Mavzu: xotira shajarasi va operativ xotira reja: Xotira shajarasi Magnitli disklar Operativ va kesh xotira Tayanch iboralar

Operativ xotiraning ishlash prinsipi. Eng kichik xotira elementi- bit yoki 
razryad eng kichik hajmga ega bo‘lgan ma’lumot - bitta ikkilik sanoq tizimidagi 
raqamni saqlashga qodir. Bit - bu juda kichik ma’lumot birligi, shuning uchun 
xotirada bitlar baytlarga - sakkizta bitlarga birlashadi va xotira yacheykalari deb 
ataladi. Barcha xotira yacheykalari raqamlangan bo‘lib, xotira adresi (manzili) deb 
ataladi. Yacheyka adresini bilgan holda asosiy ikkita amalni bajarish mumkin: 
1) ma’lum adresdagi yacheykadan ma’lumotni o‘qish; 
2) ma’lum adresga ma’lumotlarni baytlar ko‘rinishida yozish. 

---

12 
Ko‘rsatilgan amallardan birini bajarish uchun, protsessordan 
xotiraga yacheyka adresi ko‘rsatilishi kerak va baytlar ko‘rinishidagi 
ma’lumotlar yozish uchun protsessordan xotiraga, yoki o‘qish uchun xotiradan 
protsessorga uzatilishi kerak. Barcha signallar shinalarga birikkan simlar orqali 
uzatilishi kerak. 
Manzil shinasidan xotira yacheyka adresi, ma’lumotlar shinasidan esa- 
uzatilayotgan ma’lumotlar uzatiladi. Odatda,, bu jarayonlar bir vaqtda amalga 
oshiriladi. 
OXQlar ishlashi uchun 3 ta signal va mos ravishda 3 ta sim qo‘llaniladi. 
Birinchi signal o‘qishga ruhsat deb ataladi, agar bu signal qabul qilinsa xotiradan 
bayt ko‘rinishidagi ma’lumot o‘qiladi. Ikkinchi signal yozishga ruhsat deb ataladi 
va bu signal olingach bayt xotiraga yoziladi. Bir vaqtning o‘zida ikkala signal 
uzatilishi mumkin emas. Uchinchi signal - tayyorgarlik signali deb ataladi va xotira 
protsessorga murojaat qilib, buyruqlarni bajarishga tayyor yoki tayyor emasligini 
bildirish uchun ishlatiladi. 
Xotira modullarini yig‘ish va ularning xillari. Hozirda xotira 
mikrosxemalari, odatda 8 ta yoki 16 tali guruxlarga birlashtirilib bitta kichikroq 
plataga o‘rnatilgan xolda ishlab chiqarilmoqda va sotilmoqda (2.8-rasm). Bunday 
platalar xotira modullari deb ataladi. 
4-rasm. Uch sathi kesh-xotiraga ega tizim. 

---

13 
Xotira modullarining quyidagi xillari mavjud: 
- 
SIMM (Single Inline Memory Module) - ulanish nuqtalari bir tomonda 
joylashtirilgan xotira modullari (rus tilida - модуль памяти с односторонним 
расположением выводов); 
- 
DIMM (Dual Inline Memory Module - ulanish nuqtalari ikki tomonda 
joylashtirilgan xotira modullari (rus tilida - модуль памяти с двухсторонним 
расположением выводов). 
SIMM platalarda bir tomonda joylashtirilgan ulanish nuqtalariga 
(kontaktlarga) ega bo‘lib, bunday modullarda bir taktli siklda ma’lumotlarni 
uzatish tezligi 32 bitni tashkil qiladi. 
10-rasm. Xotira modullari. 
DIMM platalari esa ikki tomonda joylashgan, har birida 84 tadan, jami 168 
ta ulanish nuqtasiga ega. Ushbu xildagi modullarda bir taktli siklda ma’lumotlarni 
uzatish tezligi 64 bitni tashkil qiladi, ya’ni avvalgisidan ikki barobar tezkorroq. 
Avvalgi SIMM va DIMM modullari tarkibida, har biri 256 Mbit (32 Mbayt) 
xajmga ega 8 ta mikrosxema o‘rnatilgan bo‘lar edi. Bitta xotira modulining 

---

14 
umumiy xajmi 256 Mbayt ga teng bo‘lib, 1 Gbayt xotiraga ega bo‘lish uchun 
to‘rtta ana shunday modulni asosiy plataga o‘rnatish kerak bo‘lar edi. Keyinchalik 
esa hajmi ikki barobor katta bo‘lgan xotira modullari ham ishlab chiqarila 
boshlandi.