Mavzu: Terpenlar Tayyorladi: Berdiqulov Firdavs

Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston
Milliy Universiteti

Fan: Quyi malekulyar bioregulyatorlar
Mavzu:Terpenlar

Tayyorladi: Berdiqulov Firdavs

Toshkent 2023

ТЕРПЕНЛАР

режа

1. 
   Синфланиши ва номланиши
   
2. 
   Изомерияси
   
3. 
   Олиниш усуллари
   
4. 
   Физик ва кимёвий хоссалари
   

Алициклик бирикмалар қаторига терпенлар деб аталувчи табиий бирикмаларнинг катта гуруҳи мансубдир. Бу гуруҳ углеводородлари (С₅Н₈)_2n умумий формула билан ифодаланадиган моддаларни терпенлар, С₁₅Н₂₄ - сесквитерпенлар, С₂₀Н₃₂ - дитерпенлар, С₃₀Н₄₈-тритерпенлар, С₄₀Н₆₄-тетратерпенлар деб аталади ва х.к. Бу моддаларни барчаси «изопрен қоидаси» бўйича тузилган бўлиб, ҳар қайси бирикма молекуласини n та изопрен бўлагидан ташкил топган деб қараш мумкин.
Терпен углеводородларидан уларнинг ҳосилалари – спиртлар, карбонил бирикмалар ва бошқалар ҳосил қилиниши мумкин.
Терпенлар, сесквитерпенлар ва дитерпенлар ўсимлик эфири мумларининг асосий қисмини ташкил этадилар. Тритерпенлар саноинлар таркибида, тетратерпенлар эса табиатда кўп учрайдиган каратиноидлар таркибида бўлади.
Тузилишига кўра ҳамда молекуласидаги циклларнинг сонига кўра терпенлар тўрт гуруҳга бўлинадилар:

1. 
   очиқ занжирли терпенлар (молекуласида иккита ёки учта қўшбоғ бўлади);
   
2. 
   бир ҳалқали терпенлар (молекуласида битта ҳалқа ва иккита қўшбоғ бўлади);
   
3. 
   икки ҳалқали терпенлар (молекуласида иккита ҳалқа ва битта қўшбоғ бўлади);
   
4. 
   уч ҳалқали терпенлар (молекуласида учта ҳалқа бўлади)
   

Терпенлар табиатда игнабаргли дарахтларнинг шарбати ва қатронида, шунингдек, қатор ўсимликларнинг эфир мойларида учрайди. Эфир мойлари кимёвий жиҳатидан бир хил эмас. Эфир мойлари таркибида терпенлар билан бир қаторда спиртлар, альдегид, кетон ва бошқа органик бирикмалар ҳам мавжуд бўлади.