mavzu soat juftlik Bolalar rivojlanishining genetik asoslari

Homiladorlik uchun tayyorgarlik
Homiladorlikdan oldin o'z-o'ziga g'amxo'rlik qilish orqali ayol sog'lom bolaga ega bo'lish imkoniyatini oshirishi mumkin. Ayolning bolaga bo'lgan istagi haqida maslahat bergan shifokorlar va hamshiralar uning diyetasini ko`rib chiqishni, tasdiqlangan vitaminli qo'shimchalarni iste'mol qilishni, o'rtacha darajada jismoniy mashqlar qilishni, alkogol va giyohvand moddalardan saqlanishni tavsiya qiladi. Shuningdek, ular uning retseptlari va retseptsiz yozilgan dori-darmonlarini ko'rib chiqishlari mumkin, chunki ba'zilari homila uchun zararli bo'lishi mumkin. Shubhasiz, xavfli moddalar homilador bo'lgan yoki homilador bo'lishi mumkin bo'lgan ayollar uchun tavsiya etilmaydi. Tibbiy xodimlar homiladorlik paytida murakkablashishi mumkin bo'lgan sog'liq muammolarini, masalan, gipertoniya yoki diabetni ham hal qilishlari mumkin. Va nihoyat, shifokorlar va hamshiralar o'zlari yoki ayolning yoshi bilan bog'liq har qanday muammolarni muhokama qilishlari mumkin.
Toksik moddalardan saqlanish uchun javobgarlik faqat bo`lajak onalarga yuklanmasligi kerak. Bo'lajak otalar ham bolani homilador qilishdan oldin kunlar, haftalar va oylarda ehtiyot choralarini ko'rishlari kerak. Erkaklarning simob, qo'rg'oshin, spirtli ichimliklar, sigaretalar va boshqa moddalarga ruju qo`yishi naslning o'z-o'zidan yo'qolishi, vaznning pastligi va ularning avlodlarida tug'ilish nuqsonlari paydo bo`lishiga olib keladi.
Zararli moddalardan saqlanish
Tug'ruqdan oldin rivojlanish paytida, bo'lajak bolalarning ayrimlari, afsuski, zararli moddalar yoki teratogenlar ta'siriga tushadilar. Teratogenlarga ko'plab retseptlar va retseptsiz yoziladigan dorilar kiradi. Bundan tashqari spirtli ichimliklar, qizilcha, sifiliz va OITS kabi yuqumli kasalliklar, atrof-muhit uchun xavfli kimyoviy moddalar prenatal rivojlanish uchun o`ta xavflidir.
Prenatal rivojlanish jismoniy organlarni shakllantirish uchun bir qator sezgir davrlarni o'z ichiga oladi. Yangi tashkil etilgan zigota hali tananing alohida qismlarini hosil qilishni boshlamagan va teratogenlar ta'sirida tuzilish nuqsonlarini saqlamaslikka intiladi. Ba'zida teratogenlar ta'siri zigotaning o'limiga olib kelishi mumkin, ammo ko'pincha bir nechta hujayralar nobud bo'ladi yoki buziladi va bu hujayralar sog'lom hujayralar bilan almashtiriladi. Ammo embrion uchun zarar jiddiy bo'lishi mumkin. Ushbu bosqichda tananing asosiy qismlari, shu jumladan oyoq-qo'llar va ichki organlar hosil bo'ladi va giyohvand moddalar, spirtli ichimliklar va boshqa teratogenlarga ta'sir qilish katta muammolarga olib kelishi mumkin. Shuni yodda tutingki, homiladorlikning ushbu dastlabki davrida ayollar hali homiladorligini bilmasliklari mumkin.
Onaning ham, bolaning ham genetik tarkibi teratogenlarning ta'sirini mo'tadil qiladi. Masalan, fenitoin (Dilantin) epilepsiya bilan og'rigan ba'zi odamlar uchun buyurilgan antikonvulsant dori. Fenitoinga embrion ta'sirida bo'lgan bolalarning 5 dan 10 foizigacha kichik miya, intellektual nogironlik, ko'zlar orasidagi bo'shliqlar, qisqa burun va yuzning boshqa o'ziga xos xususiyatlari rivojlanadi (K. L. Mur va Persaud, 2008). Ochilgan embrionlarning taxminan uchdan bir qismi tug'ma muammolarni ko'rsatadi va ularning taxminan yarmi ta'sir qilmaydi. Ehtimol, bu turli xil natijalar uchun qisman genetik omillar sabab bo'ladi.
Homilador ayollar o'z farzandlarini himoya qilish uchun sog'lom ovqatlanishlari, stresslarini kamaytirishi, zararli moddalardan saqlanishlari va shifokor yoki hamshiraga murojaat qilishlari mumkin.
Teratogen ta'sirining miqdori ham muhimdir. Ta'sir qancha ko'p bo'lsa, u shunchalik og'ir va keng tarqaladi. Shubhasiz, homilador ayollar o'zlari qabul qilgan oziq-ovqat va moddalar va atrof muhitda uchraydigan toksinlarga ehtiyot bo'lishlari kerak. Darhaqiqat, ushbu ehtiyotkorlik ehtiyoji jinsiy faol va homilador bo'lishga qodir bo'lgan barcha ayollarni qamrab oladi, chunki ayollar tez o'sayotgan naslni ko'tarib yurishlarini har doim ham bilishmaydi. Teratogenlarning ba'zi bir misollari va ularning naslga ta'siri:
• Spirtli ichimliklar. Homiladorlik paytida spirtli ichimliklarni haddan tashqari ko'p iste'mol qiladigan ayollar bolalarni ichkilik sindromi bilan tug'ishi mumkin. Miyadagi hujayralar buziladi, jismoniy rivojlanish kechikadi, yuzda anomaliyalar paydo bo'ladi, intellektual nuqsonlar tez-tez uchraydi, o'qish qobiliyati pasayadi yoki kichik jismoniy muammolar paydo bo'lishi mumkin.
• Nikotin. Sigaret chekadigan ayollar kichik, yengil bolalarni tug'adi va (kamdan-kam hollarda) tushish tufayli o'z avlodlarini yo'qotishni xavf ostida qoldiradi.
• Kokain. Homiladorlik paytida kokain iste'mol qiladigan ayollarda bola tushishi, muddatidan oldin tug‘ish holatlari kuzatilib, bolada yengil vazn, kichkina bosh, beparvo yoki asabiylashish holatlari mavjud bo`ladi.
• Geroin. Geroin ishlatadigan homilador ayollarda ham erta tushish yoki muddatidan oldin tug'ilsh xavfi mavjud bo`lib, bola tug'ilgandan so'ng asabiylashish, nafas olish yo'llarida asoratlar, o'lishlarini ko`rish mumkin.
• Qizilcha. Homiladorlikning boshida virusli qizilcha (shuningdek, nemis yoki uch kunlik qizamiq) bilan kasallangan homilador ayollar katarakt, yurak muammolari va karlik bilan bolalarni tug'ishi mumkin.
• OIV infektsiyasi va OITS. Tibbiy davolanmasa, OIV virusiga chalingan homilador ayollar virusni o'z farzandlariga yuqtirish xavfi ostidadir va yuqtirgan bolalar dastlab motorikada, tilda va kognitiv rivojlanishda sustkashliklarni ko'rsatishi va oxir-oqibat sog'lig'ida jiddiy buzilishlar rivojlanishi mumkin. Onaning tashvishi homila uchun ham muammo tug'dirishi mumkin. Albatta, ko'pchilik ayollar homiladorlik paytida qandaydir stressni boshdan kechirishadi va yengil emotsional zo'riqish, ehtimol, zararsizdir va hatto homila miyasining o'sishini rag'batlantirishga yordam beradi.