Mavzu: Xalqaro miqyosda oav raqamlashuvi tamoyilining ijobiy va salbiy jihatlari

2.1. O'zbekistonda xalqaro jurnalistlar tomonidan ko'p yoritiladigan mavzularning dolzarbligi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jurnalistikaning rivojlanishi va shakllanishi haqida so‘z boradi, ommaviy axborot vositalari faoliyatining xalqaro standartlarga javob beradigan, axborot mamlakatining demokratik islohotlar va demokratik islohotlarga muvofiq bosqichma-bosqich rivojlanishini ta’minlaydigan qonunchilik bazasini yaratishning ayrim jihatlari ko‘rib chiqiladi. jamiyatni liberallashtirish. Gazetada taʼkidlanganidek, bugungi kunga qadar mamlakatimizda ommaviy axborot vositalarini modernizatsiya qilish, ularning samaradorligi va samaradorligini oshirishga qaratilgan oʻnga yaqin qonun hujjatlari qabul qilingan. Muallif respublika gazetalarining faoliyati, maqsad va vazifalari, yo‘nalishi va mazmuni xususiyatlari, shuningdek, ommani ijtimoiylashtirish, aholining huquqiy va fuqarolik madaniyatini yuksaltirishda jamiyat taraqqiyotidagi rolini har tomonlama o‘rgangan.
Mustaqillikka erishgach, boshqa sohalar qatori O‘zbekiston Respublikasi jurnalistikasida ham ijobiy o‘zgarishlar ro‘y berdi. O‘zining tashkil topgan o‘tgan 20 yilida boshqa sohalar qatori jurnalistika ham o‘sdi, rivojlandi va nihoyat o‘z yo‘lini topdi. Ayni damda ishonch bilan aytish mumkinki, o‘zbek jurnalistikasi o‘ziga xos shakl, yo‘nalish, mustaqil fikrga ega bo‘ldi.
Mamlakatimiz mustaqilligi davrida O‘zbekiston jurnalistika institutlari tizimi yaratilib, uning tarkibiga Milliy matbuot markazi, O‘zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi, O‘zbekiston mustaqil ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi, va elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi.
Mustaqillik respublika ommaviy axborot vositalariga yangiliklarni joriy etish imkonini berdi. Yangi nashrlar, telestudiyalar, radiokanallar tashkil etildi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda 1372 ta ommaviy axborot vositalari faoliyat ko‘rsatmoqda. Shundan 887 ta gazeta, 242 ta jurnal, 61 ta telestudiya, 36 ta radiokanal, 124 ta veb-sayt, 18 ta yo‘nalish bo‘yicha axborot byulletenlari va 4 ta axborot agentliklari. Bu jarayon nafaqat davlat miqyosida, balki mustaqil ommaviy axborot vositalari darajasida ham sezilmoqda. Bosma ommaviy axborot vositalarining 50 foizi, telestudiyalarning 53 foizi, radiokanallarning 83 foizi nodavlatdir. Bu ko‘rsatkichlarni 90-yillar ma’lumotlari bilan solishtiradigan bo‘lsak, ma’lumotlar uch barobar ko‘payganini ko‘rishimiz mumkin.
Ta’kidlash joizki, ommaviy axborot vositalari orqali respublikamizning axborot erkinligini ta’minlash, shuningdek, xalq vakillarining o‘z munosabati, pozitsiyasi, fikr va g‘oyalarini erkin ifoda etish tribunasini shakllantirish borasida ham katta ishlar amalga oshirildi. odamlar davom etayotgan tadbirlarga. Bundan tashqari, fuqarolarning axborot sohasidagi huquq va erkinliklarini, shuningdek, axborotni tarqatish va fikr erkinligini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan ishlar ustuvor yo‘nalish hisoblanadi. O‘tgan yillarda, ayniqsa, keyingi 10 yilda ommaviy axborot vositalarini liberallashtirish, fikr erkinligini ta’minlash borasida keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilgani buning dalilidir. Avvalo, xalqaro standartlarga javob beradigan, ommaviy axborot vositalari rivojlanishini ta’minlaydigan qonunchilik bazasi yaratilganini alohida ta’kidlamoqchiman. Bugungi kunga qadar ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish, ularning samarali faoliyatini ta’minlashga qaratilgan 10 dan ortiq qonun hujjatlari qabul qilindi. Bu ish uzluksiz va izchil. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”, “Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida”, “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”, “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”, “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi qonunlarni keltirishimiz mumkin. “Axborotlashtirish to‘g‘risida”, “Reklama to‘g‘risida”, “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida” va boshqalar.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 26-fevraldagi “Jurnalist kadrlarini tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi va “Sohada kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish davlat dasturi to‘g‘risida”gi qarorlarini ham alohida ta’kidlashimiz mumkin. Ommaviy axborot vositalarining 2006 yil 7 avgustdagi qarori milliy jurnalistika rivojida muhim asos bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasining davriy nashrlari, jumladan, gazetalarga alohida e’tibor qaratilmoqda. Davlat, siyosiy partiyalar, tarmoq, mustaqil va koʻngilochar gazetalar mavjud.
Rus tilidagi nashrlar: “Narodnoye slovo”, “Pravda Vostoka”, “Oʻzbekiston yoshlari”, “Sharqning biznes xabarnomasi”, qozoq tilida “Nurli yoʻl”, tojik tilida “Ovozi tojik”, qoraqalpoq tilidagi gazetalar. 2006 yil 1 sentyabrdan ingliz tilida “Uzbekistan Today” (“Uzbekistan Today”) gazetasi nashr etilmoqda. Oʻzbekiston Respublikasi hududida, viloyatlar, shaharlar va viloyatlarda oʻzbek, rus, qoraqalpoq, tojik, qozoq, koreys va boshqa tillarda gazetalar chop etiladi. Agar “Xalq so‘zi” va “Narodnoye slovo” gazetalari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi Kengashi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Kengashi va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining gazetalari bo‘lsa; Oʻzbekiston Respublikasi vazirlari, soʻngra “Xurriyat”, “Darakchi”, “Moxiyat”, “Nezavisimaya gazeta” kabi gazetalar mustaqildir.
O‘zbekistonda har bir sohaning o‘z gazetasi bor. Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining “Qishloq hayoti” gazetasi, “Mulkdor” Davlat mulk qo‘mitasining gazetasi, “O‘zbekiston “Ma’rifat” va “O‘qituvchi” gazetalari Oliy va xalq ta’limi vazirligiga, “Turkiston” gazetasi “O‘zbekiston yoshlari” yoshlar, “Vatan-parvar” – Qurolli Kuchlar vazirligi gazetasi, “Ishonch” va “Doverie” gazetalari kasaba uyushma qo‘mitasining respublika organlari hisoblanadi. Ushbu ro'yxatni davom ettirish oson. Viloyat, shahar, tuman gazetalari ham nashr etiladi. Har bir viloyatda ta’lim, prokuratura, ichki ishlar, tadbirkorlik, tibbiyot va hokazo sohalarda gazetalar chop etiladi.
Mustaqillik yillarida bosma nashrlar faoliyatiga e’tibor qaratsak, ularning sahifalarini madaniy-ma’rifiy mavzudagi materiallar ko‘proq band etganini ko‘rish mumkin. Gazetalarni varaqlar ekansiz, Al-Xorazmiy, Al-Farobiy, Avitsenna, Muhammad al-Buxoriy, Al kabi jahon sivilizatsiyasi rivojiga hissa qo‘shgan buyuk mutafakkirlarning tarjimai holi va ilmiy faoliyati tarixiga oid ko‘plab maqolalarga guvoh bo‘lasiz. -Farg'oniy, Shayx Na -zhmiddin Kubro, Mahmud Zamaxshariy.
Matbuotda tarixda “jadidchilar” nomi bilan mashhur bo‘lgan xalqning fidoyi yetakchilari haqida maqolalar e’lon qilinmoqda. Bular Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Munavvar qori Abdurashidxonov, Fitrat, Cho‘lpon, Kamiy, Sidqiy Xondayliqiy, Ibrat, Ajziy, So‘fizoda, Abdulhamid Majidiy, Said Ahroriy, Miskin, Hislat, Tavallo va boshqalardir.Ularning hayoti va ma’lumotlari maxfiyligi tufayli. 20-asrdagi faoliyat yashirin edi, shuning uchun ular aslida kim ekanligi haqida turli xil fikrlar va g'oyalar mavjud edi. Jadidlar haqidagi tafovutlarni bartaraf etish, o‘quvchiga to‘liq, haqqoniy tasvirni taqdim etish maqsadida tadqiqotchi va olimlar jalb etilib, ilmiy jihatdan isbotlangan maqola va asarlar taqdim etildi.
Keling, aylanmaga e'tibor qarataylik. Masalan, “Xalq so‘zi” gazetasi haftada 5 kun chop etiladi, uning tiraji 104 mingga yetadi. "Xalq so'zi" (ruscha nashr) - 27.262. Siyosiy partiyalarning gazetalari oʻz sahifalarida faoliyat sohasiga oid maʼlumotlarni eʼlon qiladi. Davlat gazetalari davlatning ichki va tashqi siyosati, iqtisodiyoti, qishloq xoʻjaligi, madaniyati, taʼlimi, texnikasi va fanini yoritib boradi.
Mustaqillik demokratiyaga, ochiqlik va tafakkur rang-barangligiga yo‘l ochdi. Jamiyatda ko‘ppartiyaviylik tizimi shakllandi. Qonunda taʼkidlanganidek, siyosiy partiya Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolarining qarashlari, manfaatlari va maqsadlaridan kelib chiqqan holda tashkil etilgan boʻlib, u davlat jamoat ishlarining maʼlum bir qismini boshqaradigan, oʻz manfaatlarini himoya qilishga intiladigan ixtiyoriy birlashmadir. o'z vakillari orqali siyosiy ko'rinishlarni amalga oshiradi. Shundan kelib chiqib, siyosiy partiya Respublikamiz aholisining ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishga o‘z hissasini qo‘shishga harakat qilmoqda.
Har bir siyosiy partiyaning matbuot organi bor, bular “O‘zbekiston ovozi”, “O‘zbekiston ovozi”, “Adolat”, “Milliy tiklanish”, “XXI asr” gazetalari va “Tafakkur” jurnalidir. Partiyalarning siyosiy-mafkuraviy quroli bo‘lgan mazkur gazeta va jurnallar o‘zining siyosiy-ijtimoiy maqolalari bilan jamoatchilik fikrini rivojlantirmoqda.
Mustaqillik mustaqil gazetalarning paydo boʻlishini taʼminladi. 1996-yil dekabrdan “Xurriyat” gazetasi, 2000-yildan “Moxiyat” gazetasi chiqa boshladi. Keyinchalik “Darak-chi” gazetasi va boshqa yangi mustaqil nashrlar chiqa boshladi.
Mustaqil gazetalar o‘z maqolalarida muallifning erkin fikrini yetkazishga harakat qiladi. Biroq, ularni mutlaqo mustaqil deb atash qiyin.
Respublika koʻngilochar gazetalari orasida “Darak-chi”, “Xordiq”, “Darak-chi”, “Keling, dam olamiz”, “Scrabble”, “7x7”, “Xonadon”, “Kaifiyat”, “Bekazxon”, “Sugʻdiena”, “Xumo”, “Tasvir” gazetalari keng tarqalgan. Bunday gazetalarning tiraji 5–10 ming, baʼzilari esa 50–60 mingga yetadi. ularning sevgi kechinmalari, turli asarlarning behayo sahnalaridan parchalar ham chop etilgan.
Ko'ngilochar gazetalarni "sariq matbuot" deb ham atashadi. Ushbu gazetalardagi barcha materiallarni quyidagicha tavsiflash mumkin:
1. Juda qisqa rasmiy ma'lumot.
2. Mashhur kishilarning hayotidan parchalar.
3. Internetdan olingan yangiliklar.
4. Boshqotirmalar (krossvordlar, skanvordlar).
Bundan tashqari, qiziqarli topishmoqlar, aql uchun foydali savollar ushbu gazetalarning so'nggi sahifalarida bosilgan. Bunday gazetalarda yulduzlarning fotosuratlari nashr etiladi, chunki bu o'quvchining e'tiborini tortadi. Ko'ngilochar gazetalar jamoat joylarida, aholi punktlarida sotiladi. Ko'pchilik ularni qiziqish bilan sotib oladi va o'qiydi.
O‘zbekistondagi bosma nashrlar mazmunidan kelib chiqib, 20 yil avvalgi gazetalarga nisbatan mamlakatda ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi, degan xulosaga kelish mumkin. Agar ilgari gazeta sahifalarida mafkura va siyosatga oid katta-katta maqolalar bosilgan bo‘lsa, endi ularning o‘rnini qisqacha yangiliklar, xususan, xorijiy davlatlar, ularning iqtisodiyoti, siyosati va sporti haqidagi yangiliklar egalladi. Shunga qaramay, maqolalar har doim ham o'qiladigan, tahliliy va qiziqarli bo'lib chiqavermaydi. Gazetalarda ehtiyotkorlik bilan yozilgan bir yoqlama maqolalarni uchratish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 67-moddasida: “Ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq faoliyat yuritadi. Ular ma'lumotlarning to'g'riligi uchun belgilangan tartibda javobgar bo'ladilar.
Senzuraga yo‘l qo‘yilmaydi”. Lekin shunga qaramay, gazetalarda tahliliy va tanqidiy maqolalar juda kam uchraydi. Gazetalarda hali ham maqtovga sazovor, takrorlanuvchi yoki hisobotga o'xshash maqolalar chop etiladi. Jurnalistlarning professionalligi, samimiyligi sezilmayapti.
Siyosiy partiyalarning gazetalarida ham uzun, ammo asossiz maqolalar chop etiladi. Zamonaviy o'quvchi bunday katta va zerikarli maqolalarni sabr bilan o'qiy olishiga ishonish qiyin. Bugungi kun qisqa, aniq va tushunarli materiallarni chop etishni talab qilmoqda. Zamon talablaridan orqada qolishga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.
Mustaqillik yillarida “Milliy axborot agentligi”, “Turkiston press” axborot agentligi, Tashqi ishlar vazirligi huzuridagi “Jahon” axborot agentligi, Respublika milliy teleradiokompaniyasi faoliyati yaxshilandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mustaqil teleradioeshittirish kanallarini isloh qilish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni (2005-yil 8-noyabrdagi 3678-son PF) qabul qilinganidan so‘ng televideniye sohasida katta o‘zgarishlar ro‘y berdi. va radio.
Ayni paytda O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi o‘z ko‘rsatuv va ko‘rsatuvlarini 4 ta kanal: “CTzbekiston”, “Yoshlar”, “Sport”, “Toshkent” orqali efirga uzatmoqda.
2004 yil yanvar oyidan boshlab yangi "Sport" kanali ochildi. Bundan tashqari, respublikamiz tomoshabinlari rus, turk, qozoq televideniyelarining ko‘rsatuvlarini bemalol tomosha qilishlari mumkin.
Quvonarlisi, birinchi telekanal ko‘rsatuvlarini boshqa mamlakatlar aholisi ham tomosha qilishlari mumkin. Masalan, Mustaqillik bayrami, Navro‘z bayrami, Imom al-Buxoriy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abduholiq G‘ijuvoniyga bag‘ishlangan yubileylarni dunyoning 56 davlatidan kelgan tomoshabinlar tomosha qildi. Sun’iy sun’iy yo‘ldosh tufayli Yevropadagi teletomoshabinlar O‘zbekistonda televizorni bemalol tomosha qilishlari mumkin.