikrlashlarga qarshi shafqatsiz kurash olib borilar edi.
20-30 yillarda mustabid tuzumga qarshi fikr bildirganlarni ta’qib ostiga olish 
avj oldi. Ayni shu paytda “18 lar guruhi”, “inog’omovchilik”, “qosimovchilik”, 
“badriddinovchilik” - kabi siyosiy ishlar to`qib chiqarilgan edi. Minglab ziyolilar 
yo`q qilinishining cho`qqisi 1937-39 yillarga to`g’ri keldi.1937 yil dekabr-1938 yil 
yanvarida XKS va O`Z KP(b ) MQning “O`zSSR Xalq Maorif Komissarligi tizimida 
ziyonchilik oqibatlarini bartaraf etish bo`yicha chora-tadbirlar to`g’risida”gi qarori 
e’lon qilingandan so`ng, xalq ta’limining barcha sohalarida, ayniqsa mahalliy tilda 
dars beriladigan maktablar, pedagogik bilim yurtlari va institutlarida o`qituvchi 
kadrlar va talabalarni “tozalash” ishlari avj oldirib yuborildi.
Xalq ta’limi tizimidagi maorifparvar ziyolilarga qarshi olib borilgan quvg’in 
va qatag’onlarga “xalq dushmanlari, chet el josuslari”-A.Ikromov, F.Xo`jaev, 
I.Karimov va boshqalar o`zlarining Maorif komissarligidagi “odamlari”- Usmonov, 
Ro`ziev, Sorokin, Kojuxovlar orqali xalq maorifiga katta ziyon etkazishgan, degan 
bo`htonlar “asos” qilib olindi: “Ular turli choralar bilan o`zbek xalqini sotsialistik 
madaniyatning YAngi vakili-buyuk rus xalqidan ajratmoqchi bo`ldilar, yoshlarni 
millatchilik bilan zaharlashga harakat qildilar... Ular bir tomondan, o`zbek 
maktablarida Lenin va Stalin asarlarini o`rganishga imkon beruvchi rus tili 
o`qitilishiga 
qarshilik 
ko`rsatib, 
ikkinchi 
tomondan, 
marksizm-leninizm 
klassiklarining asarlarini o`zbek tiliga tarjima qilinishiga to`sqinlik qildilar.”
Taniqli o`zbek shoiri, dramaturg va tarjimon Usmon Nosir o`zining “YUrak”, 
“Mehrim, “Norbo`ta, “Naxshon” va boshqa she’riy dostonlari bilan shuhrat 

---

qozongan. SHuningdek, u Dobrolyubov, Lermontov asarlarini o`zbek tiliga tarjima 
qilgan. Usmon Nosir ham 1944 yilda sovet rejimining begunoh qurboni bo`lgan. 
O`zbekiston Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek, respublika NKVDsi 
“uchlik” lari tomonidan 1937-39 yillarda 41 mingdan ziyod kishi qamoqqa olinib, 
ulardan 6 ming 920 tasi otib tashlangan edi. Millatning Yangi taraqqiyparvar 
ziyolilari qatag’on qilinishi oqibatida xalqimiz ularning noyob asarlarini o`qishdan 
uzoq vaqt mahrum bo`ldi.
Ma’lumki, sovet hukmronligi davrida din davlatdan ajratilgan, deb e’tirof 
etilgan, nomigagina vijdon erkinligi e’lon qilingan bo`lsa-da, aslida 30-yillar boshi 
dindor va e’tiqodli kishilarga zo`ravonlik va siyosiy qatag’onlikning cho`qqisi 
bo`ldi. 20-30 yillardagi mustabid tuzumning qatag’onlik siyosati jiddiy va fojiali 
oqibatlarga olib keldi. Milliy ziyolilarning jismonan yo`q qilinishi oqibatida milliy 
madaniyat to`la-to`kis rivojlana olmadi. Millatning aql-idrokli kishilari mahv 
etilgach, hamma “yo`lboshchi”ning itoatkor quliga aylantirildi. SHunday qilib, har 
qanday o`zgacha fikrni kuch bilan bo`g’adigan, ommaviy o`zboshimchalik va 
zo`rlik bilan Vatanga sodiq necha o`n minglab kishilarni qirib tashlagan mustabid 
tartibot qaror topdi va kuchaya bordi.