Mаvzu. Talab va taklif asoslari, bozor muvozanatlari. Reja Asosiy tushunchalar

Talab chizig’i (demand curve) – tovar narxi bilan sotib olinadigan ushbu tovar miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalovchi egri chiziq.
SHaxs talabi (individual demand) – bitta iste’molchining tovarga talabi.
O’rindosh tovarlar (substitution goods) – iste’mol qilishda bir-birini o’rnini bosuvchi tovarlar yoki bir xil ehtiyojni qondiruvchi tovarlar.
To’ldiruvchi tovarlar (complementary goods) – birgalikda, komplektlarda iste’mol qilinadigan tovarlar.
Muvozanat narx (equilibrium price) – talab bilan taklifni tenglashtiruvchi narx. Muvozanat narxga to’g’ri keladigan tovar miqdoriga muvozanat mahsulot miqdori deyiladi.
Transaktsion xarajatlar (transaction costs) – bozorda tovarlarni sotishda egalik huquqini aniqlash va uni berish bilan bog’liq xarajatlar.
Taklif funksiyasi (supply function) – taklifga ta’sir qiluvchi omillar miqdori bilan taklif miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi.
Talab funksiyasi (demand function) – talabga ta’sir qiluvchi omillar miqdori bilan talab miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi.
Elastiklik (elasticity) – talab va taklifga ta’sir qiluvchi omillarning o’zgarishi natijasida ularni qanchaga o’zgarishi tushuniladi (narxni, daromadi, iste’molchilar soni va hokazo).
Bozor muvozanati – bozorda taklif miqdorini talab miqdoriga teng bo’lgan hol; taklif chizig’i bilan talab chizig’i kesishgan nuqtaga muvozanat nuqta deyiladi.



Talab va taklif funktsiyasi - bu talab va taklifning matematik modeli hisoblanadi. Funktsiya - bu matematik tushuncha sifatida qaralib, bog’liq o’zgaruvchi bilan erkin o’zgaruvchi o’rtasidagi miqdoriy bog’liqlikni ifodalaydi. Uni quyidagicha ifodalash mumkin:

Agar erkin o’zgaruvchilar soni (x > 1) bo’lsa quyidagicha ifodalanadi.

Bundan kelib chiqib talabning bir o’zgaruvchiligi funktsiyasini quyidagicha yozish mumkin.

r – bir birlik tovar narxi.
Talab narxga nisbatan kamayib boradi. Shu sababdan chiziqli talab funktsiyasini quyidagicha ifodalash mumkin.

Talabga narxdan boshqa ta‘sir qiluvchi omillarni xisobga olganda, ko’p omil talab funktsiyasi quyidagicha bo’ladi.

p-narx
w-daromad
Z – isre`molchi didi
N- xaridorlar soni
B- boshqa ta‘sirlar
Taklif funktsiyasi
Taklif funktsiyasi ham talab funktsiyasi grafigidek aniqlanadi.
Bir o’zgaruvchili talab funktsiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi.

- taklif miqdori
- bitta tovar narxi

Taklif narxga nisbatan to’g’ri proportsional. Shu sababli taklifning chiziqli funktsiyasi quyidagicha yoziladi:

a va b parametrlar statistik ma‘lumotlar asosida aniqlanadi.
Ko’p omilli talab funktsiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi.

resurs narxi
tovar narxi
soliq stavkasi
Texnologiya darajasi
ishlab chiqaruvchilar soni
B - boshqa omillar