Mavzu. Tezislar. Tezis turlari. Tezislar yozish uslubi Nazariy ma’lumot Tezis

Tezisni qanday tuzish kerak
O‘qishdan keyin qayta o‘qish kerak. Shu bilan birga, matnni (reja yordamida yoki pastki chiziq yordamida) bir qator qismlarga bo‘linadi.
Keyinchalik, tanlangan matnning har bir qismida uning dastlabki qismlarga bo‘linganini aniqlagan narsa topiladi; kitobning matnida bu asosiy narsani yozib qo‘yiladi yoki belgilanadi.
Keyin tanlangan narsalarni yaxshi o‘ylab, uning mohiyatini tushunib, alohida holatlarni shakllantiradi. Bu tezislar bo‘ladi. Ularni yozib olish mumkin.
To‘g‘ri tuzilgan tezislar bir-biridan kelib chiqadi. Tezislardan biri (birinchi yoki oxirgisi) umumiy bo‘lib, qolganlarning mazmunini belgilaydi yoki avvalgilarini umumlashtiradi. Bir qator qoidalarni albatta kitobdagi tartibi bo‘yicha umumlashtirish shart emas, balki ularni yozuvchi uchun muhim bo‘lgan mantiqiy aloqalarida birlashtirilishi kerak.
Kitobda kerakli joylarni yozib olishni murakkablashtirmaslik uchun alohida tezislarni manbaga havola qilingan sahifalarni, shriftlar va qo‘shimcha varraqlarni asl matn bilan bog‘lash foydali bo‘ladi (hatto kerakli abzatsga, alohida satrga).
Tezislarni boshqa turdagi yozuvlar orasida alohida ahamiyati nimadan iborat?
Tezislar, boshqa yozuv shakllariga nisbatan, materialni umumlashtirish, uning mohiyatini qisqa matnlarda berish imkonini beradi. Reja konspekt kabi o‘quvchini maqola (kitob) muallifini eshitishga majbur qiladi, ko‘pincha bu ijodiy fikrlashni cheklaydi. Tezislar, aksincha, kitobning (maqolaning) mazmunini ochib berish, ketma-ketligiga qaramasdan, hatto uning alohida holatlariga qaramay, uni tushunish imkonini beradi. Hech qanday yozuv doklad yozishga, materialning asosiy mazmunini ochib berishga yordam bermaydi. Tezislar qimmatga ega va ko‘pincha kitob, maqola yoki dokladni tanqidiy tahlil qilish uchun zarurdir. Masalaning mohiyati ular bilan ta’kidlanadi, keskinlashadi. Tezislar o‘z fikrlarini boshqalarning fikrlari va e’tiqodlariga qarshi turish imkoniyatini juda osonlashtiradi.


Doklad tezislarini qanday yozish mumkin?
Dokladning tezislari matnning mazmunini yetkazish, maqsadlar, vazifalar, metodlar, tadqiqot natijalari va muallif tomonidan tuzilgan xulosalar haqida qisqacha (1-2 sahifada) shakllantirilgan asosiy qoidalardir. Doklad tezislari bilan tanishgandan so‘ng, o‘quvchi taqdim etilgan ishning mohiyatini, uning yangiligi va dolzarbligini tushunishi kerak. Ma’ruzaning tezisli bayonini talabalarning ilmiy-amaliy konferensiyalari, forumlari, simpoziumlari, seminarlari tashkilotchilariga oldindan taqdim etiladi yoki bunday tadbirlardan so‘ng ularning natijalari haqida hisobot berish uchun foydalaniladi.
Tezis turlari
Matnni tayyorlash uchun ishlatiladigan materialning o‘ziga xosligi, to‘liqligi va tarkibiga qarab, doklad tezislari ikki turga bo‘linadi:

• 
  Asosiy (sodda) - tushuntirishsiz asosiy g‘oyalarni ifodalaydi.
  
• 
  Dalilli (batafsil, murakkab) - asosiy tezisni tushuntirish uchun ishlatiladigan dalillar bazasini o‘z ichiga oladi: faktlar, qonunlar, aksiomalar, umumiy qabul qilingan ta’riflar.