Mavzu: Sovuq olgan oftob urgan, issiqlik eltgan va gazandalar chaqqanda birinchi tibbiy yordam ko'rsatish Mundarija Kirish

1.Bob Birinchi tibbiy yordam ko'rsatish haqida 
1.1 Sovuq olganda birinchi tibbiy yordam ko'rsatish. 
Sovuq olishi (tibbiyotda) -toʻqimalarning zararlanishi. Sovuq 
olishida toʻqimalar zararlanishiga, asosan, qon tomirlarining sovuq 
taʼsirida davomli torayishi natijasida ularda roʻy beradigan turgʻun 
oʻzgarishlar sabab boʻladi. Faqat qattiq sovuq kunlari emas, balki 
yogʻingarchilik va shamolli havoda harorat no'l daraja atrofida boʻlganda 
ham sovush mumkin. Kishi uzoq vaqt sovuqda boʻlganida 
termoregulyasiyaning tabiiy mexanizmlari gavdaning periferii qismida 
joylashgan organlar temperaturasini normal holatda saqlay olmay, 
astasekin qon aylanishi pasayadi, keyin vaqtincha toʻxtab ham qoladi. 
Organizm sovuqqa bardosh berolmaydi, toʻqimalarda chuqur oʻzgarishlar 
roʻy beradi, hujayralar oʻladi. Qon tomirlar spazmi belgilaridan biri — 
organning sezish qobiliyati yoʻkrlishi va terining oqarishidir. Tor 
kiyimbosh va poyabzal (qon aylanishini qiyinlashtiradi), nam kiyim 
kiyish, kasalliklar oqibatida organizmning kuchsizlanib qolishi, qon 
yoʻqotish va boshqa Sovuq olishiga sabab boʻladigan omillardir. 
Koʻpincha qoʻl va oyoq barmoqlari, burun va quloq chigʻanogʻini 
sovuq oladi. Bilak, boldir boʻgʻimlarining yuqori qismi va gavdaning 
katta sathi (dumba, qorin va boshqalar)ni Sovuq olishi kamdankam 
uchraydi, odatda, kishi muzlab qolgandagina bu sohalarni ham sovuq 
oladi. Gavdaning sovuq olgan qismi oʻziga xos koʻrinishda boʻladi; teri 
oqaradi yoki koʻkimtir tusga kiradi, qoʻloyoqlar qotib qolgandek tuyuladi. 

---

7 
Issiq qilingach, sovuq olgan joylar darrov shishadi, soʻngra Sovuq olishi 
darajasiga qarab toʻqimalarda yalligʻli oʻzgarishlar roʻy beradi yoki ular 
oʻladi (nekroz). Sovukdan zararlanish holatiga koʻra, Sovuq olishi 
(4)darajaga boʻlinadi.
1darajali Sovuq olishi ancha yengil boʻlib, zararlangan joy isitilgach 
shishadi va teri koʻkimtir tusga kiradi;
2darajali Sovuq olishida terida tiniq suyuqlik yigʻilgan pufakchalar 
paydo boʻladi; 
3darajali Sovuq olishi ogʻir kechadi, terida qon aralash suyuklik 
yigʻilgan pufakchalar paydo boʻlib, bir necha kundan soʻng ular oʻrnidagi 
toʻqimalar oʻladi va irib tushib ketib, oʻrnida chandiqlar hosil boʻladi. 
Sovuq olishining 4darajasi juda ogʻir kechadi, bunda faqat teri 
shikastlanib qolmay, boshqa yumshoq toʻqimalar va hatto suyak ham 
oʻzgarishlarga uchraydi, natijada toʻqimalar oʻladi. Vaqt oʻtishi bilan ular 
qorayib, qovjirab quriydi va astasekin tushib ketadi. Jarohatlarning bitishi 
bir necha hafta va oygacha choʻzilishi mumkin, bu Sovuq olishining 
ogʻirengilligi, sovuqning qancha vaqt taʼsir qilganligiga bogʻliq. Shuning 
uchun sovukdan zararlangan kishini darhol issiq uyga olib kirib, uncha 
issiq boʻlmagan grelka qoʻyib isitish va zudlik bilan kasalxonaga joʻnatish 
kerak. Sovuq olishining oldini olish uchun organizmni sovuqqa 
chiniqtirish lozim. Sovuqqa chidamli kishilar organizmda issiqlik hosil 
boʻlishi birmuncha shiddatliroq boradi, bu esa terining qon bilan 
taʼminlanishini yaxshilaydi, tananing sovuqqa chidamliligini oshiradi.

---

8 
Sovuq urganda birinchi yordam: nima qilish mumkin-u, nima 
qilmaslik kerak? 
Juda sovuq (-15°C va undan past) va shamolli ob-havo sharoitida 
odam 5 daqiqada ham muzlab qolishi mumkin. 
Sovuq urganni qanday aniqlash mumkin? 
Yengil darajasi 
Hatto dastlabki bosqichda ham sovuq urishning alomatlari aniq bo‘ladi: 

zararlangan joylar — odatda qo‘llar, oyoq barmoqlari, burun, 
yonoqlar, quloqlar; 

teri qisman sezgirlikni yo‘qotadi, xiralashadi; 

tananing bir qismi oqarib, keyin qizil rangga aylanishi mumkin; 

muskullar, bo‘g‘inlar qattiqlashadi, aniqlik va harakatlanish 
qulayligi yo‘qoladi. 
Bunday hol unchalik xavfli emas. Yagona muammo shundaki, teri 
sezgirligi yo‘qolgani sababli sovuq kuchayib borayotganini sezmaslik 
mumkin. Shundagina jiddiy shikastlanish xavfi tug‘iladi. 
Bir marta qizarib ketgan teri yana oqaradi, qattiq va mumsimon 
bo‘ladi. Ammo shu bilan birga, qotib qolgan barmoqlar, quloqlar, burun 
yoki yonoqlarda to‘satdan issiqlikni his qilish mumkin. Bu yaxshi belgi 
emas. Tana tashqi to‘qimalarning jiddiy xavf ostida ekanini tushunadi va 
ularni qutqarish uchun issiq qonning keskin oqimini ta’minlab, periferik 
tomirlarni kengaytiradi. 

---

9 
Agar o‘z vaqtida sovuqdan qochib qutulmasangiz, tanadagi issiqlikni 
tejash uchun terining tashqi qatlamlari isitish umidini yo‘qotadi va 
periferik tomirlarni yana yopadi. Endi bu haqiqatan ham xavfli. 
Teri tobora mumsimon bo‘lib qoladi, mushak va bo‘g‘inlar 
qattiqlashishda davom etadi. Sovuqda bu o‘zgarishlar deyarli og‘riqsizdir. 
Ammo muzlash chuqur kirib boradi, qon aylanishining buzilishi 
to‘qimalarning o‘limiga olib keladi. Va issiqlikka qaytganda, vaziyat 
keskinlashishi mumkin: og‘riq va shish paydo bo‘ladi. 
Bir necha soat ichida terida katta og‘riqli pufakchalar paydo bo‘ladi 
va uning ostidagi to‘qimalar qora rangga kirib, qattiqlashadi. Bu tananing 
sovuqdan ta’sirlangan qismi o‘lganini anglatadi. 
Dastlabki muzlashda birinchi yordamni qanday ko‘rsatish kerak?
Sovuqning yengil shaklida isinish kifoya — masalan, issiq choy 
ichish. E’tibor bering: isitish asta-sekin bo‘lishi kerak. Muzlagan 
barmoqlaringizni issiq suvga tutmang: haroratning keskin isishi 
tomirlarga zarar yetkazishi mumkin. 
Agar issiqlik uzoqda bo‘lsa, maksimal harakatchanlikni saqlang: tez 
yuring yoki hatto yuguring yoki joyingizda faol sakrang, qo‘llaringizni 
harakatlantirib, qarsak chaling, burningizni, yonoqlaringizni va 
quloqlaringizni ishqalang. 

---

10 
Yuzaki yoki qattiq muzlashda birinchi yordamni qanday ko‘rsatish 
kerak? 
Agar odam yuzaki yoki qattiq muzlagan bo‘lsa, harakat yo‘nalishi 
o‘zgaradi. 
Mumkin emas: 
Muzlagan joylarni ishqalash va massaj qilish. Spazmatik tomirlar 
mo‘rt bo‘lib qoladi va ularga zarar yetkazish xavfi yuqori, bu esa 
ko‘karishlarga olib keladi va vaziyatni yomonlashtiradi. Tana teri osti qon 
ketishiga chuqurroq yotadigan tomirlarni toraytirish orqali javob beradi. 
Tezda qizdirish. Bu yana spazmodik tomirlarga yomon ta’sir qiladi. 
Agar tezda isinmoqchi bo‘lsangiz, avval qo‘l yoki oyoqlaringizni xona 
haroratidagi suvga solishingiz mumkin: sovuqdan keyin baribir u juda 
issiq bo‘lib tuyuladi. 
Spirtli ichimliklarni iste’mol qilish. Spirtli ichimliklar periferik 
tomirlarni kengaytiradi. Bundan tashqari, alkogolning ta'siri yo‘qolishi 
bilanoq organizm issiqlik yo‘qotilishini iloji boricha periferik qon 
tomirlar orqali qoplashga harakat qiladi, bu esa muzlash alomatlarini 
kuchaytiradi. 
E’tibor bermaslik. Sovuq paytida terining va hatto teri osti 
to‘qimalarining shikastlanishi qaytarib bo‘lmaydigan darajaga kelishi 
mumkin. Shuning uchun o‘z vaqtida choralar ko‘rish juda muhimdir. 

---

11 
Mumkin: 
Darhol isining. 
Vaziyatni kuzatib boring, agar to‘qimalarning shishishi bir necha 
soatdan ortiq davom etsa va terida pufakchalar yoki suyuqlik bilan to‘lgan 
pufakchalar paydo bo‘lsa, shifokor bilan maslahatlashing. Har qanday 
holatda ham pufakchalarni o‘zingiz teshmang: infeksiya kirishi mumkin. 
Bu mutaxassis tomonidan amalga oshirilishi kerak. 
Teri qorayishini sezsangiz, imkon qadar tezroq terapevt yoki tez 
yordam bilan bog‘laning. 
Agar o‘zingizni yomon his qilsangiz, ibuprofen yoki boshqa og‘riq 
qoldiruvchi vositadan foydalaning. 
Agar muzlagan odamning ahvoli og‘irlashsa, hayot belgilarini 
ko‘rsatmasa yoki to‘qimalar qorayishi sezilarli bo‘lsa, darhol tez yordam 
chaqiring.