Mavzu: Xat turlari. Nasta'liq

Mavzu: Tabibiy tazkirasi

Tabibiydek sermahsul ijodkorning ijodiga bo'lgan e'tibor o'z davridan

ARXIV.UZ boshlangan. Zamondoshi Muhammad Yusuf Bayoniyning "Shajarai Xorazmshohiy" asarida, rus turkshunosi A.N.Samaylovichning tadqiqotlarida1 Ahmad Tabibiy shaxsi va ijodiga oid ma'lumotlar bor. Muhammadamin oʻgʻli Hasan murodqori Laffaslyning "Xiva shoir va adabiyotchilarining tarjimai hollari" nomli tazkirasi esa shoirning tarjimai holi bilan bogʻliq ko'p qiziqarli ma'lumot va lavhalarning mavjudligi bilan diqqatga sazovordir.

Shoir hayoti va ijodini Ilmiy jihatdan o'rganish 1945 yildan boshlandi. Bu yilda tuzilgan O.Sharafiddinovning "O'zbek adabiyoti tarixi xrestomatiyasi” va Rahmat Majidiyning "O'zbek adabiyoti" kitobida shoir haqida qisqacha ma'lumot va she'rlaridan parchalar berilgan. Keyinchalik M.Yunusov2, V.Mirzayev3, G*.Karimov4, Y. Yunusov5ning kitoblarida ham Tabibiyning adabiy faoliyatiga oid maʼlumotlar berilgan. Umuman, Xorazm adably muhiti bilan bogʻliq manbalarda shoir bilan bog'liq tafsilotlar albatta berilgan.

1968 yil F.G'anixo'jayev Tabibiy ijodini chuqur o'rganib "Tabibiy hayoti va jodi" mavzuida nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi. Shu yili "Tanlangan asarlar", 1978 yilda "Ahmad Tabibiy" nomli shoir haqidagi ilmiy monografiyasini nashr ettirdi.

Shoiming ismi Ahmad, Tabibiy uning taxallusidir. Ahmad Tabibly 1869 yilda Xivada tug'ildi. Uning otasi Ali Muhammad asli afg'onistonlik bo'lib, Xivaning koʻzga ko'ringan tabibi sanalgan, keyinchalik attorlik bilan ham shug'ullangan. Muhammad Rahimxon II ning qaynisi Otajon To'ra xizmatida bo'lgan.

Ali Muhammad o'g'li Ahmadni yoshlikdan maktab va madrasada o'qitib, fors tilini o'rgatdi. Ahmad o'zining g'ayrati orqasidan tez fursatda savodli bo'lib yetishdi. Otasiga shogird tushib, tabiblik Ilmidan ham xabar topdi. U tib ilmiga Juda qiziqqanligidan zamonasining mashhur tabibi, shoir Bayoniyning akasi Yaxshimurodbek huzurida uzoq vaqt ishlab, undan ilm o'rgandi. Xalq o'rtasida shuhrati ortib bordi. Laffasiyning ta'rificha, "Ahmad past bo'yll, ochiq yuzli, shirin till, nozik tabiat, xushmuomala bir kishi edi". Ko'pincha Avaz bilan birga bo'lar edi. U shaxmatga g'oyat usta, bundan tashqari, muzika san'atini ham yaxshi egallagan edi. Muhammad Rahim II Ahmadni saroyga taklif qiladi. Xorazm adabiy muhitiga rahnamolik qilayotgan Muhammad Rahimxon sonly - Feruzni Ahmad Tabiblyga bo'lgan e'tibori kuchayadi va uni saroyga taklif qilish voqeasi ham g'ayri tabiiy ro'y beradi. Ma'lumki, Feruz har Juma kunini adabiyot, she'riyat kuni qilib belgilagan. Shu kunda u hamma nazm ahlini yig'ib adabiy mushoira oʻtkazar va iste'dodlami rag'batlantirar edi. Shunday davralardan birida davra ahllaridan biri «Falon joyda Ali ismli bir tabibning Ahmad degan navqiron o'g'li bor. U ham she'riyat shinavandasi, hatto durustgina baytlar bitmish» deb qoladi. Shu zahotiyoq Feruz uni saroyga chaqirtiradi. Qarasaki, endi moʻylablari sabza urgan, Jussalari kichkinagina bir bola. Unga ishonmaygina, ixlossizgina bir bayt aytib, shunga hamohang bayt tuzishni buyuradi. Shu paytning o'zida Ahmad ketma-ket 7 bayt tuzib, yaxshigina g'azal bitadi. Uning bu iste'dodini ko'rgan shoh va shoir Feruz uni darhol saroyga taklif qiladi. Saroydagi ma'lum ma'nodagi adabiy muhit uning ijodiy barkamolida oʻziga xos ahamiyat kasb etdi. Ko'p shoirlar, fuzalolar bilan tanishdi, ulardan o'rgandi. Shu jumladan, Tabibiy Avaz O'tar bilan yaqin munosabatda bo'ladi. Ular shaxs sifatida ham, shoir sifatida ham yaqin munosabatda boʻlganlar. Avaz O'tar Tabibiyni o'ziga ustoz deb bilgan. Quyidagi bayt bundan dalolat berib IV.UZ Ne g am em di, Avaz nazm ilmida bo'lsang Tabibiydek, Ki derlar, koʻrgan el nazmingni ustozingga sallamno.

Bayoniyning ham unga ixlosi baland edi:

Tabibiyki dur shoiri I muhtaram,

Netay oning atvorin aylab raqam.

Maorifda oʻzni tutar ko'p arif,

Majolisda dog'i harifu tarif.

Bayoniyning yuqoridagi ta'rif va tavsift Tabibiy o'z davrining o'qimishli, taraqqiyparvar, fozil kishilaridan boʻlganligini ko'rsatadi. 1908 yilda rus olimi A.N.Samaylovich Xivaga qilgan ilmiy sayohatida Tabibiy bilan koʻrishib, u bilan suhbatda boʻladi va Tabibly haqida dastlabki yozma

maʼlumotni berar ekan, uni maʼrifatparvarligini e'tirof etadi.

O'z zamonasining talantli shoiri, madaniy-adabiy hayot tarafdori Tabibiy umrining oxirgi yillarida beorom hayot kechirdi. Laffasiy o'z tazkirasida "Feruzning vafotidan keyin hech bir fuzalo amaldor va sipohiylar bilan aloqa qilmaganligini aytadi va uning vafoti yillari haqida shunday ma'lumotlar beradi: "Ahmadjon Tabibly Feruz Muxammad Rahimxon vafotidan keyin ancha muddatlar o'tmasdan Jigar xastaligiga mubtalo bo'lib... qirq ikki yoshida, 1328 hijriy, 1910 yil oktabr oyinda... falaki zolim Jafokordin shikvalar qilib, ko'ngul maqsudig'a yetisha olmasdan bil dunyodin ko'z yumib, oxirat safari qilib jannat bo'stonida manzil qiladur (ARXIV.UZ

Demak, shoir Tabibly 1910 yilda 42 yoshida o'z yurtida vafot etgan.

Biz Tabibiyning katta adabiy merosiga egamiz. Tabibiy o'z nazmi bilan nazm ahli va xalq e'tiborini qozondi. U qisqa umri davomida beshta devon yaratdi. Bular o'zbek tilidagi «Tuhfatus-sulton», «> devonlari hamda fors-tojik tilidagi «Mir'otul ishq», «Mahzarul-ishtiyoq» nomli devonlardir. Tabibiy Sharq xalqlari uchun tanish boʻlgan «Vomiq va Uzrowning o'zbekcha she'riy variantini yaratdi. Taniqli ozarbayjon shoiri Muhammad Fuzuliyning «> tazkirasini yaratdi.

U juda qashshoqlikda umr kechirdi. Shu boisdan muhtojlik to'g'risidagi fikrlar hraydi, Masalan, shoir b uning asarlarida ko'p uchraydi. Masalan, shoir bir po'stinga muhtojlikdan she'r yozishga majbur bo'lgan edi:

Adamdin to kelib qildim, bu qishloqxonani maskan, Kiyarga topmadim umrim o'tib, men benavo po'stin. Sovuqdin gah qochib kirsam ichiga qaltirab qaqshab Tanimga parvarish qilgay edi misli ano po'stin.

Tabibly umrining oxirgi yillarini oddiy xalq qatorida qiyinchilik bilan o'tkazdi. Qator Sharq shoirlari singari Tabibiy ham falakdan norozi boʻladi. Uni Juda ko'p masalalarda ayblaydi, xususan, Tabibiyning falakka bergan ta'rifini o'qiymiz:

Falak zoliki andoq bordurur bir turfa ayyora

Ki, har kim juft anga bo'lsa, qilur albatta avvora

deydi. Falak ko'hna bo'lganligi uchun uni zol deyishadi. Ammo Tabibiy zol (kampir) deyish bilan uning nafaqat ko'hna va qariligi, balki uning xalq qissa va ertaklarida uchraydigan makkor va jodugar kampirlar singari ekanligini ham ta'kidlamoqchi boʻladilar. G'azalda makkor falakning qator salbiy xususiyatlari ochilib boradi. U rahmsiz, beshavqat, jallod, chunki yaxshi-yomon demasdan, ayamasdan hammaning

bo'yniga qilich soladi. Shohni ham, gadoni ham ayab o'tirmaydi:

Demak, yaxshi-yomon tokim gadou shoh, chegarda eng Bu yanglig koʻrmadi hech kimse jallodi sitam qora.

Shoir o'zi yomon ko'rgan salbiy xarakterda ta'riflashi lozim boʻlgan falakni qoralash uchun eng ohorli belgi va sifatlarni topadi. Xalqimizda azaldan yomon odamning yuzi qora deyish, yomonlarning yuziga qora surtish, Andijonda esa bir so'z bilan oddiy qilib, yomon yoki muttaham atalishi mumkin boʻlgan odamni <