Mavzu: Uchish-qo'nish tasmasi enini tayinlash Reja: Uchish-qo'nish tasmasi enini tayinlash

MAVZU: Uchish-qo'nish tasmasi enini tayinlash
Reja:
1 . Uchish-qo'nish tasmasi enini tayinlash.
2. Standart hisobiy sharoitlarda havo kemasining ko'tarilishi uchun zarur bo'lgan uchish tasmasi uzunligini aniqlash.
3. Uchish tasm alarining elementlari va ularning vazifalari Uchish tasmasi.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.
UQT sining zaruriy enini aerodromni loyihalashda hisoblab topish uchun ikki usul qoMlanadi: analitik va hisobiy-statistik. Birinchisida, HK sining UQTsida harakatlanish matematik modelidan foydalaniladi va turli tasodifiy va qonuniy omillar ta’siri hisobga olinadi. Ikkinchisida, amaldagi uchish-qo‘nish jarayonlarida HK sining U Q T si o‘qidan qancha oqib ketgani haqida ma’lumotlar to‘planib, ishlov beriladi. UQT sining eng kichik enini nazariy asoslab bergan olim F. Y. Spasskiy bo'lgan (1946-y). Uning usuli HK sining ko‘tarilishini UQT si chegaralarida tugatish talabi asosida qurilgan. Bunda HK si yugurayotganda UQT si o‘qiga nisbatan 10° siljishiga ruxsat berilishi, 3.4. Uchish-qo'nish tasmasi enini tayinlash shuningdek, HK si yerdan u?;|ish onidan boshlab ko‘tarilishi tugashigacha o‘tgan vaqtda shamol ta’sirida surilib ketishi hisobga olinadi. Keyinchalik (1946-y.) o‘sha olim UQT si eniga ta’sir etadigan omillarni quyidagicha aniqlab berdi: HK si ko‘tarilish jarayonida yugursa ham. qo‘ngandan keyingi tezlik so‘nishda ham UQT si o‘q¡ bo‘y!ab yo‘nalishini yondan boMadigan ta’sirlarga qaramay saqlab qolish xususiyati; qo'nayotganda UQT si o‘qiga nisbatan qo‘nish aniqligi. Keyingi tadqiqotlarda aerodromlarni loyihalashda UQT si enini turli rusumdagi HK lari uchun hisoblashning yangi-yangi talablari ishlab chiqildi. Havo kemasi yurishni boshlagan dastlabki kezlarda UQT sining o‘qiga parallel harakatlanadi. Keyin tasodifiy ta’sirlar tufayli sam olyotning bo‘ylama o‘qi to‘satdan, yo‘nalishga nisbatan 4 o burchakka oqib ketadi. Natijada, samolyot qoplama chetiga yonlam asiga surilib ketadi (AB2). Bu surilish shassining oldingi tayanch g ‘ildiraklari yerga tekkunicha, ya’ni uchuvchi berilgan yo‘nalishni tutib turish uchun yangi boshqarish vositasiga ega boMmaguncha ortib boradi. UQT si enini hisoblash uchun quyidagi ifoda hosil qilindi: =2(AB,+ABí + f)+ B ,h bu yerda: c - SUQT si qoplamasining chetidan asosiy tayanch g'ildiraklargacha boMgan ruxsat etiladigan eng kam masofa, m; Bsh- tashqi pnevmatik g‘ildiraklar gabariti bo‘yicha shassi oMchami (izlar oralig‘¡), m. 3.5. Gruntli uchish-qo'nish tasmasi enini aniqlash xususiyatlari Gruntli uchish-qo‘nish tasmalarining eni sun’iy UQT larinikiga qaraganda keng bo‘ladi, chunki startlar tasmaning eni bo‘yicha surilib turadi. Bir vaqtning o‘zida chim qoplama ta’mirlanib, tiklanib turiladi; 32 bundan tashqari quyi toifa aerodromlarda GUQM si asosiy tasma hisoblansa, yuqori toifalarda - zaxira hisoblanadi. Shu sababdan UQT sining ruxsat etilgan eng kam enini aniqlashda hisoblashning ikki holatiga e ’tibor berish kerak. Birmchisi - zaxira GUQT sining enini aniqlash (SU Q T sida ta’mir ketayotgan yoki qor tozalanayotgan vaqtlarda, avariyaviy qo‘ndirishIarda). Ikkinchisi - muntazam uchishlar bo‘ladigan GUQT sining enini topish. SUQT si yonidagi zaxira GUQT sining enini aniqlayotganda qishki va yozgi holatlardan qay biriniki katta bo Isa, o ‘sha qabul qilinadi. GUQT si enining asosini ko‘p olim lar o ‘rganib chiqishgan, tadbiq etishgan. Shulardan biri GUQT si enin aniqlash uchun quyidagi usul ta k lif qilgan.Yozgi ekspluatatsiya uchun.

SUQM sining soni, 0‘lchamlari va yo‘nalishi aeroport hududining oMchamlari va shakliga bog‘liq boMadi. Uchish tasmalari quyidagi omillar orqali aniqlanadi: - HK lari harakati jadalligi; aerodromdagi hukmron shamollar; - shamol to‘siqlarning yuzasi; qo'shni aerodromlardagi UT ning yo‘nalishi va joylashuvi; - yaqin atrofdagi aholi punktlarida bo‘ladigan qurilish va rivojlanish istiqbollari; - joy rele’fi; aerodromlarning qishki ekspluatatsiya xususiyatlari. SUQT sining soni tashishlarga boMgan ehtiyojdan kelib chiqadi va HK lari harakatining berilgan jadalligi asosida texnik-iqtisodiy hisoblarga binoan aniqlanadi. UQT larining dunyoning tomonlariga nisbatan joylashuvi masalasini hal qilayotganda HK larining xavfsiz uchish-qo',nishini, aerodrom hududidagi to‘siqlarni, atrof-muhit muhofazasini, aholi punktlarida bo‘ladigan shovqinni, aeroport qurilishida tejamkorlikni va shu kabi omillarni hisobga olinadi. UQT larining yo‘nalishi shunday tanlanishi kerakki, HK lari esayotgan shamolga qarshi yo‘nalishda ko‘tarilsin va qo‘nsin 34 hamda bo sh havo yo llari ham qolsin. Biroq bunday joylanish uchishlar sonini cheklab qo4yadi. Shuning uchun shamol yon tomondan qarshi esganda ham boMaveradi. Yon tomondan qarshi esadigan va yonlama esadigan shamollarning tezlig i ruxsat etilgan kritik qiymatdan katta boMmasligi kerak. Kritik qiymat esa HK sining rusumi va konstruktiv xususiyatlari orqali aniqlanadi. Shamolning ruxsat etilgan chegaraviy tezligi shunday tezlikki, undan yuqorida HK sining turg‘unligi va boshqarilishi keskin yomonlashadi. Bunday tezlik turli HK lari ko‘tariIishi va qo‘nishi uchun turlicha qiymatga ega bo’ladi. Bu qiym atlar aerodinamik hisoblar va uchish sinovlari orqali topiladi. Yo 1-yo lakay va yo‘l-y o ‘lakay yonlama esadigan shamollar uchun ham cheklovlar bor. M asalan, yo'l-yoMakay sham ol deyarli hamma rusumdagi HK lari uchun 5 m/s. Qarshi esadigan shamol tezligi katta bo‘ladi, lekin HK larining turg‘unligini tutib turish maqsadida samolyotlarga 25 -4 0 m /s, vertolyotlarga 15-25m/s qilib cheklangan. Yo lma-yo I yonlama va ro‘para-yonlama shamollarning tezligini aniqlash uchun HK si ko‘tarilayotgan va qo‘nayotgan ondagi uning shamol bilan o‘zaro ta’sir sxemasi

bu yerda: a>m - ro‘para-yonlama shamol tezligi, a burchak ostida ta’sir etadi; W - yo‘lma-yo‘1 yonlama shamol tezligi, a burchak ostida ta’sir etadi; a chr, a chu - burchaklar; bunda ro‘para-yonlama yoki yo‘lm a-yo‘l yonlama shamollarni aniqlashning chegaraviy sharti a burchak ostida ta’sir etayotgan shunday shamollarnigng ruxsat etilgan yonlama shamol tezligi; ^ yr— o‘sha, yo‘lma-yo‘l shamol uchun; a - kesib o‘tish burchagi (HK sining o‘qi bilan ro‘para-yonlama yoki yo‘lm a-yo‘l yonlama shamol yo‘nalishi orasidagi burchak). Uchish bo‘yicha qo‘llanmalar (UBQ) da berilishicha, Wu = 6-14 m/s. (3.7) va (3.8) formulalardan yonlama shamolning ruxsat etilgan chegaraviy qiymati (HK sining harakat o‘qiga tik yo‘nalgan tashkil etuvchi), turli kesib o‘tish burchaklari uchun aniqlanadi va hisobiy darajalari aniqlanadi. Bunda kesib o‘tish burchaklari to‘g‘r¡ burchakning 1/4 va 1/8 ulushiga teng olinadi, ya’ni 45°, 22,5° va 11,25°. 36 UQT larining rejada optimal joylashuvi shundayki, HK larining uchish-qo nishi ко proq shamol bo‘ladigan kunlarga to‘g ‘ri kelsin. Ma lum yo nalishli UPQ da ehtimoliy uchish-qo‘nishlarning, shamollarning hamma yo‘nalishlariga nisbatan foizda olingan soni tasmaning «shamol yuklamasi» deyiladi.