Mavzu: sharq meva pashshasi-dacus dorsalist hend sharq reja: sharq mevaxo‘ri morfologik belgilari. Biologik xususiyatlari

MAVZU: SHARQ MEVA PASHSHASI-DACUS DORSALIST HEND
SHARQ REJA:
1. SHARQ MEVAXO‘RI MORFOLOGIK BELGILARI.
2. BIOLOGIK XUSUSIYATLARI
3.KIMYOVIY KURASH USULLARI.

MEVAXO‘RI Grapholitha molesta Busck morfologiyasi va biologiyasi.Tarqalishi. Sharq mevaxo‘ri dunyoda keng tarqalgan hasharot. Sharq mevaxo‘rining vatani Xitoy va Koreya davlatlari hisoblanadi. Sharq mevaxo‘ri zararkunanda sifatida birinchi marta 1899 yilda Yaponiyada, 1913 yilda esa Amerikada aniqlangan bo‘lib, 1959 yilda Janubiy Avstraliya, keyinroq Braziliyaga tarqaldi. 1970 yillarga kelib O‘rta er dengizi atroflariga ham tarqalib ulgurdi. Evropaning Avstriya, Bolgariya, Vengriya, Gretsiya, Germaniya, Italiya, Ispaniya, Polsha, Ruminiya, Sloveniya, Fransiya, Shveysariya, Chexiya, Yugoslaviya davlatlarida keng tarqalgan. 1980 yilga kelib O‘zbekiston hududida ham Sharq mevaxo‘ri tarqalganligi ma’lum bo‘ldi. Bugungi kunda Sharq mevaxo‘ri O‘zbekistonning Andijon, Namangan, Samarqand, Farg‘ona viloyatlari va Toshkent shahrida tarqalgan.
Zarari. SHaftoli ko‘chatlarini zararlash davomida, ko‘chat tanasi ichida 12-15 sm uzunlikda yul ochadi, natijada ko‘chat uchki tomonidan so‘lib qoladi, barglari tushib ketadi, o‘simlik o‘sishi sekinlashadi va bukilib qoladi. Olma va nokning yosh ko‘chatlarida lichinka 1-2 sm gacha kirib boradi, zararlangan qismlar qorayadi va quriydi. Zararlangan ko‘chat qismlarini chiqarishda va elimli tomchilarni uchratish mumkin. Bitta lichinka 4-5 ta ko‘chatni zararlashi mumkin. Mevalarda esa meva bandlari atrofi va bandlar orqali keyingi mevalarga ham o‘tib zarar keltiradi. Danakli mevalarni yig‘ib olgandan so‘ng, lichinkalar urug‘li mevalilarga o‘tadi va yana ko‘chatlarni zararlay boshlaydi.
Morfologik belgilari. Kapalagi: Umumiy rangi kulrang-qo‘ng‘ir. Oldingi qanotining old qismida etti juft “Qo‘shtirnoqsimon” oq dog‘lari bor. SHundan to‘rttasi qanot qirrasida aniq ko‘rinib turadi, Qanotining tashqi burchaklarida etti dona qora dog‘i bor. Orqa qanotlari keng kulrang-qo‘ng‘ir va bronzasimon - baxmalsimon qoplamga ega. Mo‘ylovi ipsimon bo‘lib old qanoti uzunligining yarmini tashkil qiladi, ingichka va bilinar – bilinmas oq tuklari bor. Lab qismi och-qo‘ng‘ir, qorin qismi, tuk-sarg‘ish qo‘ng‘ir, Qorin qismining pasti esa ipaksimon oq rangda oyoqlari qoramtir rangda, sarg‘ish oq kalta tuklar bilan qoplangan. Qanotlarini yozganda 12-14 mm kattalikda. Urg‘ochi kapalak erkagiga nisbatan kattaroq bo‘ladi. Tuxumi: Ovalsimon, cho‘zinchoq, yarim tiniq oq yaltiroqsimon, etilishi davomida qizgish tusga kiradi, xiralashib qoladi, shundan so‘ng 15-48 soat ichida tuxumdan lichinkalar chiqa boshlaydi, lichinkani bosh qismi qora rangda, uzunligi 0,4-0,5 mm, eni 0,15 mm kattalikda bo‘ladi. Lichinkasi: Tuxumdan chiqqan lichinkalar sutsimon oq rangda, bosh qismi qora rangda, ko‘krak qismi to‘k rangda va anal qismida tuki bo‘ladi. Katta yoshdagi lichinkalari kizg‘ish-kulrang tusda bo‘ladi. Katta yoshdagi lichinkaning tanasidagi tuklar qo‘ng‘ir-kulrang tusda bo‘lib, olxo‘ri qurtidan farq qiladi, olxo‘ri qurtida tanasidagi tuklar kaltaroq bo‘ladi. Nafas olish yo‘llari to‘q hoshiyador teri qoplamidan iborat, olxo‘ri qurtlari esa nafas yullari qisqa va ko‘proq och rangdagi teri qoplamidan iborat. Bosh qismi sariq jigarrang, ko‘z atrofida va lunj qismida qora dog‘lari bor. Lichinkaning tanasi to‘liq mayda kutikulali tikanak tuklardan iborat elka qismidagi mushaklarning tutashgan qismida ushbu tikanak tuklar bo‘lmaydi. Oldingi ko‘krak qafasi sarg‘ish-qo‘ng‘ir rangda. Orqa chiqaruv organi segmentlari och sarg‘ish qo‘ng‘ir rangda, qora dog‘lari bor. Orqa chiqaruv organi segmentlari anal chiqaruv organi tepasidan 4-7 tishli taroqqa o‘xshash anal taroqlari mavjud. Sharq mevaxo‘rini olxo‘ri qurtidan farq qiladigan jixatlaridan yana bir farqi 2-ko‘krak segmentining bitta umumiy segmentida 9 ta qalqon joylashgan, olxo‘ri qurtida esa alohida joylashgan lichinkaning uzunligi 12 mm bo‘ladi. G‘umbagi: Qorin qismining elka tomonida ikki qator jigarrang chiziqlari bor. Ko‘zlari qora, murakkab tuzilgan. Qorin qismining oxirida 10-18 ta, turli kattalikdagi tikkanlari bor. Yon tomonida orqa va jinsiy chiqaruv teshiklaridan balandiroqda 1-2 ta tuklari mavjud. G‘umbak uzunligi 6 mm dan iborat. Pillasi: Ovalsimon pishiq va atrof muhit rangidan kam farq qiladi. Yozgi pillalarni mevalarda, daraxt tanalarida, ko‘chatlarda va boshqa joylarda uchratish mumkin, Pilla uzunligi 12,5 mm bo‘ladi.