Mavzu: tuproq sifat baholashning nazariy asosi, differensial yer rentasi haqida tushuncha

YERNI BAHOLASHNI STATISTIK USULI
Bu usulda tuproqlarni baholashni mazmuni quyidagilardan iborat.
1. Yerni sifat jihatdan baholashni so‘rov savollari orqali to‘plangan
ma’lumotlar asosida o‘tkazish.
2. So‘rov savollarga javob berish, to‘ldirish yer egalari va yer boshqarmalari
zimmasiga yuklatilgan.
3. So‘rov savollarini tarqatish, ularni to‘plash, tekshirish uezd politsiya
boshqarmasi zimmasiga yuklatilgan.
Ko‘rinib turibdiki, ko‘rsatilgan savollarni tushunadigan va ularga to‘g‘ri javob
beradigan xodimlar etarli bo‘lmagan. Chunki statistika xodimlari ichida hatto maxsus
ma’lumot emas, balki to‘liq o‘rta ma’lumotli bo‘lmaganlari ham ko‘p uchrab
turadigan holat bo‘lgan.
Politsiya maxkamasi esa ma’lumotlar soni to‘g‘rimi, hammasi to‘ldirilganmi
yo‘qmi, shu savollarga javob bergan. So‘rovnoma ichidagi savollarni mohiyatini
tushinadigan odam bu zanjirda deyarli bo‘lmagan.
Ko‘rsatilgan kamchiliklarga qaramasdan yerlarni baholash shu tarzda
bajarilgan.
Bu usulni o‘zini oqlamasligi tezda ma’lum bo‘ldi, shu bois boshqa usullar
izlandi.
YERLARNI BAHOLASHNI MORFOLOGIK USULI
R.V.Rispolojenskiy, G.F.Nefedov usuli.
Bu olimlar o‘zlarini morfologik usullarini ishlab chiqib, uni targ‘ib qildilar.
Rispolojenskiy tuproqlarni baholashda ularning tabiiy xossalari hisoblangan
mexanik tarkibi, kimyoviy tarkibini ahamiyatini yo‘qqa chiqardi, ya’ni tuproq bahosi bilan ularni xossalari o‘rtasida bog‘lanish yo‘q dedi va shu tarzda baholash ishlarini o‘tkazdi. Bu usul ko‘rinish va bajarish jihatdan sodda hamda arzon, shu bois qishloq xo‘jaligi hodimlarida qiziqish uyg‘ota oldi.
Lekin bu usulda baholash noto‘g‘ri natijalarga olib kelishi aniqlangan edi va
shunday ham bo‘ldi.
G.F.Nefedov esa tuproqni bir butun tushunmadi, uning kimyoviy, fizikaviy
xossalari o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ko‘rmadi, shuning uchun tuproqni baholashda u baholanadigan yerlarni bitta, ya’ni gumusni tarqalishini yoki boshqa bir xususiyatini xaritalanishini afzal ko‘rdi.
Rispolojenskiy va Nefedov usullari, asosida ishlangan xaritalari mutaxasislar
tomonidan keskin salbiy taqrizlar oldi.
Shunday qilib bu davrga kelib 3 guruhdagi usullar tuproqni baholashda
qo‘llanila boshladi.
1. Dokuchayev-Sibirtsevlarni tabiiy-tarixiy usuli bo‘lib, bu usul Rossiyaning
177 uezdi va 17 guberniyasida qo‘llanildi. Bu maydon 996 ming km2 yoki
Rossiyaning Yevropa qismini 25 % demakdir.