Мавзу: Ўсмирлар онгида этник хусусиятларни шакллантириш
Milliy mansublikning psixologik xususiyatlari
Download 0.59 Mb. Pdf ko'rish
|
osmirlar ongida etnik xususiyatlarni shakllantirish (1)
|
3.2 Milliy mansublikning psixologik xususiyatlari
Milliy ozodlik uchun kurashayotgan millatda milliy ong ezuvchi millatga nisbatan millatchilik ko‘rinishida namoyon bo‘lishi tabiiy jarayon hisoblanadi. Zero, milliy o‘zini o‘zi anglashning dastlabki bosqichlarida o‘z millatining tarixi, buyuk shaxslari bilan faxrlanish, uni ko‘klarga ko‘tarish, o‘z yozuvchilari bo‘lgan millatga qarama-qarshi qo‘yish tarzida bo‘ladi. Buni biz barcha milliy ozodlik harakatini boshidan kechirgan xalqlar tarixida ko‘rishimiz mumkin. Hususan, XIX asr boshlarida ijod qilgan Behbudiy, Fitrat, Cho‘lpon, A. Qodiriy, Avloniy kabi ijodkorlar faoliyati bunga misol bo‘la oladi, XX asrning 80-yillar oxiri sobiq Ittifoq atalmish imperiyaning qulashi arafasida buyuk bobomiz Amir Temur nomining tiklanishi, milliy bayroq misoli adlda ko‘tarilishi, shu bayroq ostida millatni birlashtirish uchun harakat qilinishi bejiz emas edi. Buning uchun bobomiz, hayoti va faoliyati, qahramonlikliklari xaqida yozilgan kitoblar chop etila boshlandi. Tarixiy haqiqat tiklanib, uning jahon tarixidagi o‘rniga berilgan baholar bilan millat tanishtirildi millatning egilgan sha’ni, g‘ururi tiklana boshlandi. Alloma bobolarimiz Buxoriy, Yassaviy, Naqshbandiy, Najmiddin Kubro, Zamahshariy kabilarning nomlarini xalqqa kaytarilishi, ularning kitoblarini chop etilishi kabi jarayonlar millatning o‘zini o‘zi tanishini yuqoriroq bosqichga olib chiqdi.
Afsuski, xozirgi paytgacha, fanda individda o‘zining etnik birlikka mansubligini anglash, ya’ni etnik ong necha yoshdan vujudga kelishligi va bu jarayon qanday bosqichlarda o‘tishligi aniqlanmagan. Shveysariyalik psixolog Jan Piaje ikki yuzga yaqin bolalarni muayyan vaqt davomida kuzatish va o‘rganish orqali ularda xech qanday millatchilik va milliy
34
mansublikni anglash kabi bilim va xususiyatlar bo‘lmasligini, ya’ni bolalar o‘zlarining eng dastlabki rivojlanish bosqichlarida “internatsional” bo‘lishligi, etnik xususiyatlar va etnik ong keyinchalik, ma’lum ta’lim-tarbiya va ijtimoiy muhit orqali shakllanishini aniqlagan. Bizning
fikrimizcha, bolalar o‘zlarining u yoki bu etnik birlikka mansubliklarini, avvalo, ota-onalarining qaysi etnik birlikka mansubliklarini anglash orqali bilib oladilar. Ota-onalari turli millatga mansub bo‘lgan bolalar ota-onalaridan birining millatini qabul qiladi. Bu esa oila yashayotgan mamlakatdagi siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, xuquqiy, madaniy-maishiy kabi bir qancha vaziyatlarga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘pincha bunda etnik vaziyatlar, ota-ona mansub bo‘lgan etnoslarning son nisbati ham muhim rol o‘ynaydi. Milliy mansublikni anglash, insonning butun umri davomida saqlanib, boshqa yurtlarda yashayotganda ham unutilmaydi. Aksincha, o‘z etnik guruxini, yurtini sog‘inish, qumsash sifatida namoyon bo‘ladi. Shahsning hulq-atvorlariga va boshqa ruxiy xususiyatlariga ta’sir etib turadi. O‘smirlarda hamkorlikka intilish, shaxslararo o‘zaro munosabatlarga kirisha olish, atrofdagilarni emotsional va ratsional tushuna olish, o‘zini o‘zi nazorat qila olish, sharoitga qarab xulq-atvorning adekvat tipini tanlay olish qobiliyatlarini rivojlantirish ularning millilika bo‘lgan moslashuvning muvaffaqiyatli kechishini ta’minlaydi.O‘smirlik yoshida milliy xususiyatlarni shakllantirish va ularga nisbatan munosabat motivlarini rivojlantirish hamda moslashuv jarayonining qiyin kechishi o‘zini o‘zi baholash tizimining pasayishiga, emotsional beqarorlikka, xavotirlanish darajasining yuqori bo‘lishiga, nizolarga moyillikning kuchayishiga olib keladi. Barqaror-ekstravert va beqaror-ekstravert tipga mansub o‘smirlarda moslashuv darajasi yuqoriroq ko‘rsatkichlarga ega, biroq korrelyatsion tahlil ekstraversiya-introversiya ko‘rsatkichlari va moslashuv darajasi o‘rtasida ishonchli aloqadorlik mavjudligini ko‘rsatmadi.
Download 0.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|