мавзу: Тикувчилик ишлаб чиқаришда замонавий информацион технологиялари фанининг предмети Ажратилган вақт соат. Асосий саволлар

2-асосий савол бўйича дарснинг мақсади: Информатика ва ахборот технологиялари фанининг асосий тушунчалари нималардан иборат эканлигини талабаларга тушунтириш.
2-асосий саволнинг баёни:
Информатика ва ахборот технологиялари фанининг энг асосий тушунчаларидан бири ахборот тушунчасидир. Ахборот тушунчаси информатика фанида жуда кўп қўлланиладиган тушунча бўлиб, информатика фани айни шу ахборот устида бўладиган турли хил жараёнларни ташкил қилиш ва бошқаришнинг қонун - қоидаларини ўрганиб боради.
Ахборот деганда атроф – муҳит объектлари ва ҳодисалари, уларнинг ўлчамлари, хусусиятлари ва ҳолатлари тўғрисидаги маълумотлар тушунилади. Ахборот сўзи лотинча «информация» сўзига мос келиб, тушунтириш, тавсифлаш деган маъноларни билдиради. Ахборот бу - биз барча сезги аъзоларимиз орқали қабул қила оладиган маълумотлар тўпламидир. Ахборот атрофимиздаги ҳар хил воқеа ҳодисалар ҳақидаги маълумотлар йиғиндисидир. Шунинг учун ахборотни китобларда, журналларда, ёзувимизда, ўзаро мулоқотимизда, радио ва телевидениелар кабиларда учратиш мумкин.
Ахборотнинг энг кичик ўлчов бирлиги – бит (bit)ҳисобланади. Бит сўзи инглизча «бирлик» маъносини билдиради. Бундан ташқари ахборотнинг бошқа бирликлари ҳам мавжуд бўлиб, улар бир-бири билан қуйидагича боғланган:
1 бит=0 ёки 1; 1 байт=8 бит; 1 килобайт (1 Кбт) = 2¹⁰ байт=1024 байт;
1 мегабайт (1 Мбт)= 2¹⁰ Кбайт = 2²⁰ байт = 1024* 1024 байт = 1048576 байт;
1 гигабайт (1 Гбт)= 2¹⁰ Мбайт = 2³⁰ байт = 1024* 1024*1024 байт =
1073741824 байт.
Ахборот тўлиқлик, маълум даражада қимматли бўлиши, ишончли бўлиши каби сифатларга эга бўлиши керак.
Компьютерга киритилаётган ахборотлар белги ёки ҳарфлар кўринишда бўлгани учун, хотирада сақлаш ва қайта ишлашда компьютер ўзининг «тил»ида иш бажаради. Ахборотларнинг ифодаланиши яъни маълумотларнинг ҳосил бўлиши компьютерда электр схемаларида электр токи бор ёки йўқлигига қараб аниқланади. Ахборотларни маълум қонун қоида асосида компьютерда қайта ифодалаш кодлаш дейилади. Ахборотларни «0» ва «1» лар орқали кодлаш иккилик кодлаш дейилади. Иккилик кодлаш иккилик саноқ системасини юзага келтиради.
Информатика ва ахборот технологиялари фанида бундан ташқари алгоритм, дастур, компьютер, технология, ахборотлашган жамият ва бошқа тушунчалар ҳам мавжуд.
«Компьютер» сўзи инглизча сўз бўлиб, «ҳисобловчи» маъносини англатади. Ҳозирги кунга қадар электрон ҳисоблаш машинаси (ЭҲМ), шахсий электрон ҳисоблаш машинаси (ШЭҲМ), персонал компьютер тушунчалари ҳаётимизга кириб келган. У ҳозирда фақат ҳисоблаш ишларини бажарибгина қолмасдан, балки матнлар, товуш, видео ва бошқа маълумотлар устида ҳам амаллар бажаради.
Технология сўзи лотинча икки сўздан, «thexnos» - санъат, маҳорат, ҳунар, соҳа ва «logos» - фан кабилардан олинган. Ахборот технологиялари ахборотларни йиғиш, сақлаш, узатиш, қайта ишлаш усуллари ва воситалари мажмуидир.
Ахборотлар устида бирор керакли амалларни бажариш учун ташкил қилинган жараён ахборот технологияси деб аталади.
Ахборотлашган жамият – жамиятнинг кўпчилик аъзолари ахборот, айниқса, унинг олий шакли бўлмиш билимларни ишлаб чиқиш, сақлаш, қайта ишлаш ва амалга ошириш билан банд бўлган жамиятдир.
Кундалик ҳаётимизда турли кўринишдаги ахборотлар масалан, матнли, графикли, жадвалли, овозли(аудио), расмли, тасвирли(видео) ва бошқа ахборотлар билан ишлашга тўғри келади.
Ахборот технологияси бирор объект, жараён ёки ҳодисанинг ҳолати ҳақидаги ахборотларни тўплаш, қайта ишлаш ва узатишни амалга оширувчи жараёндир.
Замонавий ахборот технологиялари – шахсий компьютерлар ва телекоммуникация воситаларидан фойдаланилган ҳолдаги замонавий мулоқотни ўрнатувчи ахборот технологияси ҳисобланади.
Технология бу махсулотни қайта ишлаш, яратиш усуллари мажмуидир. Ахборот технологиялари деганда ахборотлар устида бирор керакли амалларни бажариш учун ташкил қилинган жараёнларга айтилади. Бу жараёнларга ахборотни сақлаш, йиғиш, қайта ишлаш, саралаш, узатиш ва хоказоларни мисол қилиш мумкин. Замонавий ахборот технологияларга: компьютер технологиялари, тармоқлар, Интернет, мультимедиа тизимлари киради.
Журналистика ва оммавий ахборот воситаларида ахборот технологияларни қуйидаги гуруҳлари мавжуд:
- Нашриётда замонавий ахборот технологиялар.
- Радиода замонавий ахборот технологиялар.
- Телевиденияда замонавий ахборот технологиялар.
Ҳозирги кунда замонавий ахборот технологияларининг асосий вакили бўлган компьютерлар ҳаётимизнинг барча соҳаларига жадаллик билан кириб бормоқда. Турли мутахассислар, тадбиркорлар, олимлар, ижодкорлар ўз мехнат фаолиятида компьютерлардан кенг фойдаланмоқда. Бугун компьютерда ҳисоблаш, ёзиш, ўқиш, ўрганиш, гапириш, сақлаш, чизиш, қайта ишлаш, саралаш, мусиқа ёзиш, ахборотни олиш ва бирор манзилга юбориш, тахрирлаш, макетлар тайёрлаш, аудио ва видео яратиш, ўйнаш мумкин. Унинг имкониятлари кундан - кунга кўпаймоқда, шунинг учун у ишда, ўқишда, уйда ва ҳатто дам олишда инсоннинг энг ишончли дўстига айланди.
Ҳар бир турдаги ахборот билан ишлаш (йиғиш, сақлаш, узатиш ва бошқалар) учун ҳар хил техник тавсифномаларга эга бўлган ахборот қурилмалари керак бўлади. Бу ахборот қурилмалари замонавий ахборот технологияларининг техник таъминотини ташкил қилади.
Замонавий ахборот технологияларининг асосий техник воситалари сифатида ҳозирги кунда компьютерлар, ҳисоблаш воситалари, аудио ва видео қурилмалар, алоқа воситалари, телетайплар, телефакслар, телекслар, ксерокс ва бошқалар қўлланилади. Замонавий ахборот технологияларининг дастурий таъминоти ахборот технологиялари ишини ташкил қилиш ва бошқаришни амалга оширади.
Замонавий ахборот технологиясининг асосини ташкил қилган компьютерлар ҳозирги кунда ахборотларни сифатли узатиш ва қабул қилишда жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Фан ва техниканинг ривожланиши ахборотларни тўплаш, қайта ишлаш ва узатиш каби жараёнларни бутунлай бошқача кўринишда амалга ошириш мумкинлигини кўрсатди. Бунда асосий ўринни компьютер техникаси ва бошқа турдаги воситалар эгаллайди. Ишни бундай ташкил этиш ахборотлар алмашинувини тезлатишдан ташқари керакли ахборотни излаш, қайта ишлаш ва фойдаланишни осонлаштиради. Бундан ташқари ахборотнинг устида бажарилаётган ишлар сифатли бажарилади.
Ахборот технологиялари индустрияси мажмуини компьютер, алоқа тизими, маълумотлар омбори, билимлар омбори ва у билан боғлиқ фаолият соҳалари ташкил қилади. Замонавий ахборот технологияларидан таълим-тарбия жараёнида қуйидаги шаклларда фойдаланиш мумкин:

• 
  муайян предметларни ўқитишда компьютер дастурлари;
  
• 
  компьютер дарслари – кўргазмали материал сифатида;
  
• 
  таълим олувчиларнинг гуруҳли ва фронтал ишларини ташкиллаштиришда;
  
• 
  таълим олувчиларнинг илмий изланишларини ташкиллаштиришда;
  
• 
  таълим олувчиларнинг ўқишдан бўш вақтларини тўғри ташкил қилиш масалаларини ҳал этишда ва бошқалар.
  

Умуман ҳозирги кунда ҳар бир ташкилот, ўқув муассасаси, фирма ва ишлаб чиқаришнинг барча соҳаларида замонавий ахборот технологиялари унумли қўлланилиб келинмоқда.
Мавзу бўйича мустақил иш топшириқлари:
1. Ахборотларнинг компьютерларда ифодаланиши тўғрисида маълумот тайёрланг.
2. Кодлаштириш тўғрисида маълумот тайёрланг.
Фойдаланиладиган адабиётлар:

1. 
   С. С. Ғуломов, А. Т. Шермухаммедов, Б. А. Бегалов «Иқтисодий информатика» Т. – «Ўзбекистон» – 1999 йил.
   
2. 
   М. М. Арипов, Т. Имомов ва бошқалар «Информатика, ахборот технологиялари» Т. ТДТУ, Ўқув қўлланма, 1-2 қисм, 2002, 2003 й.
   
3. 
   А. Сатторов, Б. Қурмонбоев «Информатика ва хисоблаш техникаси асослари» Т. – «Ўқитувчи» – 1996 йил.