Mavzu: Suv omborlari tiplari

233-21-guruh talabasi Baratov Zavqiddinning Gidrologiya fanidan tayyorlagan taqdimoti. M: Suv omborlari.

1. Suv omborlarning tashkil etilish tarixi

3 minginchi yillarda Misrda qurilgan. Usha davrdagi Misr padshosi Menese Nil daryosi ning suvini o’zining hukumronligi ostida bo’lgan davlatning markazi Me fis shahriga keltirish uchun u yerdan 20 km yuqorida Koshish to’g‘onini qurdirgan. Bu to`g’onning uzunligi 450 m, balandligi esa 15 m tashkil qilgan.
Eramizning II-III asrlarga kelib Sharqiy va Janubiy Osiyoda ya’ni Xitoy, Yaponiya, Xindiston va Shiri-Lanka Hududlarida suv omborlar qurish ishlari boshlab yuborildi.

Yirik suv omborlarini bunyod etish ishlari XVII-XIX asrda yuz bergan sanoat inqilobidan keyin avj oldi

• Suv omborlar qurish ishlarining keyingi bosqichi XIX asrning oxiri va XX asrning boshlariga to`g‘ri keladi.

Mamlakatimiz hududida suv omborlarning tashkil etish tarixiga nazar soladigan bo`lsak, u eramizning X asrlariga borib tarqaladi. Bu davrda qurilgan to`g‘onlar “Xonbandi” nomi bilan yuritilgan.
To`g‘on ustki qismining uzunligi 51,75m ni, asosi esa 24, 35 m ni va uning balandligi 15,25 m ni tashkil qilgan. To`g‘on suvga chidamli tog‘ toshlari asosida va shu vaqtga qadar no’malum bo`lgan qotishmalar yordamida qurilgan. Bu to`g‘on Osmonsoy darasi ichida uzunligi 1,5 km, to’g‘on oldidagi eni 52 m va daryo quyilishidagi eni esa 200 m bo’lgan kattalikdagi suv omborini tashkil qilgan.
Soylardan oqib kelgan yomg‘ir va sel suvlari ana shu suv omborda yig‘ilib borishi oqibatida 1,6 mln m3 xajmdagi suv zaxirasi xosil qilingan. Ushbu suv omborda xosil qilingan buncha miqdordagi suv zaxirasi 2,5 mingga maydondagi buz yerlarni o`zlashtirishga imkon bergan. Bu suv omborning g‘arbiy chekkasida suvning sathiga qarab ishlatiladigan 9 ta quvur o`rnatilgan.
O`rnatilgan quvurlarning suv kiradigan og‘zi kichkina va suv oqib chiqadigan og‘zi esa keng qilib ishlangan. Bu xildagi quvurlarni yasash o`sha zamon irrigatorlarining dinamik bosim haqida ma’lumotga ega ekanligidan dalolat beradi. Ushbu to`g‘on qurilishining yana bir muhim tomoni shundaki, uning ustki qismining qalinligi asosiga nisbatan to`rt baravar yupqa qilib ishlangan, ya’ni to`g‘on ustki qismining qalinligi 2 metr, asosining qalinligi esa 8 metrni tashkil qilgan.

Suv omborlar tiplari	Mo`tadil mintaqaning janubiy qismi
Tekislik	Dengiz sathidan balandligi 0-700 m
Tog‘ oldi	Dengiz sathidan balandligi 0-700 m
Tog‘	Dengiz sathidan balandligi 0-700 m
Baland tog‘	Dengiz sathidan balandligi 0-700 m

Suv hajmi bo’yicha suv omborlar tasnifi

Suv omborlar kategoriyalari	Suvning to`liq Hajmi m 3	Suv yuzasining maydoni km2	Barcha suv omborlarga nisbatan % hisobida
O’lkan	50 dan ko’p	5000 dan ortiq	0,1 dan kichik
Juda katta	50-10	5000-500	1
Katta	10-1	500-100	5
O’rta	1-0,1	100-10	15
Katta bo’lmagan	0,1-0,01	20-2	35
Kichik	0,01 dan kichik	2 dan kichik	44

Chuqurligi bo’yicha suv omborlar tasnifi

Suv omborlar kategoriyalari	Eng katta chuqurligi m. hisobida	O’rtacha chuqurligi m. hisobida
Nihoyatda chuqur	200 dan ortiq	60 dan ortiq
Juda chuqur	100-200	30-60
Chuqur	50-99	15-29
O’rtacha chuqur	20-49	7-14
Unchalik chuqurmas	10-19	3-6
Kam suvli	10 dan kichik	3 dan kichik

Сув омборлари, турлари

1. Сув омбори - сувни тўплаб, ундан келгусида фойдаланишга имкон берадиган иншоот.

2. Сув омборлари сувни тўплаш шарт-шароитлари, тўғонининг қурилиш усули бўйича хилма-хилдир.

3. Сув омборларини гуруҳларга ажратиш:

• Ёпиқ сув омборлари;
• Очиқ сув омборлари.

Etiboringiz uchun rahmat