Mavzu: Tarmoqda blokcheyn va ishbilarmonlik axloqi

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


Xalqaro Nordik universiteti
“Iqtisodiyot” yo’nalishi
1-guruh talabasi Ziyodullaev Jahongir Furqat o’g’lining “Axborot kommunikatsiya texnologiyalari” fanidan
“Tarmoqda blokcheyn va ishbilarmonlik axloqi”
mavzusida tayyorlagan





Mavzu: Tarmoqda blokcheyn va ishbilarmonlik axloqi.
Reja

1. 
   Blokcheyn texnologiyalari, uning yaratilishi va ishlatilishi.
   
2. 
   Blokcheynning – jamiyat va iqtisodiyotdagi o‘rni, biznesda foydalanish.
   

3.Xozirgi paytda blokcheyn texnologiyasining eng ma’lum va mashxur bo‘lgan ishlatilish sohasi.

Blokcheyn oxirgi o‘n yillikda paydo bo‘lgani bilan ko‘pchilik uningma’nosini haligacha yaxshi tushunmaydi va shuning uchun ham uning ishlatilishsohalarini tasavvur ham qila olmaydi. Xuddi shuning uchun ham ushbu o’quv68qo’llanmada blokcheynning asosiy tamoillari va uning turli sohalarda ishlatilishimasalalari ko‘rib chiqiladi. Blokcheynni ko‘pincha ko‘p maqsadli loyiha turigamansub deb ham tushuniladi. Chunki siz kim yoki qaysi sohadaishlayotganingizdan qat’i-nazar, blokcheyndan foydalangan xolda nimadirqilishingiz mumkin. Masalan, dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchilarga blokcheynqiziqarli va perspektiv bir muhit bo‘lib hizmat qilishi mumkin. Tadbirkor uchunesa blokcheyn mexanizmi biznes operatsiyalarni va tashqi aloqalarni qayta ko‘ribchiqish va loyihalash uchun juda qulay vosita sifatida hizmat qilishi mumkin.Tadbirkorlar blokcheyn vositasida ko‘p mablag sarf qilmasdan turib, kammiqdordagi mijozlar bilan ham startap (yangi loyiha)larni qo‘rqmasdanboshlashlari mumkin.
Blokcheyn oddiy ob’ekt ham, maxsulot ham, tendensiyaham yoki qandaydir imkoniyat ham emas. Balki u bir necha qismlardan iboratbo‘lib, ularning ba’zilari birgalikda ishlaydilar, boshqalari esa mustaqil va birbiriga bog’liq bo‘lmagan xolda faoliyat ko‘rsatadilar. Xuddi shuning uchun ham,ya’ni, modullilik tufayli blokcheyn texnologiyasi juda ko‘p yo‘nalishlarda vasohalarda ishlatilishi mumkin. Umuman aytganda, blokcheyn texnologiyasiningrivojlanishi juda katta novatorlik potensialiga ega. Xuddi internet iqtisodiyotisingari, blokcheyn texnologiyasi ham yangi turdagi iqtisod yaratadi va xuddishuning uchun ham biz ushbu imkoniyatdan foydalanish imkoniyatlarini nazardanqochirishimiz kerak emas. Kriptotexnologik raqamli iqtisodiyot siyosiy nuqtainazardan ham, raqamli arxitektura nuqtai-nazaridan ham, markazlashmaganishonchga asoslangan iqtisodiyot bo‘ladi.
Blokcheyn barchaga bir xildagi imkonberib, ishtirokchilarning imkoniyatlarini qandaydir ma’noda tenglashtiradi. Avvalboshdanoq internetning asosiy vazifasi ma’lumotlarni tarqatish va uningalmashinuvini ta’minlash bo‘lsa, blokcheynning funksiyasi qandaydir qiymatgaega bo‘lgan ma’lumotlarni uzatishdir. Shunday qilib, blokcheyn, perspektiv hamdakelajak innovatsion texnologiyasidir. Masalan, 2015 yil oktyabr oyida TheEconomist jurnalida «Blokcheyn, trast mexanizmi» deb nomlangan maqolachiqqanda internet va ijtimoiy saytlar ushbu ma’lumotni tezkorlik bilan jahonbo‘ylab innovatsion yangilik sifatida tarqatdilar. Chunki ungacha hech kim69blokcheyn xaqida biror bir ma’lumotga ega emas edi.
Iqtisodiyot bo‘yicha kata obro‘ga ega bo‘lgan jurnalning old sahifasida blokcheynni maqtab, reklamaqilinishi katta shov-shuvga sabab bo‘ldi, albatta. The Economist ningta’kidlashicha, blokcheyn ishonch xosil qilishga imkon beruvchi texnologiyabo‘lib, bitkoin asosida turuvchi ushbu ishonch mexanizmi hozirgi zamoniqtisodiyotining faoliyat ko‘rsatish mexanizmini tubdan o‘zgartirib yuboradi.Xuddi o‘sha 2015 yilning oktyabridan boshlab, ommaviy axborot vositalaritomonidan blokcheyn mavzusi bo‘yicha berilayotgan ma’lumotlar kamaymadi,balki borgan sari ko‘payib, blokcheyn texnologiyalari, raqamli valyutalar vaboshqa taqsimlangan reestrlarga asoslangan ko‘plab miqdordagi loyihalar vujudgakeldi. Shunday qilib, birgina obruli jurnalda nashr qilingan maqola tufayliblokcheyn, bitkoin, kriptovalyuta va taqsimlangan konsensus bo‘yicha ko‘plabqizg’in muhokamalar boshlandi va jahon bo‘ylab yangi texnologiyaning inqilobiyyurishi boshlandi.
Shuni ham tushunish lozimki, blokcheyn – jamiyat va iqtisodiyotni batamom transformatsiya qiluvchi, bir qancha biznes modellarnitubdan o‘zgartiruvchi va bularning natijasida ilmiy texnik yangilik sifatidaishonchni hayotga olib kiruvchi raqamli innovatsion texnologiyadir. Ishonchmavjud bo‘lgani uchun ommaviy axborot vositalariga bosim ancha kamayadi,ko‘pchilik korxona va tashkilotlar blokcheyn texnologiyalari bilan ta’minlanadilar,blokcheyndan foydalanadigan loyihalar soni esa ko‘payadi, investorlar bunitushungan xolda o‘z kuch-g’ayratlarini bunday texnologiyalarni rivojlantirishgaqaratadilar. Natijada biz ham blokcheyn texnologiyalari tufayli dunyoga ishonchnuqtai-nazaridan qaray boshlaymiz va bizga blokcheyn texnologiyalari ozodlik vaishonch bahsh etadi.Bu atamaning ma’nosini tushunish uchun quyida uning turlixildagi nuqtai-nazar va yondoshuvlardan kelib chiqqan aniqlanuvlarini beramiz, buuni yanada to‘liqroq tushunishga imkon beradi: