Mavzu: sportning tashqi savdosini moliyalashtirish reja

9-10-11-MAVZU: SPORTNING TASHQI SAVDOSINI MOLIYALASHTIRISH
REJA:
9.1. Sport sanoatida distributsiya
9.2. Eksportni moliyalashtirish vazifalari va eksportni moliyalashtirish shakllari eksportni moliyalashtirishning asosiy usullari
9.3. Qisqa muddatli moliyalashtirish
9.4. Sport sanoatida distributsiya
9.5. Uzoq muddatli moliyalashtirish
9.6. Noan'anaviy moliyalashtirish usullari
9.7.Importni moliyalashtirish usullari
Sport sanoati korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan tovarlar, yakuniy hisobda, yakuniy iste’molchilar qo‘liga maksimal darajada qisqa vaqt ichida va minimal savdo ustamalari bilan kelib tushishi lozim. Agar sport tovarlari ishlab chiqarish va ularni iste’mol qilish joylari bir-biriga mos kelmasligini hisobga oladigan bo‘lsak, bu vazifani bajarish oson emas. Ko‘pincha tovarlarni ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetkazib berish yuzlab va minglab kilometr masofani, ko‘plab mamlakatlar hududini kesib o‘tadi. Tovarlarni savdo joylariga yetkazib berish havo, suv va yer usti transportlari orqali amalga oshiriladi; yo‘lda tovarlar bojxona xizmatlari tomonidan tekshiriladi, yuklanadi, tushiriladi va omborlarda saqlanadi. Bu operatsiyalarning barchasi xarajatlar talab qiladi va mahsulot chakana narxining 50-60% gacha tashkil qilishi mumkin.
Ko‘rinib turibdiki, sport tovarlari ishlab chiqaruvchilar uchun ishlab chiqarilgan mahsulotni eng oqilona usulda distributsiya (taqsimlash) muammosini hal qilish muhim ahamiyatga yega, bu esa mahsulotni ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga eng kam xarajat bilan yetkazib berish muammosini optimallashtirishga imkon beradi. Shu tariqa, distributsiya ikkita katta vazifalar to‘plamini o‘z ichiga oladi:
a) tovar oqimlarining optimal harakatini o‘rganadigan logistika;
b) iste’molchilarni jalb qilish bilan bog‘liq masalalar majmui.
Sport sanoatining zamonaviy korxonalari o‘z savdo tizimlarida o‘ziga xosliklar va xususiyatlarga ega bo‘lgan bevosita va bilvosita savdo kanallaridan foydalanadilar. Ishlab chiqarilgan mahsulotlar sotishning belgilangan kanallarida umumiy farqlarni ko‘rib chiqamiz, shuningdek, ularning afzalliklari va kamchiliklarini qayd etamiz.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo kanallari. Sport sanoati korxonalari o‘z mahsulotlarini asosan yakuniy iste’molchi uchun tayyorlaydi. Bunday holatlarda ishlab chiqaruvchilar V2S sxemasi (iste’molchi uchun biznes) bo‘yicha ishlaydi deyiladi, V2V sxemasi (biznes uchun biznes) esa «ishlab chiqaruvchi – savdo korxonasi» o‘zaro aloqalari doirasida foydalaniladi.
Agar sport tovarlari ishlab chiqaruvchi korxona o‘z mahsulotlarini vositachi bo‘g‘inlarsiz sotadigan bo‘lsa, demak gap to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotuv haqida boradi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri sotuv ikkita asosiy holatda amalga oshiriladi:
-firma savdo tizimi orqali, bunda ishlab chiqaruvchi korxona o‘zining multibrend magazinlar tarmog‘iga ega bo‘ladi (masalan, Adidas, Nike, Reebok va b.);
-kataloglar bo‘yicha savdo yoki o‘zining web-resursi vositasida internet orqali savdodan foydalanib.
Ishlab chiqaruvchi tomonidan savdo jarayonlarining to‘liq nazorat qilinishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo kanalidan foydalanishning so‘zsiz ustunligi hisoblanadi. Ishlab chiqaruvchi korxona mustaqil ravishda narx belgilaydi, firma magazinlari tizimi orqali merchendayzingni nazorat qiladi, korporativ madaniyat qoidalarini belgilab beradi, kontrafakt mahsulotlar sotilishining oldini oladi, kafolatlar, tovarlar va biznes-jarayonlarning sifat nazoratini o‘rnatadi.
Shu bilan bir paytda, to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo kanallaridan foydalanish ma’lum bir kamchiliklardan ham xoli emas. Xususan, sport tovarlari ishlab chiqaruvchilar asosiy biznesdan chalg‘ishi va ixtisoslashgan savdo korxonalari bilan raqobatga kirishishiga to‘g‘ri keladi. Ishab chiqaruvchilarning korporativ strukturasiga savdo korxonalari timsolida qo‘shimcha bo‘linmalar kiritiladi, bu esa biznes raqobatbardoshligi va boshqarilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Bilvosita savdo kanallari. Sport sanoatida eng yirik bozor o‘yinchilari - Nike, Adidas, Reebok, Puma kabi yirik kompaniyalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotuvdan foydalanish imkoniga ega. Kichik va o‘rta korxonalarning imkoniyatlari bu borada ancha past bo‘lib, ko‘pincha o‘zining internet-savdosiga borib taqaladi. Ular haqiqatda faoliyat ko‘rsatadigan chakana magazinlar tarmog‘ini tashkil qilish imkoniga ega bo‘lmaydi.
Muqobil variantlar yuzaga keladi: yoki raqobatchi kompaniyalar bilan birlashish va multibrend magazinlar tarmog‘i yaratish, yoki ishlab chiqarilgan mahsulotni taqsimlash tizimida mustaqil yuridik shaxslar qatoridan vositachilardan foydalanish.
Mustaqil vositachilar bilan doimiy ishchi aloqalar ishlab chiqarish korxonalarining sotish tizimidagi faoliyatini sezilarli darajada murakkablashtiradi, ularning sotuvchilarga ta’sir ko‘rsatish qobiliyatini kamaytiradi. Mustaqil riteylerlarga narxlarni, yetkazib berish shartlari, mahsulotlarni joylash qoidalari, savdo zallari dizayni, reklama usullari va hokazolarni belgilab berishning imkoni yo‘q. Bu masalalar raqobat kurashi va foyda nuqtai nazaridan hayotiy ahamiyatga ega ekanligini hisobga olib, ishlab chiqarish kompaniyalari savdo korxonalari bilan muzokaralar jarayoniga kirishga majbur bo‘lib, ularni barqaror mahsulot yetkazib berish evaziga muayyan shart-sharoitlarga javob berishni talab qiladi.
Bilvosita savdoda sanab o‘tilgan kamchiliklar bilan bir qatorda, u ham original mahsulotni obro‘sizlantiradigan kontrafakt mahsulotlar nazoratsiz kirib borish imkoniyati, raqobatlashvchi mahsulotlar muhitida ishlab chiqaruvchining savdo belgisidan maqsadga muvofiq bo‘lmagan holda foydalanish, yetarlicha malakali bo‘lmagan savdo xodimlaridan foydalanish va hokazo kabi nuqsonlarni ta’kidlash lozim.
Shu bilan birga, chakana savdo qiluvchi riteylerlar bilan moslashuvchan aloqa afzalliklarga ham ega. Xususan, sport mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxona ixtisoslashgan magazinlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatga kirishmaydi, savdo, marketing va reklama siyosatida mustaqil riteylerlarning xatolari uchun moliyaviy va ma’naviy javobgarlikni o‘z zimmasiga olmaydi. Savdo jarayonlaridan nisbatan masofada joylashganligi sport mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarga ulgurji va chakana savdo vakolatiga aralashmasdan, ishlab chiqarish biznesiga e’tibor qaratishga yordam beradi.
Sport mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxona va chakana savdo korxonasi o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar shakllaridan biri bo‘lgan franchayzing (fransuzcha franchise - imtiyoz) tomonlar o‘rtasida o‘zaro manfaatli hamkorlik shaklini ifodalaydi.
Mashhur sport markasiga ega bo‘lgan sport mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxona (franchayzor) belgilangan oylik to‘lov (royalti) evaziga chakana savdo magaziniga (franchazi) mahsulotdan foydalanish huquqini (franshiza) beradi. Shunday qilib, ishlab chiqaruvchi o‘z tovar belgisini ijaraga olish uchun tovar aylanmasining ma’lum foizini va chakana savdo jarayonlaridan ma’lum bir nazoratni oladi. O‘z navbatida, riteyler o‘z ixtiyorida mijozlar oqimini kuchaytiradi va foydani oshiradigan rivojlangan va taniqli brendni qo‘lga kiritadi.