Mavzu: Taymerlarning tuzilish prinsiplari

7-Ma’ruza
Mavzu: Taymerlarning tuzilish prinsiplari
Reja:
7.1. Taymer haqida umumiy tushuncha
7.2. Kuzatuvchi taymer
Taymer vaqt oraligʻini yaratishga imkon beruvchi qurilma. Taymer a raqamli hisoblagich u ichki chastota generatoridan yoki tashqi signal manbasidan impulslarni sanaydi.
Taymer hisoblagich yordamida quyidagi masalalarni amalga oshirish mumkin:
- vaqt oraliqlarini hisoblash va oʻlchash;
- tashqi impulslar sonini hisoblang;
- PWM signallarini yaratish.
Masalan, kirish signalining chastotasini (chastota oʻlchagich) oʻlchashga imkon beradigan qurilmani yaratmoqchimiz. Bunday holda biz ikkita hisoblagich / taymerdan foydalanishimiz mumkin. Birinchisi 1 soniyaga teng vaqt oraligʻini hisoblaydi, ikkinchisi esa birinchi taymer hisoblagan 1 soniya davomida impulslar sonini hisoblaydi. Ikkinchi taymer / hisoblagich tomonidan 1 soniya davomida sanab chiqilgan impulslar soni kirish signalining chastotasiga teng boʻladi. PWM puls kengligi modulyatori, yukdagi kuchlanishning oʻrtacha qiymatini boshqarish uchun moʻljallangan.
PWM - turli xil qurilmalarda ishlatiladigan MK chiqishida impulslar (vazifa tsikli) oʻrtasida sozlanishi davomiyligi bilan toʻrtburchaklar zarba kuchlanishini yaratishga imkon beradigan taymer / hisoblagich variantlaridan biri:
- vosita tezligini boshqarish;
- yoritish;
- isitish elementlari.
Kuzatuvchi taymer.
Barcha MK modellarida mavjud. Uni dasturchining xohishiga koʻra yoqish yoki oʻchirish mumkin.
Kuzatuvchi taymer faqat bitta vazifa maʻlum vaqtdan keyin MK-ni tiklash (dasturni qayta ishga tushirish).
MK ishlashi paytida uning normal ishlashi buzilgan turli xil holatlar yuzaga kelishi mumkin (tashqi aralashuv, ahmoq dastur, buning uchun dasturchi boshini echishi kerak).
Bunday holatlarda ular MKni "yopishgan" deyishadi.
MC normal rejimda ishlashi va qoʻriqchi taymeri yoqilganda, dastur vaqti- vaqti bilan qoʻriqchi taymerini yangilab turishi kerak (va biz dasturda davriy ravishda tiklashni taʻminlashimiz kerak), u ishlashi va MK-ni qayta ishga tushirishidan oldin. Agar dastur "muzlatib qoʻysa", u holda qoʻriqchi
taymerini qayta tiklash boʻlmaydi va maʻlum vaqtdan keyin u MK-ni qayta ishga tushiradi.
Toʻxtatish moduli.
Toʻxtatish - protsessorga hodisa roʻy berganligi toʻgʻrisida xabar beradigan signal. Bunday holda, joriy dasturning bajarilishi toʻxtatiladi va boshqaruv toʻxtatilgan ishlov beruvchiga topshiriladi, u voqeaga javob beradi va unga xizmat qiladi (dastur bajariladi, tegishli voqea sodir boʻlganda MC bajarishi kerak - uzilish) va keyin uzilgan dasturga qaytadi.
Mikroprotsessorli sistemalarida bir qator qoʻshimcha funksiyalarni bajaruvchi katta integral sxemalar koʻllaniladi. Ularga taymer va darajali uzilishlar kontrolleri misol boʻla oladi. Taymer katta integral sxemasi mikroprotsessorli boshqarish sistemalarida turli vaqt intervallarini hosil qilish va impulslar ketmaketligi turidagi signallarni qayta ishlash uchun xizmat qiladi.

7.1-rasm. K580VI53 seriyasidagi taymerning va K580VN59 seriyadagi darajali uzilishlar kontrollerining sxematik koʻrinishi.

Masalan K580VI53 taymeri 3 ta bir-biriga bogʻlik boʻlmagan 16 razryadli ayiruvchi sanash qurilmalaridan iborat. Ular 2/10 lik va 2 lik sanoq sistemalarida ishlashi mumkin. Xar bir sanash qurilmasini bir necha ish rejimidan (multivibrator, yakkavibrator, tugʻri impulslar generatori va x.k.) biriga programmlashtirish mumkin. Xar bir sanash qurilmasi Si – impulslar kirishiga, Yi –boshqarish kirishiga va OUTi – chiqish signaliga ega. Taymerni programmalash davomida uning sanash qurilmasiga 16 razryadli son yoziladi. Yi-boshqarish singnali ruxsati bilan Ci- kirishidagi xar bir impuls sanash qurilmasidagi sonni bittaga kamaytiradi va u “0” soniga yetganda OUTi – chiqishida ish rejimiga mos boʻlgan singnal xosil boʻladi. Masalan, taymer schetchiklaridan birini impulslar ketma-ketligi kurinishidagi signal beruvchi, «Elektronika NSTM-01» robotining chiziqli harakat yuritmalari yoʻl datchikiga, ulash mumkin (7.2-rasm).

Darajali uzilishlar kontrolleri (DUK) mikroprotsessorli boshqarish sistemalarida apparat vositalari va programma asosida hosil qilinadigan turli uzilish soʻroqlariga (asosiy programmani vaqtincha toʻxtatib, uzilish soʻrogʻiga mos programmani ishga tushirish va u bajarib boʻlingandan soʻng asosiy progammani uzilish boʻlgan joyidan davom ettirish) xizmat koʻrsatish uchun moʻljallangan. DUK ning ishlash prinsipi bilan tanishishni K580VN59 katta integral sxemasi misolida koʻramiz (7.1-rasm). Xar bir DUK 8 ta uzilish surogʻiga (IR0, IR1,..., IR7) xizmat koʻrsata oladi. Bir nechta DUK larni kaskadlash sxemasi orqali ulash bilan 64 tagacha uzilish soʻrogʻiga xizmat koʻrsatuvchi sxemani xosil qilish mumkin. CAS0, CAS1, CAS2 - kaskadlash sxemasi boʻyicha ulanish kirishlari. Bunday sxemada bitta DUK yetakchi, qolganlari ergashuvchi xisoblanadi. Ularning yetakchilik yoki ergashuvchanlik maqomi MS kirishi orqali oʻrnatiladi. INT, INTA – mikroprotsessor bilan bogʻlanish singlari.



7.2-rasm. “Elektronika NSTM-01" roboti impulsli datchigining ishlash prinsipi.

Biror IRi-kirishi orqali uzilish soʻrogʻi kelganda DUK mikroprotsessorga INT orqali uzilish soʻrogʻi yuboradi. Mikroprotsessor bajarayotgan komandasini oxiriga yetkazib, uzilishga tayyorlik singnali INTA ni DUKga uzatadi va undan 3 baytli podprogrammaga oʻtish komandasini qabul qiladi. Bu podprogrammada kelgan uzilish soʻrogʻiga mos xizmat koʻrsatish programmasi joylashgan boʻladi. 7.3-rasmda taymer va DUKning mikroprotsessorli sistemaning adreslar, ma’lumotlar va boshqarish shinalariga ulanish sxemasi keltirilgan.

7.3– rasm. Taymer va DUKni sistema shinalariga ulanish sxemasi