Mavzu: texnik diagnostikasi asoslari

R_a S_a tarmogida) boglik buladi. YAna izolyasiyaning elektr mustaxkamligi

aniklaniladi. Diagnostikaning vazifasi izolyasiyaning xakikiy kursatkichlarini aniklab, ularning me’yoriy kiymatlari bilan solishtirishdir. Izolyasiyaning diagnostika uslublariga kuyidagilar kiradi: izolyasiya karshiligini ulchash; izolyasiya sigimini aniklash; dielektrik isroflarni ulchash; doimiy yoki uzgaruvchan tokda oshirilgan kuchlanishda sinash. Izolyasiya xolati xakida yakuniy xulosa barcha ulchov va sinovlar natijalari buyicha kilinadi. Lekin izolyasiyaning aloxida kursatkichlari buyicha xam uning sifatiga etarli aniklikda baxo berish mumkin buladi (izolyasiyaing namlanib kolganligi, elastikligi yukolganligi va xokazo). Izolyasiyaning nam tortib kolganligini uning absorbsiya koeffitsienti orkali anikdanadi. Biror elektr uskunaning, masalan elektr motorning izolyasiyasi yukorida kurib chikilgan model shaklida bulsin (4.1-rasm). Agar izolyasiya kuruk bulsa, biz kurib chikdik, toklar yigindisi tez uzgarib boradi (4.2-rasm).

Nam tortib kolgan izolyasiyali motorda esa bu tok sekin sunib boradi, chunki namlik natijasida utkazuvchanlik toki absorbsiya tokidan kattarok buladi. Toklar yigindisining bunday uzgarish xarakteri izolyasiya karshiligi dinamikasini kursatadi. Megommetrning

kuchlanishi birday bulib kolganda kuruk izolyasiya qarshiligi YA_k o‘lchov paytida tezkor oshib ketadi, nam tortgan izolyasiya qarshiligi YA_k o‘lchov paytida tezkor oshib ketadi.

4.2. rasm. Quruq va nam izolyasiyaning to‘la toki.

Izolyasiya namligini «sigim-chastota» uslubida aniklash. Avvalgi xoldagidek izolyasiya namligiga karab absorbsiya sigimi va siljish sigimi uzgarib boradi. Kuruk izolyasiyada elektron kutblanish bulib siljish sigimi bilan xarakterlanadi, nam izolyasiyada dipol kutblanish ketadi (kushimcha dipol suv molekulalari xisobiga absorbsiya sigimi kuchayadi). Bu sigimlarning absolyut kiymatlari mikdori tok chastotasi bilan turlicha boglanishga ega buladi (4.3-rasm).

4.3. – rasm. Quruq va nam izoyasiyaning sig‘imining o‘zgarish grafiklari.

Kuruk izolyasiyaning sigimi (S_k) chastotaga boglik bulmaydi, chunki unda kutblanish birdaniga buladi. Nam izolyasiyaning sigimi (S_nam) chastota ortgan sari kamayib boradi. CHunki past chastotada suvning dipol molekulalari maydon bilan birga burilishga ulguradi va S_nam eng katta buladi. CHastota ortib borgan sari molekulalar inersiyasi tufayli maydon ortidan burilishga (kutblanishga) ulgurmay koladi.

4.4. Elektr uskunalarni texnik qarov va joriy ta’mirlashda diagnostika qilish.

Zamonaviy texnik xizmat va remont texnologiyalarida diagnostika vositalaridan keng foydalaniladi. Kupchilik texnik ekspluatatsiya amallari elektr uskunalarni texnik diagnostikasi natijalariga karab texnik xizmat va joriy remont xajmi (tarkibi) va muddatlari aniklanadi. Texnik diagnostika natijalariga kura elektr uskunalarni sozligi aniklanib, butunlay yaroksiz xolga kelgan kismi ruyxatdan chikariladi, yangisiga almashtiriladi. Texnik xizmat kursatishda diagnostika elektr uskunaning umumiy texnik xolatini aniklab, navbatdagi texnik xizmat kursatish va joriy remont zarurati belgilanadi. Diagnostika xajmi minimal bulib, elektr uskunaning ayrim kursatkichlarini tekshiriladi va uning umumiy texnik xolati (ishga yarokliligi) aniklanadi. Texnik xizmat kursatish paytidagi diagnostikada aniklanadigan kursatkichlar 4.2 jadvalda keltirilgan.

Joriy remontda texnik diagnostika elektr uskunalar kismlari va detallarining koldik resursini aniklash, ularni tuzatish yoki almashtirish xakida xulosa kilish, xamda kapital remont muddatlarini belgilash uchun utkaziladi.

Elektr uskunalarda (elektr motorlarda) izolyasiya sifati faza-er (nol) orkali utgan tok mikdorini me’yoriy kiymatilari bilan solishtirilib aniklanadi. Agar elektr motorda izolyasiya orka utish toki me’yoriy kiymatlaridan ortik bulsa lekin simmetrik bulsa, izolyasiya nam bulib kolgan yoki ifloslangan buladi. Agar tok mikdori me’yoridagidan 1,5...2,0 barobar kup bulsa va fazalarda turlicha bulsa, izolyasiyada defekt borligini bildiradi. Defekt joyini aniklash uchun defekti bor faza izolyasiyasidan utish toki aniklanadi, bunda boshka fazalar erlanmaydi va erga ulab ulchovlar takrorlanadi. Birinchi xolatda utish tokining kattaligi faza bilan korpus orasidan izolyasiya ketganligini kursatsa, keyingi xolatda- fazalararo izolyasiya defektini kursatadi. Rotorning diagnostikasida uning kiska tutashtirilgan chulgamlari butunligi tekshiriladi. Ular nosoz bulsa motor titrab, shovkin bilan ishlab turadi, ayniksa yuklanish ortganda. Titrash va shovkin amplitudasi mikdori motorning skoljeniesiga boglik buladi. Motor tarmogiga ulangan ampermetr xam barkaror bir tokni kursatib turmaydi. Amalda rotor chulgamlarini butunligini aniklash uchun statorning bir yoki ikki faza chulgamlariga (0,1...0,15)Uh kuchlanish berib rotorni kul bilan sekin aylantirib kuriladi va stator tarmogidagi tok ulchanadi. Agar rotor nosoz bulsa, stator chulgamidagi tok mikdori rotorni aylanishida uzgaradi. Kanchalik kup uzilishlar bulsa, rotor chulgamida stator tokining uzgarishi 10%dan ortmasa rotor yarokli, aks xolda yaroksiz deb xulosa kilinadi. Rotorni echib olib, uning nosoz joyi topib tuzatiladi.

Kizdirish kurilmalariga texnik xizmat kurstishdagi texnik diagnostikada kizdirish elementlarining izolyasiyasi karshiligi aniklanadi, nominal kuchlanishda toki ulchab kuriladi, kizdirish elementlarining karshiligi ulchanadi, avtomat regulyatorni ishga tushish kursatkichlari tekshiriladi, urnatilgan xarorat, muxit xarorati kurilmadan chikishda ulchab kuriladi.

Past kuchlanishli apparatlarning texnik xolatini baxolash uchun POOR sistemasi buyicha kuyidagi kattaliklar aniklanadi. Galtaklarni va tokli kismlarning izolyasiyasi 100 Vli megommetr bilan, chulgam bilan yoki erga ulangan kismi orasida izolyasiya ulchanadi: R_U3 > 0,5MOm. Kontakt kismlarida kuchlanishning pasayishi doimiy tokda: magnit yuritkichlar va avtomat ajratkichlarda - 0,07 V, nominal tok 50A dan yukori bulsa; - 0,11V, agar nominal tok 50A gacha bulsa; siljib yuruvchi kontaktlari bulgan apparatlarda (rubilnik, paketnik) - 0,02 V. Kontakt tuzilishining boshka kursatkichlari avvalgi bulimda kurilgan. Avtomat ajratgichlarning elektromagnit rassepitellarining. Ishga tushish toki urnatilgan tokdan 30% dan kam fark kilishi zarur. A3120, A3130, A3140, AP-50 avtomatlarda esa - 15% dan kam bulishi zarur. Tuxtovsiz ishga tushish tarmok tokidan 10 barobar tok bulganda yuz berishi zarur. Avtomat ajratkichning issiklik rassepitelida atrof muxit 25⁰S bulganda va yuklama 1,1/_n, 1,351 _n va 6 I_n bulganda ishga tushish vakti mos ravishda 1 soat, 30 min va 10 sek bulishi zarur.

Tokli issiklik relesi ishga tushish vakti, tok 1,25/_n bulganda, 20 minutdan oshmasligi zarur. Tarmokda nominal tok bulganda rele ishga tushmasligi zarur. Texnik diagnostika ishlarini texnika xavfsizligi koidalari va texnik ekspluatatsiya koidalarini yaxshi biladigan texniklar, injenerlar va tajribali elektromontyorlar utkazadi.
Tekshirish uchun savollar

1. 
   Diagnostika nima?
   
2. 
   Diagnostika xakida umumiy ma’lumotlar bering?
   
3. 
   Elektr uskunalarni profilaktik sinovlari xakida aytib bering.
   
4. 
   Izolyasiya kanday diagnostika kilinadi?
   
5. 
   Kontaktlar diagnostikasi nima?
   
6. 
   Texnik xizmat kursatish va joriy ta’mirlashdagi diagnostika xakida ayting?