Mavzu: texnologiya ta’limida amalga oshiriladigan sinfdan tashqari ishlarning ta’lim
Texnologiya darslarida sinfdan tashqari ishlarning samarali tashkil
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
EGAMOVA RAVSHANOY
|
3.2. Texnologiya darslarida sinfdan tashqari ishlarning samarali tashkil
etish bo‘yicha metodik olib borilgan ishlarni umumlashtirish Har bir o’tilgan dars va mashg’ulotlarda qo’llaniladigan metodlarning o’z o’rni va alohida vazifalari bor deb hisoblayman. Biz hozir ko’proq noan’anaviy tarzda dars va mashg’ulotlarimizni tadbiq etishga harakat qilmoqdamiz. Sinfdan tashqari ommaviy tarbiyaviy ishlarning shakllari ham noan’anaviy tarzda olib borislishi muhimdir. Noan’anaviy pedagogik texnologiyalarning tatbiq etilishi bugungi kunning ta’lim taraqqiyoti jarayonini tubdan o’zgartirib yubordi. Noan’anaviy o’qitish usullaridan foydalanishdan maqsad, uning afzalliklari, darsning samaradorligini oshirishda quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Noan’anaviy o’qitish eng sodda, qulay usul, mustaqil fikrlashni o’rgatadi, bilimni oshiradi, vaqtdan yutiladi, darsni samaradorligini oshiradi, dunyoqarashini kengaytiradi, tafakkurni rivojlantiradi, o’quvchilarni diqqat e’tiborini tortadi,har bir o’quvchi bilan individual munosabatda bo’lishni ta’minlaydi, xotirani kuchaytiradi , izlanishga chorlaydi, Ijodkorlik fazilatlarini shakllantirish jarayonida o’quvchilarning ijobiy va salbiy, sodda va murakkab bo’lgan xulq-atvorlarini ko’rish mumkin, shuning uchun ham o’qituvchining asosiy vazifalaridan biri har bir o’quvchidagi ijodkorlik fazilatlarini chuqur anglab, ularni kundalik hayotda amal qilishliklariga erishishda 74 asosiy ko’makchi bo’lishi lozim. O’qituvchi har bir o’quvchida ijodkorlikni o’ziga xos fazilatlarining shakllanish darajasini nazorat qilishi zarur hisoblanadi. Chunki buning natijasida o’quvchilarda tashabbuskorlilik, halollik, mustaqillilik va intizomlilik kabi hislatlar shakllanadi. Bu esa hozirgi kundagi “Milliy o’quv” dasturining ham asosiy maqsadlaridan biridir deyishimiz mumkin. Qachonki o’quvchi tomonidan bilim qabul qilinsava tushunib yetilsa yoki o’quvchi malaka oshirish uchun mo’ljallangan topshiriqlarini amalda namoyish etib bera olsagina, o’qitish muaffaqiyatli kechdi, deb hisoblasa bo’ladi. 4-sinf texnologiya darslarida o’quvchilar avvalgi sinflarda egallagan malaka va ko’nikmalaridan foydalanib, xilma-xil shakllarni yasaydilar, kengroq doiradagi bilim va ko’nikmalarni egallaydilar. Bu malaka va ko’nikmalar ularga ishlarida yordam beradi, konstruktorlik, texnik ko’nikma va qobiliyatlar asosini rivojlantiradi, politexnik bilim darajalarini kengaytiradi, o’simliklar hayoti tabiatini muhofaza qilish kabi tasavvurni rivojlantirishga yordam beradi. Bosh maqsad esa o’quvchilarning mustaqil mehnat faoliyatiga tayyorlash, keng bilimlarga ega, madaniyatli, ijodkor, tashabbuskor hamda tadbirkor shaxsni rivojlantirish hamda tarbiyalashdan iboratdir. O’qituvchi oldiga qo’yilgan maqsadlar, ularni mukammallashtirish o’quv-tarbiya jarayonining alohida bo’g’inlarini qayta yo’naltirish hamda takomillashtirishni talab qiladi. Ya’ni, ta’lim jarayonini innovatsion va pedagogik texnologiyalar asosida tashkilmaqsadga muvofiq hisoblanadi. Darsda ishlatiladigan interfaol metodlar o’qituvchining tavqim-ish rejasida aks etishi lozim. Noan’anaviy darslarning tashkil etilishi dars turlarining rang-barang bo’lishiga olib keladi. Hamma harakatlarining muvaffaqiyati har bir ishtirokchining harakatiga bog‘liq. Bunday tashkilot jarayonida bolalar bir -biri bilan yaqindan muloqot qilishga majbur bo'ladi. Bunday faoliyat kollektiv, tarbiyaviy ish esa jamoaviy tarbiyaviy ish deb ataladi. O'qituvchi har bir kishiga alohida ta'sir ko'rsatmaydi, balki bolalar o'rtasidagi munosabatlarga ta'sir qiladi, bu esa u bilan o'quvchilar o'rtasida yaxshi aloqa o'rnatishga yordam beradi. 75 Bolalar boshqalarning nuqtai nazarini tushunishni, muzokara qilishni o'rganadilar. Uchinchi bosqichda ish kengashi rejalashtirilgan loyihani guruhlar o'rtasida taqsimlash, zarur yordam ko'rsatish maqsadida ularning harakatlarini nazorat qilish orqali tayyorlaydi va amalga oshiradi. Har bir guruh umumiy loyihani amalga oshirishga o'z hissasini qo'shadi va boshqalarning muvaffaqiyati bitta guruhning faoliyatiga bog‘liq, shuning uchun guruhlarning ishi ular o'rtasidagi raqobatga emas, balki hamkorlikka asoslangan. Bu bosqichda bolalar kollektiv faoliyat tajribasiga ega bo'ladilar, bir -birini tushunishni, bir -biriga g‘amxo'rlik qilishni, yordam ko'rsatishni o'rganadilar, turli amaliy ko'nikma va ko'nikmalarga ega bo'ladilar, o'z qobiliyatlarini rivojlantiradilar yoki kashf qiladilar. To'rtinchi bosqichda yutuqlar va kamchiliklar nuqtai nazaridan o'tkazilgan ish muhokama qilinadi. Har bir guruh o'z harakatlarini tahlil qiladi, kelajak uchun takliflar beradi. Bu bosqich bolalarda tahlil qilish qobiliyatini shakllantirishga yordam beradiO'zining va boshqalarning faoliyati, unga o'zgartirishlar kiritish uchun, bolalarda ham ob'ektiv ijobiy baho paydo bo'ladi, chunki bunday munozaralar hech qachon bolalarning shaxsiy fazilatlariga tegmaydi. har bir bolaga ko'p qirrali ta'sir ko'rsatadi, uning shaxsiy tajribasini boyitadi, aloqa doirasini kengaytiradi. texnologiyasini muntazam qo'llash bilan har bir bola turli guruhlarda va turli rollarda ishtirok etish imkoniyatiga ega bo'ladi: tashkilotchi va ijrochi. texnologiyasi haqida qo'shimcha ma'lumotni I.P.Ivanovning "Kollektiv ijodiy ishlar entsiklopediyasi" kitobidan topishingiz mumkin. 67 Avvalo, darsning maqsadi aniqlanadi, unga muvofiq dars mavzusi tanlanadi, qaysi sinf uchun eng mos keladi va bu darsning g‘oyasi shakllantiriladi. O'qituvchi o'z -o'zidan aqliy savol berishi kerak: "Bu mavzuni ochish orqali bolalarga tarbiyaviy ta'sir qilishim natijasida nima olishni xohlayman?" O'qituvchi darsdan tashqari mashg‘ulotning maqsadi va vazifalarini qanchalik aniq shakllantirsa, uning kerakli natijalar haqidagi tasavvurlari shunchalik aniq bo'laveradi. Shundan keyingina tarkib, usullar va vositalarni tanlashi va boshlashi mumkin. 67 Uzoqov O., Yuldoshev B. Mehnat ta’limning o‘qitish metodikasi (uslubiy qo‘llanma) Samarqand: SamDU nashri 2007. 76 Pedagog oldidagi asosiy maqsadlardan biri, bolalarni ta'lim faoliyatidan boshqa faoliyat turiga o'tkazish, bu faoliyat turiga, ijobiy his -tuyg‘ularga qiziqish uyg‘otishdir. Odatda dars boshlanishining bir xilligi, takrorlanishi, vaqtning yetmay qolishi bolalarni darsdan tashqari mashg‘ulotlarga samarali o'tishiga yordam beradi. Sinfdan tashqari ishlar kelgusi darsga qiziqish uyg‘otadi, ijobiy his -tuyg‘ularni shakllantiradi. O'qituvchi uning pedagogik prognozi bolalarning imkoniyatlari, ularning shaxsiy fazilatlari, bu mavzu bo'yicha xabardorlik darajasi, hissiy kayfiyat, faollik darajasi, qiziqish va hokazolarga qanchalik mos kelishini aniqlaydi. darsning borishi va bu qanday tuzatishlar bo'lishi kerak. 68 Shunday qilib, kirish qismining maqsadi bolaning shaxsiy tajribasidan dars mavzusiga "ko'prik qurish" dek bir muhim jarayondir. Kirish qismida o'qituvchi bolalarning bo'lajak dars haqidagi asosiy g‘oyalarini shakllantiradi, ularning faoliyatini tashkil qiladi, ya'ni baholash tizimi bilan tanishtiradi, dars rejasini yetkazadi va uni jamoalarga ajratadi. Bolalar jamoalarga bo'linganda, ularning harakatlari raqobatga emas, balki hamkorlikka asoslangan bo'lishi o’ta muhimdir. Bolalarni darsdan tashqari mashg‘ulotlarda faollashtirishda, darsdan farqli o'laroq, o'ziga xos hissiy muhitni yaratish katta ahamiyatga ega. Masalan, bolalar qo'llarini ko'tarishi yoki turishi shart emas. Tartib -intizomni saqlash uchun maxsus qoidalar joriy qilinadi. Agar o'qituvchi xulq -atvorni shakllantirishning mumkin bo'lgan maksimal usullarini qo'llasa, asosiy qismning samaradorligi oshadi: vaziyatni o'rgatuvchi mashq, o'yin, odat, topshiriq; har xil turdagi mashg‘ulotlarni o'z ichiga oladi. Har xil faoliyat turlarini tashkil qilishda bolalarni jamoalarga birlashtirib, o'qituvchi bolalarni bir -birlari bilan bemalol muloqot qila oladigan qilib joylashtirishlari, mas'uliyatni hamma o'zlarini jamoaning bir qismi kabi his qilishlari kerak. Faqat bu holatda bolalarda umumiy faoliyat maqsadi, har xil funksiyalar va hamkorlik turlari mavjud bo’ladi. 68 www.ziyonet.uz 77 Sinfdan tashqari ishlarning mohiyati maktab o'quvchilarining darsdan tashqari soatlarda o'qituvchining tashkiliy va yo'naltiruvchi roli bilan bajaradigan faoliyati bilan belgilanadi. Mashg’ulot shunday olib boriladiki, o’quvchilarning ijodkorligi va tashabbuskorligi doimo birinchi o'ringa chiqishi kerak. Mavzu bo'yicha sinfdan tashqari ishlar zamonaviy maktab uchun katta va muhim rol o'ynaydi. Jamiyatning ijtimoiy va iqtisodiy hayotini qayta qurish sharoitida yangi turdagi shaxsni tarbiyalashda to’garak va sinfdan tashqari ishlarning o'rni tobora ortib bormoqda. Bu ish tashabbuskorlik, faollik, ijodkorlik, o'zini rivojlantirish qobiliyati, o'z-o'zini tarbiyalash, kabi shaxsiy fazilatlarni shakllantirishga yordam beradi. Sinfdan tashqari ish-bu bir tomondan, yaxlit fazilatlar va ishlash qonuniyatlariga ega bo'lgan pedagogik tizim, boshqa tomondan, milliy ta'lim tizimining ajralmas qismi. 69 Texnologiya ta’limida sinfdan tashqari ishlarning maqsadi bir qator muammolarni hal qilishni talab qiladi, ular quyidagilarni o'z ichiga oladi. - mavzuga kognitiv ishtiyoqni shakllantirish; - maktab mavzusini hayot bilan bog‘lash; - o'rganilayotgan fan mazmunini chuqurlashtirish va kengaytirish; - talabalarning qobiliyatini rivojlantirish; - shaxsiy yondashuvning timsoli; - mavzu bo'yicha sinfdan tashqari ishlarni professional tashkil etish; - axborot manbalaridan foydalanish ko'nikma va malakalarini oshirish. Sinfdan tashqari ishlarning eng muhim vazifalaridan biri bu o'quvchilarning fanga bo'lgan kognitiv ishtiyoqini rivojlantirishdan iboratdir. Agar har qanday ish xohlamasdan, majburlash bilan bajarilsa, bunday ishtiyoq paydo bo'lmaydi. Shuning 69 Qurbaniyazova.Z. „Tarbiyaviy ishlar jarayonida tarbiyalanuvchilarda milliy o‘zlikni anglashni shakllantrishning pedagogik asoslari“ nomzodlik dissertatsiyasi. T., 2002. 78 uchun ixtiyoriylik prinsipi darsdan tashqari ishlarning eng asosiy tamoyillaridan biri bo’lib kelmoqdadir. O'quvchilar umumiy rivojlanish darajalari, qiziqishlari yo'nalishi va xarakter xususiyatlari bilan bir -biridan tubdan farq qiladi. Shuning uchun sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilishda o'quvchilarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish muhim. Sinfdan tashqari ishlar mavzusi juda xilma-xildir. Sinfdan tashqari ishlarda, boshqa ishlarga qaraganda, o'qituvchining shaxsiyati, dunyoqarashi, qiziqishlari, nazariy va axloqiy yuklarining ta'siri namoyon bo'ladi. - ilmiy tabiat (maktab mavzusi va fan mazmuni o'rtasida ma'lum bir bog‘liqlikni o'rnatadi); - qulaylik (mazmun o'quvchilarning yosh xususiyatlariga mos kelishi, maktab o'quv dasturidan uzoq bo'lmasligi, bilimga, qo'shimcha adabiyotlar bilan ishlashga, tadqiqot faoliyati uchun g‘ayratga sabab bo'lishi kerak); - dolzarblik va amaliy ahamiyat (hayot bilan bog‘liqlik); - ko'ngilochar (o'quvchi darsdan tashqari mashg‘ulotlar davomida qiziqarli bo'lishi kerak). 70 Ta'lim va tarbiya o'quvchi shaxsining shakllanishi va har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydigan yagona pedagogik jarayonni tashkil qiladi. Tajriba shuni ko'rsatadiki, pedagogik vazifalar faqat dars davomida emas balki sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarning ham o’rni muhim ekanligi. O'quvchidan sinfdan tashqari vaqt davomida maqsad va harakatlari muvaffaqiyatli hal qilinadi, shuning uchun sinfdan tashqari mashg‘ulotlar haqli ravishda maktab ishining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Ko'rinib turibdiki, har bir fan bo'yicha sinfdan tashqari ishlar o'quv dasturidan tashqari o'quvchilar darsdan tashqari vaqtda o'qituvchining rahbarligi ostida ixtiyoriy ravishda bajaradigan tarbiyaviy ish hisoblanadi. O'quvchilarni o'qitish va tarbiyalashda darsdan tashqari ishlarning amaliy, tarbiyaviy, umumiy tarbiyaviy va 70 Baubekova Z. D. Tarbiyaviy ishlar metodikasidagi ko‘rsatmalar. - T. 1991. 79 rivojlantiruvchi ahamiyati beqiyosdir. Sinfdan tashqari ishlar maktab o'quv jarayonining ajralmas qismi bo'lib, o'quvchilarning faoliyatini tashkil etish shakllaridan biri bo'lgan o'quv va sinfdan tashqari ishlar muammolarini kompleksda hal qilishga mo'ljallangan asosiy ta'lim dasturi hisoblanadi. Sinfdan tashqari ishlar o'quv jarayonining cheklanishlarini bartaraf etish va bolaning o'zi haqida ijobiy tasavvurini shakllantirish imkoniyatini beradi. Boshqacha aytganda, darsdan tashqari ishlarda bola foydali faoliyat bilan shug‘ullanishni o'rganishi kerak. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda bolalar axloqiy tushunchalarni o'zlashtirish orqali xulq -atvorning axloqiy me'yorlarini o'rganadilar. Hissiy soha ijodiy faoliyatda estetik tasvirlar orqali shakllanadi. Sinfdan tashqari ishlarda o’qituvchi tarbiyaviy va rivojlanish vazifalarini yanada samarali amalga oshirish uchun yordamchi rolini o'ynaydi asosiy rolni esa o’quvchi bajaradi. Sinfdan tashqari ishlarning o'qitish vazifasi ilmiy bilimlar, ta'lim ko'nikmalari va malakalari tizimini shakllantirishda emas, balki bolalarga muayyan xulq -atvor ko'nikmalarini, jamoaviy hayot va muloqot ko'nikmalarini o'rgatishdan ham iboratdir. Sinfdan tashqari ishlarning rivojlanish vazifasi – bu boladagi yashirin qobiliyatlarni aniqlash, moyillikni rivojlantirish, bolaning qiziqishlarini inobatga olishdir. Agar o'qituvchi bolalarni o'qitishda yuqori natijalarga erishishga intilsa, u holda sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda u bu maqsadga erishishga hissa qo'shadigan tarkibni tanlay bilishi kerakdir. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar bolaning individual qobiliyatlarini har tomonlama ochib berishga yordam beradi. Sinfdan tashqari ishlarning har xil turlariga jalb qilish bolaning shaxsiy tajribasini, uning inson faoliyatining xilma -xilligi haqidagi bilimlarini boyitadi, bola zarur amaliy ko'nikma va malakalarga ega bo'lishida yetakchi omil bo’ladi. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar bolalarning turli mashg‘ulotlarga bo'lgan qiziqishini, ishlab chiqarish, jamoatchilik tomonidan ma'qullangan tadbirlarda faol ishtirok etish istagini rivojlantirishga yordam beradi.. Bu, ayniqsa, bolalar bo'sh vaqtlarida o'zlarini qanday band qilish kerakligini to’ri tashkil etishga yordam beradi. 80 XULOSA Xulosa o‘rnida aytish mumkinki,sinfdan tashqari mashg’ulotlar o‘quvchilarni barkamol shaxs sifatida tarbiyalash, ijodkorlik qobiliyatlari, ko‘nikma va shaxs xislatlarining shakllanishida muhim bosqich bo‘lib, o‘quv fanlari va darsdan tashqari mashg‘ulotlarda ijodiy yondashish, ta’lim jarayonini integratsiyalash asosida tashkil etishga zamin bo‘ladi. Respublikamiz o‘zining mustaqil taraqqiyotiga erishgach 1997 - yil 29 avgustda ‘Ta’lim to‘g‘risida” gi qonun, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” qabul qilindi. Bu muhim hujjatning asosiy maqsadi, ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, undan o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarash va sarqitlardan to‘la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlashning milliy tizimini yaratish kerakligi muhim vazifa qilib ko’rsatilgan. Shuningdek,zamonaviy ta’limda bir qator ijobiy o‘zgarishlar yuz bermoqda hozirgi yangi “Milliy o’quv dasturi”da ta’limni amaliyot bilan bog‘lash, bundan tashqari, fan yutuqlarini ishlab chiqarish e’tibor kuchaytirildi. Ta’lim jarayoniga ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llash, shu bilan bir qatorda ta’lim samaradorligini oshirish uchun o‘qitishda muammoli ta’lim metodlaridan, innavatsion texnalogiyalardan foydalanish o‘quvchilarning fikrlash doirasini kengaytirishga, hayot bilan bog’lashga yordam berishi tabiiy. Yuqoridagi fikrlarimni ijobiy hal qilishda har bir o‘qituvchi sinfdan tashqari mashg‘ulotlardan birini o‘z imkoniyatidan kelib chiqqan holda tashkil eta bilishi lozim deb o’ylaman. Men o‘z Magistrlik dissertatsiya ishimda sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil qilish texnologiyalari haqida fikr bildirganman hamda ta’lim – tarbiyaviy ahamiyati, pedagogik asoslari, o‘quvchilarni kasb – hunarga yo‘naltirishda sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning tutgan o‘rni ,texnik ijodkorlikka oid to’garaklar tashkil qilish usullarini nazariy va amaliy jihatdan ilmiy asosda o‘rganishga harakat qildim. Shuningdek ishning ikkinchi bobida umumiy o’rta ta’lim maktablarida boshlang’ich 81 sinflarda texnologiya ta’limida tashkil qilinayotgan sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning texnologik asoslari uning metodikasiga va o’quvchilarni bu mashg’ulotlarda erishadign estetik madaniyati va tarbiyasiga keng o‘rin ajratilgan. Men ushbu Magistrlik dissertatsiyasini yozishim jarayonida o’zim ishlayotgan umumiy o‘rta ta’lim maktabida o‘z sinfimda tashkil qilingan sinfdan tashqari ishlar ya’ni to’garakni tashkil etish texnologiyasi asosida bir qancha metodlardan foydalangan holdao’quvchilarga ko‘rsatmalar berib ish olib bordim . Bunday olib borgan ishimga mening ilmiy rahbarim Sh. Nizamova metodik jihatdan yordam berishi sababli ijobiy natijalarga erishdim. Boshlang’ich sinflarda texnologiya ta’limida sinfdan tashqari ishlarda, tashabbuskorlik, ijodkorlik kabi fazilatlarni shakllantirish, o’quvchilarda ishga ijodiy yondashish, o’z-o’zini boshqarish, ishdagi kamchiliklarni o’z vaqtida topish, o’z- o’ziga talabchan bo’lish, maqsadga intilish kabi hislatlarning namoyon bo’lishi ularning ijodiy qobiliyatlarini oshirishga yordam berishini o’z tajribalarimda ko’rdim. O’quvchilarni noan’anaviy darslarda mustaqil fikrlashiga ustuvor e’tibor qaratish o’quvchining o’zini-o’zi tarbiyalashiga, o’z shaxsida ma’naviy sifatlarni shakllantirishiga omil bo’lib xizmat qiladi. O’z fikri, o’z qarashiga ega bo’lish komil shaxslikning muhim belgisi hisoblanadi. Zeroki, davlatimiz rahbari ham insonni qadrlashni yuksak o’rinlarga qo’ymoqda. Sinfdan tashqari ishlarda o’quvchi shaxsini bosh qadriyatga aylantirish, ma’naviyatni shakllanirish ustuvorligini ta’minlash, bilim olish va tarbiyalashga ega bo’lish uchun bolani o’zini jodkorlikka undashi, unga kashf etish lazzatini uqtirish, darslarda pedagogik hukmronlik qilishiga erishish mashg’ulotdan ko’zlangan maqsad sari olib boradi. Yuqoridagi fiklardan kelib chiqqan holda mening nazarimizda olib brogan sinfdan tashqari ishlarimda o’quvchilarim dunyoqarashi va darsim samaradorligi ma’lum bir ma’noda o‘sdi va bolalarni o‘zlari tanlagan kasblarga ancha qiziqishi oshganligi sezilib turdi. Demak, men olib brogan tadqiqot ishim imliy uslubiy yangiligi umumiy ta’lim maktablarida texnologiya ta’limidan tashkil qilinayotgan sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘quvchilarni kasb – hunarga yo‘llash 82 texnologiyalaridan foydalangan holda dars samaradorligini oshirishi bo‘lsa shu bilan bir qatorda o‘quvchilarda ijodiy fikirlashning o‘sishiga, texnik ijodkorligini shakallana borishiga va ongli kasb tanlashga yo‘llagan bo‘laman. Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|