Mavzu: Unix oilasi operatsion tizimlari

Unixʼsimon bepul operatsion tizimlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
1983-yilda Richard Stollman GNU loyihasini eʼlon qildi, bu asl manba kodidan foydalanmasdan, noldan bepul Unixʼsimon operatsion tizimni yaratishga urinish edi. Ushbu loyiha doirasida ishlab chiqilgan dasturiy taʼminotning aksariyati — GNU asboblar zanjiri, Glibc (C standart kutubxonasi) va Coreutils boshqa bepul operatsion tizimlarda asosiy rol oʻynaydi. Biroq, GNU vazifalarini toʻliq bajarish uchun zarur boʻlgan Unix yadrosi oʻrnini yaratish boʻyicha ish juda sekin davom etdi. Hozirda GNU Hurd — Mach mikroyadrosi arxitekturasi asosida zamonaviy yadro yaratishga urinish hali tugallanmagan.
1991-yilda Linus Torvalds Linux yadrosini yozish uchun yordamchilarni jalb qilganida, GNU loyihasi tomonidan ishlab chiqilgan vositalardan foydalanish aniq tanlov edi. GNU operatsion tizimi va Linux yadrosi birgalikda GNU/Linux deb nomlanuvchi operatsion tizimni tashkil qiladi. Yadro, GNU yordam dasturlari va qoʻshimcha dasturiy taʼminotni oʻz ichiga olgan ushbu tizimning tarqatilishi (masalan, Red Hat va Debian) ham havaskorlar, ham bizneslar orasida mashhur boʻldi.
1992-yil boshida Networking Release 2 asosida 386/BSD distributivi chiqarildi. UNIX Systems Laboratories BSDIʼga, keyin esa Berkli universitetiga Unix fayllarini manba va ikkilik formatlarda deyarli hech narsa evaziga tarqatishga ruxsat bergani uchun sudga murojaat qildi. Butun 1992-yil USL uchun sud ishlarida sezilarli muvaffaqiyat keltirmadi, ammo Kaliforniya universitetining qarshi daʼvosi paydo boʻldi. 1993-yil boshida 386/BSD distributivi oʻz nomini NetBSDʼga oʻzgartirdi. 1993-yil dekabr oyida oddiy foydalanuvchilarga moʻljallangan yana bir distributor FreeBSD paydo boʻldi. 1993-yilning yozida Novell USLʼni sotib olgandan soʻng, BSD kodlari holatini hal qilish boʻyicha muzokaralar boshlandi. 1994-yil yanvariga kelib, CSRG va Novell 18 000 Tarmoq relizi 2 dan uchta faylni olib tashlashga kelishib oldilar, baʼzi fayllar qayta koʻrib chiqilishi kerak edi va universitet 70 ga yaqin faylga USL mualliflik huquqi maʼlumotlarini qoʻshishi kerak edi.
1994-yil iyun oyida 4.4BSD-Liteʼning „toza“ versiyasi chiqdi. Shu vaqtdan boshlab, BSDI, NetBSD va FreeBSD guruhlari oʻzlarining tizim versiyalarini toza 4.4BSD-Lite tizimi bilan qayta sinxronlashtirishlari kerak edi. Shunday qilib, USL daʼvosi topshirilgandan keyin uch yil ichida amalga oshirilgan barcha ishlanmalar mualliflik huquqining buzilishi va uchinchi tomon kodidan foydalanish uchun koʻrib chiqilishi kerak edi. Yadro va operatsion muhitning muhim komponentlarini qayta yozib chiqildi. Keyinchalik ular mustaqil OpenBSD, TrustedBSD va DragonFlyBSD loyihalariga ajralishdi.
1997-yilda Apple oʻzining yangi operatsion tizimi uchun poydevor qidirdi va NeXT tomonidan ishlab chiqilgan bepul yadroli NEXTSTEP operatsion tizimini tanladi.
2000-yilda Apple Inc. ochiq kodli POSIXʼga mos keladigan Darvin operatsion tizimini chiqaradi. U Apple tomonidan yozilgan kodni NeXTSTEP, FreeBSD va boshqa bepul loyihalardan olingan kod bilan birlashtiradi. Darvin — bu Mac OS X va Apple iOS tomonidan qoʻllaniladigan asosiy komponentlar toʻplamidir. U Unified UNIX Spetsifikatsiyasining 3-versiyasi (SUSv3) va POSIX ilovalari va yordamchi dasturlari bilan mos keladi.
2005-yil 14-iyunda Solaris operatsion tizimi ochiq kodli edi. Ushbu loyiha, xuddi uning asosida yaratilgan operatsion tizim kabi, OpenSolaris nomini oldi. 17-iyun kuni, kod topilganidan uch kun oʻtgach, SchilliX distributivi tuzildi. 2008-yil may oyida OpenSolaris 2008.05 uchun birinchi rasmiy distributiv chiqdi. OpenSolarisʼga asoslangan oʻndan ortiq distributivlar mavjud, ulardan eng mashhurlari BeleniX va Nexenta OSdir.
GNU/Linux va BSD oilasi hozirda tijoriy Unix tizimlaridan bozor ulushini tez surʼatda qoʻlga kiritmoqda va bir vaqtning oʻzida oxirgi foydalanuvchi ish stollariga, mobil va oʻrnatilgan tizimlarga kirib bormoqda.