Mavzu: tif milliybank” paxtaobod filialida daromad va xarajatlar tahlili

1–jadval Banklar tomonidan amalga oshiraladigan faoliyatning tarkibiy qismi
Hisoblangan xizmatlarning turkumlanishi

№	Bankxizmatlari	Xizmatlarningturkumlanishi
1	Bankfaoliyatiningo’zigaxos xususiyatlari	O’zfaoliyatigamosxizmatlar O’z faoliyatiga mos bo’lmagan xizmatlar
2	Xizmatlarnioluvchisub’ektlar	Huquqiyshaxslar Jismoniyshaxslar
3	Bankresurslarinishakllanishi vajoylashishi	Aktivoperatsiyalar Passivoperatsiyalar
4	Ko’rsatilgan xizmat uchun to’lanishi	Pullixizmat Bepulxizmat
5	Moddiy ne’matlarning harakatiga bog’likligi	Moddiy ne’matlarning xarakatiga bog’lik bo’lgan xizmatlar Sofxizmatlar

Yuqorida keltirilgan uchta xizmat turlarini traditsion bank operatsiyalari deb ham yuritiladi. CHunki, shunday uchta xizmat turini bir vaqtda bajara olmagan bankni, bank deb atash mumkin emas. Ma’lumki, shu uchta xizmat turidan birini boshqa kredit muassasalari ham bajara oladi. Misol tariqasida keltirishimiz mumkinki, pochta xizmati pul mablag’larini o’tkazish yoki yetkazib berishi mumkin. Har qanday tashkilotham bo’sh pul mablag’lari hisobidan kredit berishi mumkin, shuningdek, kredit uyushmalari omonatlarni olish evaziga foiz to’lashi mumkin.

O’z faoliyatiga mos bo’lmagan yoki notraditsion xizmat turlariga ko’shimchaoperatsiyalarkiradi.Ularningtarkibigaquyidagimuomalalarni
kiritishimiz mumkin: valyuta, qimmatli qog’ozlar, oltin, qimmatbaxo metallar va qo’yilmalar bo’yicha oshiriladigan muomalalar.
Banklar o’z faoliyati davomida mijozlar va boshqalardan bo’sh pul mablag’larini yig’adi va ularni buyurtmachilar o’rtasida qaytarish sharti bilan taqsimlaydi. Banklar tomonidan ko’rsatadigan xizmatlar aktiv va passiv shakllarda namoyon bo’ladi.
Aktiv operatsiyalarning keng yoyilgan turlariga quyidagilarni keltirish mumkin:

• 
  ssuda;
  
• 
  investitsiya;
  
• 
  depozit;
  
  • 
    boshqa chet el valyutalari.
    

Passiv operatsiyalarning quyidagi to’rtta shakli mavjud:

• 
  tijorat banki qimmatli qog’ozlarning birinchi emissiyasi;
  
• 
  foydadan fondlarni tuzish va ularni ko’paytirish uchun ajratmalar qilish;
  
• 
  boshqa yuridik shaxslardan kreditlar olish;
  
• 
  depozit operatsiyalari.
  

Boshqacha qilib aytganda, banklar aktiv operatsiyalarni amalga oshirish orqali o’zining va chetdan jalb qilingan resurslarini turli xo’jalik yurituvchi sub’ektlar yoki aholining ehtiyojlari uchun joylashtiradilar hamda passiv muomalalar yordamida esa banklar o’z resurslarini shakllantiradilar.
Banklarning xizmati uchun to’lovlarga qarab pulli va bepul xizmat turlariga bo’linadi. Moddiy ne’matlarning harakati bilan bog’liqligiga qarab esa bank xizmatlari quyidagicha turkumlanadi:

• 
  uningharakatibilanbog’liqbo’lganxizmatlar;
  
• 
  sof xizmatlar.
  

Banklar o’zlarining pul operatsiyalari bilan moddiy ne’matlarning yaratilishiga sabab bo’ladi va xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan yangi qo’shimcha qiymatlar yaratiladi.
Sof xizmatlar banklar tomonidan bevosita moddiy ishlab chiqarish jarayoni bilan band bo’lgan xo’jalik sub’ektlariga yoki jismoniy shaxslarning talablarini qondirish uchun ko’rsatiladi.
Aytish lozimki, banklar o’z faoliyatini amalga oshirish jarayonida ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko’rsatuvchilarning faoliyatini amalga oshirishda yaqindan yordam berib, yangi imkoniyatlar va yangi texnika hamda texnologiyalarni yaratilishida o’z hissasini qo’shadilar.
Xulosa qilib aytganda, Respublikamiz iqtisodiyotini rivojlanishi va uning ravnaq topishida banklarning tutgan o’rni katta bo’lib, ular tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar natijasida nafaqat o’zlarini, balki xo’jalik yurituvchi sub’ektlarni, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishiga yaqindan yordam beradi, hamda takror ishlab chiqarish imkoniyatlarini yaratadi.
10300 - «Vakillik hisobvarag'i»-bo'yicha tyekshirish o'z nchiga vakillik hisobvarag'i ahvoli, undagi qoldiqnnng yetarliligiga baho byerish, tanlov asosida mijozlar shaxsiy hisobvarag'idan chiqqan mablag'lar bilan vakillik higobvarag'idan o'tgan mablag'larni solishtnrish va vakillik hisobvarag'i bilan bog'liq boshqa operatsiyalar to'g'riligini tyekshirishni oladi. Bundan tashqari filalda vakillik hisob varag'ida mijozlarning talablarini qondirish uchun mablag'larning yetarliligi o'rganiladi.
Agarda balansning 10500-hisob varag'ida operatsiyalir amalga oshirilgan bo'lsa, ularning qonuniyligi ham yuqoridagicha tartibda tyekshiriladi.
10700 va 10900-hisobvarag'larida esa qimmatli qog'ozlar va qimmatbaho myetallari bo'yicha sotib olish va sotish operatsiyalari, hujjatlarniig rasmiylashtirilishi, ularning muddati va daromadlilign o'rganiladi. Shundan kyeyin ushbu aktivlar tyekshiruvchi tomonidan tasniflanib (klassifikaцiyalanib) chiqnladi hamda ular bo'yicha ehtimoliy yo'qotishlar bo'yicha zahiralarning yaratilishi tartibga solinadi, ya'ni talab qilinganidan kam bo'lsa qo'shimcha yaratish yoki aksincha tavsiyalar byeriladn.
11100-hisob varag'ining faktoriig operatsiyalari bo'yicha to'liq maьlumotga ega bo'lish maqsadida filval balansi asosida tyekshirilgan davr bo'yicha to'liq aylanmasi (oboroti) olib chiqiladi. Oborot olib chiqilgandan so'ng ushbu operatsiyalarning va faktoring yig'ma jildlarining O'zbyekiston Ryespublikasi Markazny bankining 953-sonli «O'zbyekisgon Ryespublikasi hududida tijorat banklari tomonidan faktoring operatsiyalarini amalga oshirish tartibi» to'g'risidagi Nizom talablariga mosligi va hujjatlarning rasmiylashtirilishi ko'riladi.
11300-hisobvarag'i bo'yicha esa sotib olingan vyeksyellar, ulariing rasmiylashtirishi va so'ndirilishi bilan bog'liq operatsiyalar o'rganiladi.
16101-«Bosh bank (filvallar) agyentliklardan olinadigan mablag'lar»-hisobi bo'yicha ham hisob raqam oboroti (aylanmasi) olib chiqiladi. Ushbu oborot (aylanma) larga asosan operatsiyalar mohiyati ya'ni, ularning qonuniyligi, to'g'riligi tyekshiriladi va oxirgi sanaga qoldiqning haqqoniylngi tasdiqlanadi.
16300-«Olinishga doir hnsoblangan foizlar»- hisobraqaminn tyekshirishda asosny e'tnbor 16309 va 16397-hnsobvaraqlarga qaratilishi kyerak. Bundan tashqari qolgan hisobraqamlar bo'yncha (16301, 16305, 16311, 16315, 16319 va 16327) ham operatsiyalar amalga oigirilgan bo'lsa, balans asosida ular bo'yicha ham oborotlar (aylanmalar) olib chiqilpb, tyekshiriladi.
Jumladan;
16307 - «Mijozlarning boshqa majburnyatlari bo'yicha hisoblangan (komission) foizlar- higobraqamini tyekshirish qoldiqnn audit qnlish bilai boshlanadi.
Ya'ni, tashkilotlar bo'yicha komission xnzmatlar (debit oborotlari) hisoblab ko'rilib, ularning o'z vaqtida undirilishi yoki hisobvarag'ida mablag' bo'lmaganda, to'liq 16397-hisobvarag'iga olinishi tyekshiriladi, bu bilan hisoblab qo'yilib balanga chiqarilmagan holatlar bo'yicha ham summalar aniqlapnshiga imkon yaratiladi. haqiqatda komission xizmatlar bo'iicha olinayotgan daromadlar mijozlar bilan tuzilgan «Bank hisobvarash» shartnomasida byelgilangan mye'yorlar bilan solishtirilib, ularning haqqoniyligiga baho byeriladi.
16500 - «Bank mulklari» - hisob raqamlari bo'yicha asosiy vositalar harakati hisob varaqlar debit va kredit aylanmalari (oborotlari) olib chiqiladi hamda ushbu aylanmalar bilan birga ularning ammortizaцiya ajratmalari ham audit qilinadi.
Asosiy vositalar harakati audit qilinganda sotib olingan va sotilgan asosiy vositalarning har biriga alohida izoh byeriladi.
Ya'ni, qanday asosiy vositalar sotib olinganligi, qanday narxda, qayerdan va qachon olinganligi yoki aksincha sotilishi ham xuddi shunday tarzda o'rganilib, ularning madsadga muvofiqligiga baho byeriladi. Bundan tashqari ammortizaцiya ajratmalarini hisoblashda mye'yorlarga rioya qilinayotganligi, ya'ni to'g'ri hisoblanayotganligi hamda amortizaцiya ajratmalarining o'z vaqtida bank xarajatlarida aks ettiriliyotganligi ham ko'riladi.
16505-tugallanmagai qurilish hisobraqami bo'yicha esa qilingan xarajatlarning qonuniyligi va to'g'riligi tasdiqlovchi hujjatlar va haqiqiy qoldiq bilan solishtirilgan holda tyekshiriladi.
17100-Valyuta sotib olish, sotish va valyuta poziцiyalari»-hisobraqamini tyekshirishda asosiy e'tibor balansning aktiv va passiv valyuta hisob varaqlaridagi qoldiqlarning qayta baholanishi tartibiga rioya qilinishi, ularshshg buxgaltyeriya hisobida to'g'ri aks ettirilishiga qaratiladi. Bundan tashqari valyuta sotish va sotib olish bilan bog'liq barcha operatsiyalar qonuniyligi birlamchi hujjatlar bilan solishtirib tyekshiriladi.
17300-«Tranzit hisobraqamlarni tyekshirishda asosan 17305-aniklanish davridagi transakqiyalar hisobi tyekshiriladi. Mazkur hisobraqam bo'yicha oxirgi sanaga qoldiq batafsil audit qiliiib, alohnda izohlar byeriladi. Tyekshirilgai davr davomida ushbu hnsobraqam aylanmasi oliiib, mablag'larning mye'yordai oshiq o'z manziliga o'tkazilmasdan turib kolishi hollari aiiqlaiishi zarur, ya'ni ushbu hisob bo'yicha operatsiyalar qonuniyligi tyekshnrilib, oxirgi sanaga qoldiqning haqqoniyligi o'rgaiiladi.
19900-«Boshqa aktivlar»-hisobraqamini tyekshirishda bankning har xil kachik xarajatlari uchui 19901-hisob raqam bo'yicha byerilgan nullarni qonuniyligi birlamchi hujjatlarga solishtirib ko'riladi. 19903-«Inkassaqiya qilingan pul va chyeklar»-hisob varag'i bo'yicha kirim va chiqim qilingan summalar va ushbu hisob raqam bo'yicha kun oxirida qoldiqlarning yo'qligi ko'riladi. 19908 - «Olinishga doir xodimlar bilan hisob kitoblar» va 19909 - «Tovar-matyerial qimmatliklari va xizmatlar bo'yicha olinishga doir hisobvaraqlar» - (Debitorlik) hisobvaraqlaridagi operatsiyalar qonuniyligi va oxirgi sanadagi qoldiq to'liq alohida audit qilinib, uning xaqqoniyligi tasdiqlanadi. So'ngra ular bo'yicha tashkil qilinishi kyerak bo'lgan ehtimoliy yo'qotishlar zahirasini tashkil qilish ahvoli ko'riladn.
Bulardai tashqari 19921-«Ombordsh'i kam baholi va tyez eskiruvchi buyumlar hamda boshqa qimmatliklar» va 19923 - «Ombordagi asosiy vostalar» - hisobraqamlari tyekshirilganda, ombordagi qimmatliklar va asosiy vosigalar to'liq invyentarizaцiya qilinadi.
Mazkur hisobvaraqlarni tyekshirishda ombor hisobi bilan buxgaltyeriya hisobining bir-biriga mosligi, ombordagi mavjud qimmatliklarning saqlanish ahvoli, ularning maqsadga muvofiqligi, ya'ni zaruriy yoki zarur emasligi hollari audit qilinadi.
Ombordagi asosiy vositalarning soliqqa jarima to'lash xatarini hisobga olgan holda omborda saqlanishi davriyligi ko'riladi.
Boshqa aktivlarniig hisobraqamlarida ham operatsiyalar amalga oshirilgan bo'lsa, ular bo'yicha ham to'liq debit va kredit aylanmalari olib chiqilib, bo'lib o'tgan opyeratsiyalarning va kun oxiriga qoldiqlarning haqqoniyligi o'rganiladi.

2.