Mavzu: Tabiy ofat turlari, Tabiy va texnogen inqirozlar(krizislar) reja

Mavzu: Tabiy ofat turlari, Tabiy va texnogen inqirozlar(krizislar)
REJA:
1.Tabiy ofat turlari
2.Tabiy ofatlarning kelib chiqishi
3.Tabiy va texnogen inqirozlar

Tabiiy ofat — bu favqulodda xarakterga ega boʻlgan va aholining normal faoliyatining buzilishiga, odamlarning oʻlimiga, moddiy boyliklarning yoʻq qilinishiga va yoʻq qilinishiga olib keladigan tabiiy hodisa.
Tabiiy ofatlar bir-biridan mustaqil ravishda ham, oʻzaro bogʻliq holda ham sodir boʻlishi mumkin: ulardan biri boshqasiga olib kelishi mumkin. Ofatlardan baʼzilari koʻpincha inson faoliyati natijasida yuzaga keladi (masalan, oʻrmon va torf yongʻinlari, togʻli hududlarda sanoat portlashlari, toʻgʻonlarni qurish, karerlarni yotqizish (oʻzlashtirish) paytida, bu koʻpincha koʻchkilarga, qor koʻchkilariga, muzliklarning qulashiga olib keladi va h.k.
Voqea manbasidan qatʼi nazar, tabiiy ofatlar muhim miqyosda va oʻzgaruvchan davomiylik bilan tavsiflanadi — bir necha soniya va daqiqalardan (zilzilalar, qor koʻchkilari, limnologik ofatlar) bir necha soatgacha (sel oqimlari), kunlar (koʻchkilar) va oylar (suv toshqini).
Zilzila


Zilzila — bu yer qobigʻida toʻsatdan energiya chiqishi natijasida yuzaga keladigan va seysmik toʻlqinlarni keltirib chiqaradigan Yer yuzasining silkinishlari va tebranishlari. Yer yuzasida zilzilalar tebranish, silkinish, shuningdek, tuproqning siljishi koʻrinishida namoyon boʻladi. Zilzilalar asosan tektonik jarayonlar tufayli sodir boʻladi, lekin baʼzida ular koʻchkilar, vulqon otilishi, kon ishlari va yadroviy sinovlar natijasida ham paydo boʻlishi mumkin. Yer tubida zilzila sodir boʻlgan markaziy nuqta zilzila markazi yoki gipotsentr deb ataladi. Zilzila oʻchogʻi ustidagi yer yuzasidagi quruqlik maydoni epitsentr deb ataladi. Zilzilalarni baholash va solishtirish uchun magnituda shkalasi va intensivlik shkalasi qoʻllaniladi.
Zilzilalarning oʻzi kamdan-kam hollarda odamlar yoki hayvonlarning oʻlimiga sabab boʻladi. Qoida tariqasida, zilzila qurbonlarining asosiy sababi ikkilamchi hodisalardir: binolarning qulashi, yongʻinlar, sunami (seysmik dengiz toʻlqinlari) va vulqonlar. Zilzilalar oqibatlarini binolarni loyihalashtirishni takomillashtirish, shuningdek, erta ogohlantirish va aholini evakuatsiya qilish tizimini takomillashtirish orqali sezilarli darajada kamaytirish mumkin.
2000-yildan beri sodir boʻlgan eng kuchli zilzilalarga misollar:

• 
  2004-yilda Hind okeanidagi zilzila 9,1-9,3 magnitudali insoniyat tarixidagi uchinchi yirik zilzila hisoblanadi. Zilzila 229 000 dan ortiq odamning hayotiga zomin boʻlgan katta sunamini keltirib chiqardi.
  
• 
  2011-yil Yaponiyada 9,0 magnitudali zilzila. Zilzila va sunami oqibatida halok boʻlganlar soni 13 mingdan oshdi. 12 mingdan ortiq odam bedarak yo‘qolgan.
  
• 
  2010-yil Chilida 8,8 magnitudali zilzila. 525 kishi vafot etgan.
  
• 
  2008-yilda Xitoyning Sichuan provinsiyasida 7,9 magnitudali zilzila sodir boʻlgan. 2008-yil 27-may holatiga koʻra halok boʻlganlar soni 61,150 dan oshgan.