Mavzu: Unix oilasi operatsion tizimlari

Unixʼsimon pullik operatsion tizimlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
AT&T boʻlingandan soʻng, Unix savdo belgisi va asl manba kodiga boʻlgan huquqlar egalarini bir necha bor oʻzgartirdi, xususan, ular uzoq vaqt davomida Novellga tegishli edi. 1993-yilda Novell savdo belgisi va dasturiy taʼminotni sertifikatlash huquqlarini X/Open konsorsiumiga topshirdi, keyin esa Open Software Foundation bilan birlashib, The Open Group tashkil qilindi. U yetakchi kompyuter korporatsiyalari va davlat tashkilotlarini, jumladan IBM, Hewlett-Packard, Sun, NASA va boshqalarni birlashtiradi. Konsorsium operatsion tizimlar uchun ochiq standartlarni ishlab chiqadi, ulardan eng muhimi, avval POSIX nomi bilan tanilgan Yagona UNIX Spetsifikatsiyasi. Ochiq guruh nuqtai nazaridan, UNIX nomini faqat Yagona UNIX spetsifikatsiyasiga sertifikatlangan tizimlar olishi mumkin.
1995-yilda Novell Santa Cruz Operationruen kompaniyasiga mavjud litsenziyalar va tizim Vni yanada rivojlantirish huquqlarini sotdi. 2000-yilda Santa Cruz Operation oʻzining Unix biznesini Kalderaga sotdi, uning nomi SCO Group deb oʻzgartirildi.
Unix tizining operatsion tizimlar evolyutsiyasiga taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Unix tizimlari katta tarixiy ahamiyatga ega, chunki ular bugungi kunda OT hamda dasturiy taʼminot sohasidagi baʼzi mashhur tushunchalar va yondashuvlarning tarqalishiga yordam berdi. Shuningdek, Unix tizimlarining rivojlanishi asnosida Si (C) tili yaratildi.
Multics singari, Unix ham assembler tilida emas, balki yuqori darajali tilda yozilgan (oʻsha paytda bu til dominant edi).
Unda oldingi operatsion tizimlar bilan solishtirganda sezilarli darajada soddalashtirilgan fayl modeli mavjud edi. Fayl tizimi xizmatlar va qurilmalarni (masalan, printerlar, terminallar va qattiq disklar) oʻz ichiga olgan va ular uchun bir xil koʻrinadigan interfeys taʼminlagan edi, ammo qurilmalar bilan ishlash uchun qoʻshimcha mexanizmlar (masalan, IOCTL va kirish bitlari) oddiy baytga toʻgʻri kelmasdi.
Unix Multicsʼning oʻzboshimchalik chuqurligi bilan ierarxik fayl tizimi haqidagi gʻoyasini ommalashtirdi. Oʻsha paytdagi boshqa operatsion tizimlar (jumladan, DOS) disk maydonini kataloglar yoki boʻlimlarga boʻlish imkonini berdi, lekin joylashtirish darajalari soni aniqlangan va koʻpincha faqat bitta joylashtirish darajasi mavjud edi. Keyinchalik, barcha asosiy xususiy operatsion tizimlar Multics-dan olingan rekursiv pastki kataloglarni yaratish qobiliyatiga ega boʻldi. Buyruqlar satri interpretatori foydalanuvchi dasturlaridan biriga aylangani va alohida dasturlarning qoʻshimcha buyruqlar vazifasini bajarishi Unix tomonidan ommalashtirilgan yana bir Multics innovatsiyasidir. Unix qobiq tili foydalanuvchi tomonidan interaktiv ish uchun ham, skript yozish uchun ham qoʻllaniladi, yaʼni, masalan, IBM JCL tizimidagi kabi vazifalarni tavsiflash uchun alohida til mavjud emas. Qobiq va operatsion tizim buyruqlari oddiy dasturlar boʻlgani uchun foydalanuvchi ularni oʻz xohishiga koʻra tanlashi yoki hatto oʻz qobigʻini yozishi mumkin. Va nihoyat, yadroni qayta kompilyatsiya qilmasdan tizimga yangi buyruqlar qoʻshilishi mumkin. Maʼlumotlarni ketma-ket qayta ishlaydigan dasturlar zanjirini yaratishning yangi Unix buyruq qatori maʼlumotlarni parallel qayta ishlashdan foydalanishni osonlashtirdi.
Unixʼning asosiy xususiyatlari matnni kiritish va uni eʼlon qilishga toʻliq eʼtibor qaratish hamda soʻzining hajmi sakkiz bitga koʻpaytirilishini taxmin qilish edi. Dastlab Unixʼda ikkilik muharrirlari ham yoʻqligi bois tizim matnli buyruqlar yordamida toʻliq moslangan edi. Kirish/chiqarishning eng katta va eng kichik birligi matn bayti boʻlib, Unix I/Uʼni boshqa operatsion tizimlarning rekordga yoʻnaltirilgan kiritish-chiqarish tizimidan butunlay ajratib turdi.
Unix muntazam iboralarning keng qoʻllanilishiga hissa qoʻshdi, ular birinchi marta „ed“ nomli Unix matn muharririda amalga oshirildi. Unix dasturlariga taqdim etilgan imkoniyatlar standart operatsion tizim interfeyslari (POSIX)ning asosiga aylandi.
Tizimli dasturlashda keng qoʻllaniladigan, dastlab Unix ishlab chiqish uchun yaratilgan C tili mashhurligi boʻyicha Unix tilidan oʻzib ketdi. C tili dasturchiga maʼlum bir dasturlash uslubini yuklashga urinmagan birinchi „tolerant“ til edi. C protsessorning barcha imkoniyatlariga kirishni taʼminlovchi birinchi yuqori darajadagi til boʻldi, masalan, havolalar, jadvallar, bitni siljitish (bitlarni soʻzlarga oʻtkazish), oʻsish va h.k.
Unixʼsimon operatsion tizimlarning eng mashhur namunalaridan baʼzilari macOS, Solaris, BSD va NeXTSTEP hisoblanadi.
Unix tizimining standart buyruqlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

• 
  Fayllar va jildlarni tuzish hamda kezish buyruqlari: touch, ls, mv, rm, cp, ln, pwd, cd, mkdir, rmdir, find, du.
  
• 
  Fayllarni koʻrish va tahrir qilish buyruqlari: nano, more, less, ed, ex, vi, emacs.
  
• 
  Matnlarga ishlov berish buyruqlari: echo, cat, grep, sort, uniq, sed, awk, tee, head, tail, cut, tr, split, printf.
  
• 
  Fayllarni solishtirish buyruqlari: comm, cmp, diff, patch.
  
• 
  Turli tuman buyruqlar interpretarori buyruqlari: yes, test, xargs, expr.
  
• 
  Tizim boshqaruviga oid buyruqlar: chmod, chgrp, chown, ps, su, w, who, df, mount, umount.
  
• 
  Aloqaga oid buyruqlar: mail, telnet, ftp, finger, rsh, ssh.
  
• 
  Buyruqlar qobigʻi buyruqlari: sh, bash, csh, ksh, tcsh, zsh.
  
• 
  Manba va obyekt kodlari bilan ishlash buyruqlari: cc, gcc, ld, nm, yacc, bison, lex, flex, ar, ranlib, make.
  
• 
  Maʼlumotni siqish va arxivlash buyruqlari: compress, uncompress, gzip, gunzip, tar.
  
• 
  Ikkilik fayllar bilan ishlash buyruqlar: od, strings.
  

UNIX sertifikati va UNIX brendi ochiq tizimlar uchun zarur bo'lgan uchta asosiy komponentni ifodalovchi xalqaro miqyosda e'tirof etilgan ochiq tizimlar sertifikatlash dasturlari portfelining bir qismidir:

	Kompyuter tizimining operatsion tizim, tarmoqlar va ilovalar kabi komponentlari o'rtasidagi dasturiy interfeyslarni tavsiflovchi keng tarqalgan va mavjud spetsifikatsiyalar.
	Kompyuter tizimlari The Open Group spetsifikatsiyalarini qondirish uchun ishlab chiqilgan va sotuvchilar tomonidan sotilgan.
	The Open Group tomonidan ishlab chiqilgan qat'iy testlardan o'tish orqali mahsulotlar kelishilgan spetsifikatsiyalar va muvofiqlik talablariga javob berishiga ishonch.

Brend sifatida ham tanilgan UNIX savdo belgisi kompyuter tizimi xaridorlari uchun bozorda ko'proq tanlov imkoniyatini yaratdi. Bu etkazib beruvchilar uchun xarajatlar va vaqtni tejash imkonini beradi va UNIX brendi tomonidan aniq belgilangan UNIX tizimi mahsulotlari uchun kengroq, yagona bozorda raqobatni rag'batlantiradi.
1995 yil fevral oyidan boshlab kompyuter tizimlari UNIX brendini o'z ichiga oladi, agar:

Ular Yagona UNIX spetsifikatsiyasida ko'rsatilgan xizmatlarni qo'llab-quvvatlashni kafolatlaydi.