Mavzu: Xorijiy mamlakatlarni tanlash usullari va tahlili Reja: Tashqi bozorlarni kompleks

Bozor sig’imi (YAIM, iqtisodiy o’sish sur’ati, o’rta sinf ulushi, aholining miqdori va boshqalar)

Biznes-madaniyatining o’xshashligi (bir xil til, o’xshash madaniyati, huquqiy tisim, iqtisodiy va demografik sharoitlari)

Byurokratik chegaralarini darajasi (litsenzia, ruxsatnoma olish, xujjatlarni rasmiylashtirish, soliqqa tortilishi, foyda repartriatsiyaning darajasi)

Tanlangan mamlakatning kompaniya faoliyatining tarkibiga mosligi

(kompaniya imkoniyatlariga va siyosatiga mosligi)

5. 
   Resurslarni mavjudligi va olish imkoniyati (tabiy resurslar, materiallar, ishchi kuchi, moliyaviy resurslar)
   
6. 
   Xarajatlar (xorijiy bozorga kirish xarajatlari, marketing texnologiyalari, infratisimini rivojlantirishga xarajatlar, soliqlar, ishchi kuchini jalb qilishga xarajatlar)
   
7. 
   Kiritilgan kapitaldan oladigan daromad (xorijiy filialni yalpi daromadi yoki o’tkasilgan foydani qismi)
   

Masalan, quyidagi jadvalda kiritilgan kapitaldan olinadigan daromadi bo’yicha mamlakatlarni solishtirish jarayoni ko’rsatilgan.

5.1-jadval Kiritilgan kapitaldan olinadigan daromadi bo’yicha mamlakatlarni

solishtirish jarayoni¹

Kapitaldan daromad, %	А mamlakat			В mamlakat
	ehtimollar	o’rta o’lchangan ko’rsatkich	ehtimollar		o’rta o’lchangan ko’rsatkich
0	0,15	0	0		0
5	0,20	1,0	0,30		1,5
10	0,30	0,30	0,40		4,0
15	0,20	3,0	0,30		4,5
20	0,15	3,0	0		0
		10,0			10,0

8. 
   Xavf-xatarlar (siyosiy xatarlar - siyosiy o’zgarishlar, davlat tomonidan nazorat darajasi, importga va xorijiy kompaniyolari faoliyatiga cheklovlar kiritish)
   

9. Raqobat darajaci.

10. 
    Siyosatchilar fikrlarini tahlili
    

11. Ekspert tahlil usuli

12. 
    O’lchov modellarni tusish.
    

Хorijiy mamlakatlarni tanlashda ko’p xollarda skaner usullari qo’llanadi. Skaner usullariga quyidagilar kiradi:
Parametrlar setkasi. Bu usul aniq xorijiy mamlakatlarda tashqi iqtisodiy faoliyatni olib borish uchun qulay va noqulay sharoitlarni aniqlashga imkoniyat beradi. Masalan, mamlakatlarning bozorga kirib borishi bo’yicha solishtirish parametrlar setkasi jadvalda keltirilgan.

5.2-jadval

Parametrlar setkasi¹

Parametrlar	Statistic og’irligi	Mamlakatlar
		А	Б	В	Г
1. Qulay (+) va noqulay (Н) omillar
Import kvotasi	-	+	+	+	+
Yuqori bojxona to’lovlari	-	Н	+	+	+
2.Eksportning daromadligi
Xarajatlar	0-3	-	3	1	2
Bojxona to’lovlarining stavkasi	0-2	-	2	1	2
Bozorni joriy sig’imi	0-4	-	3	2	4
3-10 yil mobayinida bozorni sig’imi	0-3	-	2	1	3
2 yil mobayinida kompaniyaning kutilayotgan ulushi	0-2	-	2	1	2
3-10 yil mobayinida kompaniyaning ulushi	0-2	-	2	1	2
Jami			18	10	18
Bahosi				-	
3.Xavf-xatarlarni darajasi
3-10 yil mobayinida bozorni yo’qatishi	0-4	-	2	1	3
Valuta muammolari	0-3	-	0	0	3
Siyosiy muammolar	0-3	-	0	1	2
Tashqi savdo qonunlari	0-4	-	1	0	4
3-10 yil mobayinida tashqi savdo qonunlarini o’zgarish imkoniyati	0-2	-	0	1	2
Jami			3	3	14
Bahosi					-
Umumiy bahosi		-		-	-

«Kompaniyani raqobatbardoshligi – mamlakatning jozibadorligi» matricatsi (5.2-rasm).

Bozorga faol chiqish		Monopoliya uchun kurash, bozordan chiqib ketish, Qo’shma Korxona tuzish
	Selektiv yondashuv
Selektiv yondashuv		Mamlakatdan chiqib ketish, raqobatchilar bilan al’yans tuzish

Yuqori

O’rta
Past

^Yuqori O’rta Past

5.3-rasm. Xorijda maqsadli bozorlarni tanlash asosiy strategiyalari²

Bu matritsa asosida kompaniya aniq tovar bo’yicha o’zining ustunlik tomoblarini bilishga ega bo’ladi.

Tashqi bozorlarni kontsentrik va dispersion izlash strategiyalarni tanlash mezonlari quyidagi jadvalda keltirilgan.

5.4 - jadval Tashqi bozorlarni kontsentrik va dispersion izlash strategiyalarni tanlash

mezonlari

Tanlash mezonlari	Tashqi bozorlarni kontsentrik izlash strategiyasi	Tashqi bozorlarni dispersion izlash strategiyasi
Sotuv hajmi dinamikasi	O’sib boruvchi	Pasayib boruvchi
Har bir bozorda sotuvni o’sish sur’ati	Yuqori	Past
Sotuv bozori barqarorligi	Yuqori	Past
Sotuv hajmini pasayishi	Ahamiyatli emas	Ahamiyatli
Bozorga tovarni moslashish zarurati	Yuqori	Past
Sotuv siyosatini moslashish zarurati	Yuqori	Past
Sotuv masshtabini samarasi	Ahamiyatli	Ahamiyatli emas
Marketing dasturini nazorat qilish zarurati	Yuqori	Past
Cheklovlarni soni	Ahamiyatli	Ahamiyatli emas

Gibrid strategiyasi. Tashqi bozorlarni kontsentrik va dispersion izlash strategiyalarning elementlarini birlashganligi.

Xulosa

Xalqaro bozorga chiqishni rejalashtirayotgan korxona avvalo marketing harakatlarini mujassamlantirishi lozim bo’lgan muayyan bozorni tanlashi kerak. Xalqaro bozorni tanlashda uchta ko’rsatkichni o’rganishga e’tibor qaratiladi:

1. 
   ushbu bozorning salohiyati va sharoitlari.
   
2. 
   qo’llanayotgan raqobatchilik usullarining intensivligi. Raqobatchilikni quyidagi yo’nalishlar bo’yicha o’rganish lozim: samarali faoliyat ko’rsatayotgan raqobatchilarni aniqlash; raqobatchilik strukturasini, ya’ni raqobatchilar soni va ularning bozor ulushlari taqsimlanishini aniqlash; raqobatbardoshlik mezonlarini (masalan, narx, texnik yangilik, sotuvdan keyingi xizmat ko’rsatish va boshqalar) belgilash.
   
3. 
   korxonaning maqsad va imkoniyatlari. Dastlab korxonaning tashqi bozordagi amaldagi holati tahlil qilinishi, faoliyatining kuchli va zaif tomonlari anqlanishi, so’ngra korxonaning ichki va tashqi bozorlarda muvafaqiyatli foydalanish mumkin bo’lgan zahiralari aniqlanishi lozim. Xalqaro marketingda tovarlarning harakatlanishi maxsus rejalashtirishni talab qiladi.
   

Xalqaro marketingda tashqi bozorni o’rganish uchun mos keluvchi manbalardan foydalaniladi.

1. 
   Nashriyot mahsulotlari: davriy matbuot; maxsus nashrlar; BMT, turli xalqaro tashkilotlar va ayrim mamlakatlarning umumiy va maxsus xarakterli statistika to’plamlari; yirik brokerlik kompaniyalari axboroti; telegraf agentliklari byulletenlari.
   
2. 
   Kompyuter axboroti (internet tarmog’i);
   
3. 
   Maxsus spravochniklar: maxsus muassasa va tashkilotlar; konsullik apparati; savdo palatalari; mos keluvchi tarmoqlar federasiya va assosiasiyalari; maxsus xususiy axborot agentliklari; ilmiy-tadqiqot muassasalari va firmalar; kredit- ma’lumotnoma idoralari.
   
4. 
   Sotsiologik tadqiqot va so’rovlar: tovarni sotish joylarida; yarmarka, ko’rgazma va birjalarda; konferensiya va simpoziumlarda; ishbilarmonlik suhbatlarida, telefon va telefaks orqali; manzilli axborot jo’natish orqali.
   

Tashqi bozorni ikki yo’nalish bo’yicha segmentlash mumkin: makrodarajada; mikrodarajada. Xalqaro segmentlashning birinchi varianti bu iqtisodiy va madaniy jihatdan bir turdagi mamlakatlar guruhiga yo’nalganlikdir. Xalqaro segmentlashning ikkinchi varianti bu xalqaro marketing tovar siyosatining tovarlarni tashqi bozor talablariga maksimal darajada moslashtirishga yo’naltirishdir.
Bozor kon’yunkturasini bashorat qilishda ekspert baholash uslublari, ayniqsa, intuitiv uslublar keng qo’llaniladi: еkstropolyasiya uslubi; еkonometrik modellar.
Mamlakatlarni tanlashda bir nechta omillarga e’tibor berish kerak: bozor sig’imi; biznes-madaniyatining o’xshashligi; byurokratik chegaralarini darajasi; tanlangan mamlakatning kompaniya faoliyatining tarkibiga mosligi; resurslarni mavjudligi va olish imkoniyati; xarajatlar; kiritilgan kapitaldan oladigan daromad; xavf-xatarlar; raqobat darajaci; siyosatchilar fikrlarini tahlili; ekspert tahlil usuli; o’lchov modellarni tusish.
Tashqi bozorlarni koncentrik izlash strategiyasi. Mazkur strategiyada islash ishi ketma-ketligida bajariladi, ya’ni bitta segmentni o’rganib, keyin boshqa segmentga o’tiladi to maqsadli segmentni topmaguncha
Tashqi bozorlarni dispersion izlash strategiyasi. Mazkur strategiyasida (xatolar asosida o’rganish) kompaniya o’zini tovarlarini ko’plap xorijiy bozorlarga maksimal darajada sotishga xarakat qiladi, keyinchalik savdosi yurishmagan bozorlaridan ketadi, to maqsadli bozorini topmaguncha shu tarsda davom etadi.
Gibrid strategiyasi. Tashqi bozorlarni kontsentrik va dispersion izlash strategiyalarning elementlarini birlashganligi.


Foydalanilgan adabiyotlar

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1. 
   Ўзбекистон Республикаси Конституцияси –Т.: Ўзбекистон, НМИУ, 2017.
   
2. 
   Ўзбекистон Республикасининг “Рақобат тўғрисида”ги Қонуни. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2012 й., 1-сон.
   
3. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 январдаги “Фаол инвестициялар ва ижтимоий ривожлантириш йили” Давлат дастури тўғрисидаги ПФ-5635-сонли Фармони. – Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2019 й. www.lex.uz.
   
4. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 28 январдаги “Инвестиция ва ташқи савдо соҳасида бошқарув тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони. - // Халқ сўзи, 2019 й.,30 январь, №20.
   
5. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 30 октябрдаги “Товар бозорларида савдони янада эркинлаштириш ва рақобатни ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги ПФ-5564-сонли Фармони. – Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2018 й. www.lex.uz.
   
6. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “2017-2021 йиллардаги Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегияси” тўғрисидаги ПФ- 4947-сонли Фармони. – Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й. www.lex.uz.
   
7. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ташқи савдо соҳасида бошқарув тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони. - // Халқ сўзи, 2017 йил 15 апрель, № 75 (6769).