Мавзу: Суғурта ташкилотларида бухгалтерия ҳисоби фанининг предмети, объекти ва вазифалари

R
N
M
N
P
VS



)
(
*
Bunda: 
VS – sug‘urta shartnomasi muddatidan oldin tugatilganda su-
g‘urtalanuvchiga qaytariladigan sug‘urta mukofoti; 
P – shartnoma bo‘yicha sug‘urtalanuvchi tomonidan to‘lan-
gan sug‘urta mukofoti; 
N – sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati, kunlarda; 
M – sug‘urta shartnomasi kuchga kirgan kunda tugatilgan 
kungacha bo‘lgan kunlar soni; 
R – sug‘urtalovchining sug‘urta polisi, arizasi, blanklari bo‘yi-
cha, agentlik mukofotlari xarajatlari va boshqa shunga o‘xshash 
xarajatlari summasi. 

---

71 
Agar sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urta mukofotini davriy 
ravishda to‘lash belgilangan bo‘lsa, navbatdagi sug‘urta mukofoti 
vaqtida to‘lanmaganligi uchun sug‘urtalovchi tomonidan sug‘urta 
shartnomasining bekor qilinishida qaytariladigan sug‘urta muko-
fotining hajmi qanday hisoblanadi? 
Qoidaga muvofiq bunday hollarda navbatdagi to‘lanishi lozim 
bo‘lgan sug‘urta mukofoti vaqtida to‘lanmaganda, sug‘urta shart-
nomasining muddati to‘langan sug‘urta mukofotlari hajmiga pro-
porsional tarzda qisqartiriladi va sug‘urta sharnomasining amal qi-
lishi davom ettiriladi. Ushbu holatni quyidagi misolda ko‘rib chi-
qamiz. 
Sug‘urtalanuvchi sug‘urtalovchi bilan bir yilga sug‘urta shart-
nomasini tuzdi va unda sug‘urta mukofotining 50%i sug‘urta shart-
nomasi tuzilgan paytda hamda qolgan 50%i sug‘urta shartnomasi 
kuchga kirgandan so‘ng uch oy muddat davomida to‘lanishi bel-
gilandi. Shu vaqtning o‘zida sug‘urtalovchining sug‘urtalash qoi-
dalarida sug‘urta shartnomasi bir yildan kam muddatga tuzilgan-
da, masalan, 1 oyga tuzilganda sug‘urta mukofotining 20%ini, 2 
oyga tuzilganda 30%ini, 3 oyga tuzilganda 40%ini, 4 oyga tuzil-
ganda 50%ini va 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 oylarga tuzilganda sug‘urta 
mukofotining 90-95% ini birdaniga to‘lashi belgilangan.
Bunday holda agar sug‘urtalanuvchi sug‘urta mukofotining 
qolgan 50%ini uch oy davomida to‘lamasa ham, yana 1 oy davo-
mida sug‘urta himoyasiga ega bo‘ladi. Agar mazkur tartib sug‘urta 
qoidalarida belgilanmagan bo‘lsa, u holda sug‘urta muddati su-
g‘urta mukofotiga proporsional tarzda belgilanadi. Yuqoridagi mi-
solda bu muddat 6 oyni tashkil etadi.
Sug‘urta muddati tugagandan so‘ng sug‘urta shartnomasi o‘z 
kuchini yo‘qotgan hisoblanadi va u bo‘yicha hech qanday to‘lov-
lar amalga oshirilmaydi. Bundan tashqari, sug‘urtalash qoidalari-
da muddatida to‘lanmagan sug‘urta mukofoti sug‘urtalanuvchi to-
monidan to‘langan taqdirda, sug‘urta shartnomasining muddati 
uzaytirilishi nazarda tutilishi mumkin. Odatda, bunda sug‘urtala-
nuvchi tomonidan har bir kechiktirilgan kun uchun penya to‘lash 
tartibi shartnomada belgilangan bo‘ladi.
Agar sug‘urta shartnomasida navbatdagi sug‘urta mukofoti vaq-
tida to‘lanmagan taqdirda sug‘urta shartnomasini shu zahoti tugatish 

---

72 
belgilangan bo‘lsa, u holda sug‘urtalovchi sug‘urta mukofotining 
tegishli qismini o‘zida saqlab qolishi mumkin. Ushbu holatda sug‘ur-
talovchi tomonidan sug‘urtalanuvchiga qaytariladigan sug‘urta mu-
kofotining bir qismi quyidagi formula asosida hisoblanadi: 
R
N
M
P
P
VS



*
0
Bunda: 
P
0
– shartnomada belgilangan sug‘urta mukofotining umumiy 
hajmi; 
P – sug‘urtalanuvchi tomonidan to‘langan sug‘urta mukofoti; 
N – sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati, kunlarda; 
M – sug‘urta shartnomasi kuchga kirgan kunda tugatilgan 
kungacha bo‘lgan kunlar soni; 
R – sug‘urtalovchining sug‘urta polisi, arizasi, blanklari bo‘-
yicha, agentlik mukofotlari xarajatlari va boshqa shunga o‘xshash 
xarajatlari summasi. 
Boshqa sabablarga ko‘ra sug‘urta shartnomasi tugatilayotganda, 
sug‘urta mukofotlari to‘liq to‘lanmagan bo‘lsa ham, sug‘urtalanuv-
chiga qaytariladigan sug‘urta mukofotlari yuqoridagi usulda hi-
soblanadi.
Sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urta qoplamasi to‘langan-
dan so‘ng shartnoma o‘z amal qilishini davom ettiradi. Bunda su-
g‘urta summasi sug‘urta qoplamasi summasiga kamaytiriladi. Agar 
sug‘urta shartnomasida sug‘urta hodisasi yuz bergandan so‘ng, ya’ni 
sug‘urta qoplamasi to‘langandan so‘ng shartnomaning tugatilishi 
belgilangan bo‘lsa, sug‘urtaning qolgan muddatiga tegishli sug‘ur-
ta mukofoti ham sug‘urta summasiga proporsional tarzda kamay-
tiriladi va qaytariladigan sug‘urta mukofoti quyidagicha hisob-
lanadi: 
R
SS
V
SS
N
M
N
P
VS




*
)
(
*
Bunda: 
SS – shartnoma bo‘yicha sug‘urta summasi; 
V – to‘langan sug‘urta qoplamasi; 
P – sug‘urtalanuvchi tomonidan to‘langan sug‘urta mukofoti; 
N – sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati, kunlarda; 

---

73 
M – sug‘urta shartnomasi kuchga kirgan kunda tugatilgan kun-
gacha bo‘lgan kunlar soni; 
R – sug‘urtalovchining sug‘urta polisi, arizasi, blanklari bo‘yi-
cha, agentlik mukofotlari xarajatlari va boshqa shunga o‘xshash 
xarajatlari summasi. 
Muddatidan oldin tugatilgan sug‘urta shartnomalari bo‘yicha 
sug‘urtalanuvchilarga qaytariladigan sug‘urta mukofotlari 6030 
“Sug‘urtalanuvchilarga to‘lanadigan schyotlar”ning debeti bo‘yi-
cha hisobga olib boriladi va quyidagicha provodka beriladi: