Mavzu: “Tanavorlar va mashina detallari sirtqi qatlamlarining sifati” Mexanik ishlov

Umumiy tushunchalar va ta‟riflar

Mashinasozlik uchun sirtqi qatlam sifati juda ham katta ahamiyatga еga. Sifatni baholash uchun g‟adir-budirlik, tо‟lqinsimonlik va boshqa sonli parametrlar qо‟llaniladi.
G‟adir-budirlik deb,- bazaviy uzunlikda nisbatan qadami uncha katta bо‟lmagan mikroizlar majmuiga aytiladi.
Tо‟lqinsimonlik deb, g‟adir-budirlikni о‟lchash uchun qabul qilingan bazaviy uzunlikdan qadami sezilarli katta bо‟lgan, periodik navbatma-navbat keluvchi notekisliklarga aytiladi. Tо‟lqinsimonlik yuzalar g‟adir-budirliklari bilan shakl og‟ishlarning о‟rtasini еgallaydi. G‟adir-budirlik uchun l/H < 50 (9.1-rasm), tо‟lqinsimonlik uchun l/H_v=50...1000 va shakl og‟ish uchun l/H_v > 1000.N va Nv qiymatlar mikrometr ulushidan boshlab о‟n millimetrlargacha bо‟lgan oraliqda yotadi. G‟adir-budurlikni baholashda nafaqat l va N lar hisobga olinadi, balki shuningdek mikrobо‟rtiqlar shaklini ham,chunki u detallar xossalariga hal qiluvchi obrazda ta‟sir kо‟rsatadi.

9.1-rasm. G‟adir-budirlikning profili va parametrlari

G‟adir-budirlik uch parametr R_a,R_z va R_max, ikkita qadam parametri S, S_m va t_p mikroprofil nisbiy tayanch uzunligi bо‟yicha baholanadi.
Ra-profilni о‟rtacha arifmetik og‟ishi deb ataladi. (9.1-rasm).
₁ 1

l
R_a  _
0
y dx
yoki taxminan

bunda n-l bazaviy uzunlikda tanlangan nuqtalar soni;
y_i - profilning og‟ishi, ya‟ni profilning har qanday nuqtasi va о‟rta chiziq orasidagi masofa. Y masofa ishorasiga qaramasdan olinadi, ya‟ni chiziq usti va osti m ordinatasi kabi (9.1 - rasm ).
R_z parametr - о‟nta nuqta bо‟yicha notekisliklar balandligi - bazaviy uzunlik oralig‟ida, profil bо‟rtiqlarining beshta еng katta balandliklari va botiqlarining еng katta chuqurliklari о‟rtacha absolyut qiymatlarini yig‟indisini bildiradi;
1  ^{5 5} 
^{Rz } ₅ ^{ Hi max  Hi min} 
 i 1 i 1 
bunda, H_imax - profilning beshta еng katta maksimumlarining og‟ishi; H_imin - profilning beshta еng katta minimumlarining og‟ishi.
Profilning о‟rinli bо‟rtiqlarining S о‟rtacha qadami deb, bazaviy uzunlik oralig‟ida о‟rinlik bо‟rtiqliklar qadamini о‟rtacha qiymatiga aytiladi.
Profilning notekisliklarini S_m о‟rtacha qadami deb, bazaviy uzunlik oralig‟ida о‟rtacha chiziq bо‟yicha profil notekisliklari qadamini о‟rtacha qiymatiga aytiladi.
Profil _r tayanch uzunligi bazaviy uzunlik oralig‟ida о‟rta chiziqqa parallel bо‟lgan mikronotekisliklar chizig‟idan berilgan kesimda ajratiluvchi bо‟laklar uzunliklari yig‟indisi bilan aniqlanadi.


Profil t_p nisbiy tayanch uzunligi, profil tayanch uzunligini bazaviy uzunlikka bо‟lgan nisbati bilan aniqlanadi.

tp  ^p
l
 ¹ n b ^l i1

i
bunda r - profil kesimi darajasi; b_i mikrobо‟rtiqda ajratiluvchi bо‟lak uzunligi.
G‟adir-budirliklarni balandlik parametrlarining korrelyasion bog‟liqligi mavjud.
Yassi balandlik va pardozlov - mustahkamlovchi ishlov berish uchun о‟rtacha R_max = 5,0 R_a , R_z = 4,0 R_a; yо‟nish, randalash, frezalash uchun R_max = 6,0 R_a, R_z = 5,0 R_a; qolgan ishlov berish usullari uchun R_max = 7,0 R_a, R_z = 5,5 R_a.
G‟adir-budirlikni baholash uchun oltita parametrni kiritilishining asosiy fikri shundan iboratki, ularning yordamida detallarni xizmat vazifalariga va еkspluatasiya qilish sharoitiga bog‟lab, g‟adir-budirlikni reglamentlashtirishdir.

3.