Mavzu: So`z turkumlarining leksik va gramatik ma`nosi ustida ishlash o`quvchilarda asosiy sintaktiv tushunchalarni shakillantirishning shart –sharoitlari o`quv so`z birikmasi va gap ustida ishlash. Reja

Boshlang‘ich sinflarda otni o‘rganishdagi asosiy vazifalar.

So‘zning lekik ma’nosi (har bir so‘z ma’no bildirishi)ga e’tibori oshiriladi, ma’nolarni hisobga olgan holda ... Shunga qaramay, gramatik tushunchani shaklantirish uchun o‘quvchilar so‘zning aniq ma’nosini ... 2-sinfda otlarning leksik ma’nosi, atoqli va turdosh otlar haqidagi bilim chuqurlashtiriladi va sistemalashtiriladi bolalar otlarda son bilan tanishtiriladi. “Ot” tushunchasini shakllantirish uchun shu so‘z turkumiga kiradigan otlarni asosiy leksik...So‘zning lekik ma’nosi (har bir so‘z ma’no bildirishi)ga e’tibori oshiriladi, ma’nolarni hisobga olgan holda so‘zlar (qushlar, meva va sabzavotlar va hokazolarni bildirgan otlar)ni gruppalash ko‘nikmasi shakllantiriladi. ... Shunga qaramay, gramatik tushunchani shaklantirish uchun o‘quvchilar so‘zning aniq ma’nosini bilmaydilar, so‘zning leksik ma’nosini bilish bilan birgalikda uning grammatik belgilarini ham o‘zlashtirish zarur. ... 2-sinfda otlarning leksik ma’nosi, atoqli va turdosh otlar haqidagi bilim chuqurlashtiriladi va sistemalashtiriladi bolalar otlarda son bilan tanishtiriladi. “Ot” tushunchasini shakllantirish uchun shu so‘z turkumiga kiradigan otlarni asosiy leksikasi.

2.
So`z turkumlarining Leksikologiya uning obyekti turlari vazifalari so`zning leksik va


leksikologiya…vazifalari…
So‘zning leksik va grammatik ma’nolari so’zning LUG’aviy va gramatik manolari. So’zning ikki XIL ma’nosi mavjud. ... LUG’aviy mano ustiga qo’shilib, so’zning shakliy qismi orqali ifodalangan va uning ma’lum turkumga mansubligini, gapda qanday vazifa bajarishini ... LUG’aviy ma’nosi-harakat. Gramatik ma’nosi-fe’L, o’tgan zamin, kesim. So‘Zning leksik va grammatik ma’nolari. Reja: leksikologiya, uning obyekti ... 2. so’zning LUG’aviy va gramatik manolari. So’zning ikki XIL ma’nosi mavjud. So’zning borliqdagi narsa, belgi, harakat, miqdor kabi tushunchalar haqidagi malumoti LUG’aviy ma’no deyiladi. Ot, sifat, son, fel, ravish atash manosiga ega. ... LUG’aviy mano ustiga qo’shilib, so’zning shakliy qismi orqali ifodalangan va uning ma’lum turkumga mansubligini, gapda qanday vazifa bajarishini ko’rsatuvchi ma’no so’zning gramatik ma’no si hisoblanadi. Masalan: kitoblarim ko’p. ... LUG’aviy ma’nosi-harakat. Gramatik ma’nosi-fe’L, o’tgan zamin, kesimi Leksik sinonimlar-so'z bilan so'z o'rtasidagi sinonimlik. ... - Gramatik sinoimlar- ayrim qo'shimchalar yoki ko'makchilar va qo'shimchalar o'rtasidagi ma'nodoshlik. ... Sinonimlik deyarli barcha so'z turkumida uchraydi. Odatiy darsliklarda va pedagoglar tomonidan shunday ta'rif beriladi. ... Ma'lumki, bolada og'zaki nutqning shakllanishi 1-3 yoshdan boshlab, dastavval, ot so'z turkumiga mansub so'zlarni, keyinchalik, sifat va fe'l so'z turkumidagi so'zlarni talaffuzdir.
Son so’z turkumi va ma’no turlari haqida.
Narsaning, miqdori, sanog‘i yoki tartibini bildirib, qancha? nechta? nechanchi? so‘roqlaridan briga javob bo‘ladigan so‘zlar son deyiladi. Sonlar sifat singari belgi tasavvuri bilan aloqador bo‘lib, narsaning miqdori, sanog‘i va tartibiga ko‘ra belgisini ifodalaydi: beshta kitob, uchala talaba, birinchi kurs kabi.
Son narsaning aniq yoki noaniq miqdorini ifodalash xususiyatiga egaligiga ko‘ra tildagi ko‘p, oz, bir oz singari umumiy miqdor bildiruvchi so‘zlardan farqlanib turadi. Sonlar quyidagi grammatik belgilarga ega:
1.Sonlar ot bilan birikkanda so‘z o‘zgartuvchi affikslar olmaydi, aksincha ularning o‘zi otning aniqlovchisi vazifasini bajaradi: O‘n sakkiz yashar yigit. birinchi o‘rinda bormoq.
2.Ba’zan son va sifat birgalikda otning aniqlovchisi vazifasini bajarishi mumkin. Bunday holda son aniqlovchi vazifasida kelgan sifatdan avval joylashadi: Beshta baland bino, uchta qora qo‘y.
3.Son gapda asosan aniqlovchi va kesim vazifasini bajaradi: Mehnat kishini uchta balodan saqlaydi: yurak siqishdan, axloqiy buzilishdan, muhtojlikdan. Bu xotinning joni bitta emas, mingta (A.Qahhor).
4.Ba’zan sonlar fe’l oldidan kelib, ravish singari hol vazifasini bajaradi: U ariqning labidagi oshrayhon bargidan uch-to‘rtta uzib keldi.
5.Sonlar boshqa so‘zlardan yasalmaydi, ya’ni son yasalish tizimiga ega emas. Biroq ba’zi sonlardan ot yoki fe’l yasalishi mumkin: uch+lik, ikki+lanmoq kabi.
6.Sonning o‘ziga qo‘shiluvchi –inchi, -ov, -ala, -ta, -tacha, -lab,-larcha affikslari shakl yasovchilar bo‘lib, sonning bir turidan boshqa turini hosil qiladi. Son otga bog‘langanda ular orasida maxsus hisob so‘zlar, ya’ni numerativlar ishlatiladi. Numerativlar kilogramm, gramm, botmon, pud, so‘m, tiyin, dona, nafar, hovuch, qarich, kilometr, qadam, gektar, soat, minut, daqiqa, soniya singari ot turkumiga mansub so‘zlardan tashkil topadi.