Mavzu: To‘lov balansini tuzishda ikki bor yozuv prinsipi nimani anglatadi?

Mavzu: To‘lov balansini tuzishda ikki bor yozuv prinsipi nimani anglatadi?

Bajardi: mirzayev otabek

Reja:

• Savdo siyosatining moxiyati va vositalari.
• Importga ta`riflar va ularning ishlab chiqaruvchilarga xamda iste`molchilarga ta`siri
• Tariflarni yoqlovchi xamda ularga qarshi fikrlar.
• Ishlab chiqaruvchilarga subsidiyalar.
• Importni kvotalar orqali tartibga solish. Litsenziyalarni taqsimlash uslublari
• Eksport subsidiyalari. Eksport bojlari va eksportni ixtiyoriy cheklash.

Savdo siyosatining moxiyati va vositalari

Biror mamlakatning tashki iqtisodiy faoliyatga bevosita va bilvosita aralashuvi jarayoni eksport va import xajmi va tarkibiga ta`sir ko`rsatish orqali ichki bandlilikni ta`minlash, iqtisodiy o`sishga erishish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta`minlash, to`lov balansini yaxshilash xamda valyuta kursini tartibga solish maksadlarini ko`zda tutadi. Davlat tomonidan amalga oshiriladigan bunday tadbirlar savdo siyosati deb yuritiladi. Savdo siyosati – byudjet-solik siyosatining tashki savdo xajmlarini soliklar, subsidiyalar, valyuta nazorati va import yoki eksportni to`gridan-to`gri cheklashlar orkali tartibga solishni o`z ichiga olgan nisbatan mustakil yo`nalishidir.
Savdo siyosatining moxiyati va vositalari
Tashqi savdoni cheklash borasida olib borilayotgan xar qanday chora-tadbirlar qisqa muddatli samara beradi. Uzoq davrda esa, faqat erkin savdogina iqtisodiy resurslarni samarali joylashtirish imkonini beradi. SHuning uchun xam ko`pgina mutaxassis-iqtisodchilar mamlakat iqtisodiyoti va axolisi turmush darajani yaxshilash uchun erkin tashqi savdo siyosati foydaliroq, chunki, tashqi savdoni cheklashga nisbatan uni erkinlashtirish iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishga ko`proq imkoniyat yaratadi, deb xisoblashadi.
Savdo siyosatining moxiyati va vositalari
Garchand, erkin savdo jaxon iktisodiyoti nuktai nazaridan foydali bo`lishi mumkin bo`lsada, ammo aloxida olingan mamlakat iktisodiyoti manfaati nuktai nazaridan erkin savdo xamma vakt xam foydali bo`lavermaydi.
Tashki savdoni cheklash usullarining 50 dan oshikrok turi mavjud. Ularning ayrimlari davlat gaznasini to`ldirishga yo`naltirilgan bo`lsa, ba`zilari umuman importni cheklashga va yana boshkasi esa eksportni cheklashga yoki ragbatlantirishga yo`naltirilgan. Amaliyotda tashki savdoni tartibga solishning ta`rif va nota`rif usullaridan foydalaniladi.
Savdo siyosatining moxiyati va vositalari
Ta`rif usullariga import va eksport bojlarini joriy kilish kirsa, nota`rif usullariga eksporterlar va ishlab chikaruvchilarga subsidiyalar berish, kvotalash, litsenziyalash kabilar kiradi.
Bojxona bojlari avvalo import bojlari va eksport bojlariga ajraladi.
Import bojlari davlat byudjetini to`ldirish maksadida va ichki bozorlarga tushadigan chet el tovarlari okimini tartibga solish uchun belgilanadi. eksport bojlari mamlakat ichida talab ko`p bo`lgan maxsulotlar takchilligining oldini olish maksadida belgilanadi.
Savdo siyosatining moxiyati va vositalari
Boj olinadigan maxsulotlar, boj olinmaydigan maxsulotlar, olib kelish va olib ketish takiklangan maxsulotlar, shuningdek, bojxona bojlari stavkasi, ya`ni, ularning tartibga solingan ro`yxati bojxona tariflari deb ataladi.
Bojxona tariflarini ishlab chikarish, tabiiy farklar (xayvonot va o`simlik dunyosi), kayta ishlash darajasiga (xom ashyo, yarim tayyor maxsulotlar, tayyor buyumlar) ko`ra, taksimlangan maxsulotlar ro`yxatini o`z ichiga olgan maxsulot sarxillovchilar (klassifikatorlari) asosida kurilgan.
Importga ta`riflar va ularning ishlab chiqaruvchilarga xamda iste`molchilarga ta`siri
Xalkaro savdoni tartibga solishda eng ko`p ko`llaniladigan usul bo`lib tarif, ya`ni importga solinadigan bojxona boji xisoblanadi.
Importga tariflarning maxsus va advalar turlari o`zaro farklanadi. Maxsus bojlar import kilinayotgan tovarlar birligiga nisbatan o`rnatiladi. Masalan, 1 barel neftga nisbatan 2 evro.
Advalar bojlar import kilinayotgan tovar kiymatiga nisbatan ma`lum foiz tarikasida belgilanadi. Masalan avtomobil xarid narxining 40%.
Xar ikkala turdagi import tariflarning okibatlari deyarli bir xil bo`lib, buni biz kuyidagi grafik vositasida ko`rib chikamiz.
Importga ta`riflar va ularning ishlab chiqaruvchilarga xamda iste`molchilarga ta`siri
Aytaylik, import tariflari joriy kilingunga kadar ichki ishlab chikarish xajmi S1, ichki talab xajmi esa D1 teng bo`lgan. Talab va taklif o`rtasidagi fark (D1-S1) import xisobiga koplangan. Mamlakat iktisodiyoti yopik bo`lganida baxolar darajasi Re ga teng, talab va taklif muvozanati esa E nuktada o`rnatilgan bo`lar edi. Mamlakat iktisodiyoti ochik bo`lgani va importga cheklovlar yo`kligi tufayli milliy bozordagi narxlar jaxon bozori narxlari Rw bilan bir xil. Importga tarif joriy kilinishi natijasida ichki baxolar Rw dan Rd ga kadar ko`tariladi.
Natijada: