Mavzu: Xromotografik tahlil usullari

Qog'ozda xromatografiya usuli planar xromatografiyani nazarda tutadi, u ikkita aralashmaydigan suyuqlik o'rtasida analitlarning tarqalishiga asoslangan.
Bo'linish xromatografiyasida moddalarning ajralishi ikkita aralashmaydigan suyuqlik orasidagi komponentlarning taqsimlanish koeffitsientlari farqi tufayli sodir bo'ladi. Modda eritma sifatida har ikki fazada ham mavjud. Statsionar faza xromatografik qog'ozning teshiklarida saqlanadi, u bilan o'zaro ta'sir qilmasdan, qog'oz statsionar fazani tashuvchi vazifasini bajaradi.
Xromatografik qog'oz turlari:
hidrofilik qog'ozda teshiklarda 22% gacha suv saqlanadi; statsionar faza - suv, mobil - organik erituvchi; bunday qog'oz suvda eriydigan moddalarni aniqlash uchun ishlatiladi.
hidrofob qog'oz suvni qaytaradi, shuning uchun u qutbsiz organik erituvchi bilan singdiriladi (statsionar faza); mobil faza - suv; bunday qog'oz suvda erimaydigan birikmalarni (yog'da eriydigan kislotalar, vitaminlar) aniqlash uchun ishlatiladi.
Xromatografik qog'ozga quyidagi talablar qo'yiladi:
kimyoviy tozaligi;
tahlil qilinadigan moddalar va harakatlanuvchi fazaga nisbatan kimyoviy va adsorbsiyali neytrallik;
zichlikda bir xillik;
tolalarning bir xil yo'nalishi.
Xromatogrammani olish uchun tahlil qilingan aralashmaning bir tomchi qog'ozga surtiladi. Qog'oz xromatografik kameraga joylashtiriladi, uning uchi elenadigan idishga botiriladi. Erituvchi qog'oz bo'ylab harakatlanadi, analitlar aralashmasi ko'chma va statsionar fazalar o'rtasida taqsimlanadi va qog'ozda dog'lar yoki chiziqlar shaklida ajralib chiqadi. Komponentlar zonalarining holati ajratiladigan aralashmaning tarkibiy qismlari bilan rangli birikmalar hosil qiluvchi tegishli reagentlar bilan xromatografik qog'ozni ishlab chiqish bilan belgilanadi.
Xromatografik tizimda moddalarni ajratish qobiliyatini miqdoriy baholash uchun taqsimlanish koeffitsienti K p ishlatiladi - moddaning kontsentratsiyasining statsionar va ko'chma fazalardagi nisbati. Bu usulda tarqatish koeffitsientlarini eksperimental tarzda aniqlash mumkin emas, moddalarni qog'ozga ajratish qobiliyatini baholash uchun joy almashish (harakatchanlik) koeffitsienti R f ishlatiladi. Joylashtirish koeffitsienti moddaning harakatlanish tezligining harakatlanuvchi fazaning harakat tezligiga nisbati (υ

). Eksperimental ravishda, R f ning qiymati, moddaning bosib o'tgan X masofasining hal qiluvchi tomonidan boshidan oldingi chiziqgacha bo'lgan X f masofasiga nisbati sifatida topiladi:

R f koeffitsienti 0 dan 1.00 gacha. R f qiymati tahlil qilinayotgan moddaning tabiatiga, xromatografik qog`oz turiga, hal qiluvchi sifatiga va tabiatiga, namuna qo`llash usuliga, tajriba texnikasiga va haroratiga bog`liq. R f koeffitsienti analitning kontsentratsiyasiga va boshqa komponentlarning mavjudligiga bog'liq emas.
Identifikatsiya Xromatogramma quyidagi usullar bilan amalga oshiriladi:
tekshirilgan va standart xromatogrammalarda moddalar zonalarining xarakterli rangini vizual taqqoslash;
ma'lum bir erituvchida standart va analit uchun harakatlanish koeffitsientlarini R f o'lchab. Sinov va standart aralashmalar uchun xromatografiya va R f ni aniqlash bir xil qog'ozda va bitta kamerada bir xil sharoitda amalga oshiriladi. R f koeffitsientlarini taqqoslab, tahlil qilingan aralashmada ma'lum komponentlarning mavjudligi to'g'risida xulosa chiqariladi.
miqdoriy to'g'ridan -to'g'ri xromatogrammada yoki analitni qog'ozdan yuvish (elusiya) qilish orqali amalga oshiriladi.
Miqdoriy tahlil usullari:
o'rganilgan va standart xromatogrammalardagi dog'larning rang intensivligini vizual taqqoslash (yarim miqdoriy aniqlash, aniqligi 15-20%);
ushbu komponent yordamida hosil bo'lgan dog 'maydonini o'lchash va koordinatalarda bir qator standart echimlar uchun tuzilgan kalibrlash grafigi bo'yicha moddaning konsentratsiyasini topish: nuqta maydoni - moddaning konsentratsiyasi; aniqlash aniqligi 5 - 10%;
analitning xromatogramma yuzasidan elyuti va elluatning optik zichligini spektrofotometrik yoki florometrik o'lchash (A); Eritmadagi moddaning kontsentratsiyasi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi.



bu erda K - mutanosiblik koeffitsienti; S - nuqta maydoni, ilgari o'lchangan, mm 2; aniqlash aniqligi 1%.
Xromatografiya usulida ko'tarilish , tushish , aylana , gradient va ikki o'lchovli xromatografiya mavjud.
Qog'ozda xromatografiya usuli noorganik birikmalar, aminokislotalar, ominlar, oqsillar, uglevodlar, yog 'kislotalari, fenollar, vitaminlar, kimyo, oziq -ovqat, farmatsevtika sanoati, tibbiyot va biokimyolarni aniqlashda keng qo'llaniladi.



5. Xulosa

Ushbu mustaqil ishini tayyorlash mobaynida xromotografiya tog’risida turli adabiyotlar, internet ma’lumotlari to’plandi va ularni o’rganib tahlil qilindi.

Xromatografiya to’g’risida ma'lumotlar, uning afzalliklari, turlari, tahlil qilish usullari, xromatograflar orqali moddalarni tahlil qilishda qanday jarayonlar borishi haqida ko’nikmalarga ega bo’lindi.
Xromotografiya - tahlil laboratoriyalarda, sanoatda - ko'p komponentli tuzilmalarni sonini va sifatini tahlil qilish, ishlab chiqarishni nazorat etish, murakkab jarayonlarni avtomatik boshqarish jarayonlarda keng ko’lamda qo'llaniladi. Tahlil natijasida hosil bo'ladigan xromotogrammalarni EHM yordamida aniqlab beriladi.
Xromotografik usulda aniqlashning afzalliklari juda ko’p bo’lib, u yuqori tezlikda ma'lumot berish va ko'rsatkichlarning aniqligi va avtomatik tarzda boshqarilish imkoniyatlarini beradi.
Hozirgi vaqtda xromatografiya usullari moddalarni ajratish, tozalash, sifatiy va miqdoriy aniqlash kabi masalalarni hal etishda ishlatiladi. Moddalarni xromatografik ajratish yoki tozalash aralashmadagi moddalarning adsorbent yuzasida turlicha adsorbilanishi va erituvchilardagi eruvchanligining har xilligiga asoslanganligi tahlil qilindi.
Turli mamlakatlarda bu usul bo’yicha olimlarning olib borgan tadqiqotlari natijalari o’rganib chiqildi.
Xromotografik usullardan shuni tushundimki xromotografiya faqatgina bir ikkita soxalarda emas balki xamma soxalarda keng qo’llaniladi va xromotografiya usullari yordamida ko’p murakkab moddalarning aralashmasi tarkibini toza holda ajratib olishga yordam berishini va bu farasevtikaga xam juda katta yordami tegishiga ishonch hosil qildim. Xromotografiya juda ko’p bosqichlarni o’z ichiga oladigan tahlil usuli bo’lib hisoblanar ekan.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, xromotografik usulda aniqlashning afzalliklari juda ko’p bo'lib moddalarni ajratish, tozalash, sifatiy va miqdoriy aniqlash kabi masalalarni hal etishda juda ahamiyatlidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. Asqarov I.R., Isayev Y.T., Mahsumov A.G., Qirg‟izov Sh.M. “Organik kimyo”, T., 2012-yil.

2. R. Shoymardonov va boshqalar. Organik ximiyadan praktikum. Toshkent., “O'qituvchi”., 1982.
3. И.Примухамeдов, К.Тиллаeв, А.Татарeнко. Органик химиядан практикум. “Мeдицина” нашриёти, Тошкeнт., 1978.
4. 1) Sodiqov O., Karimjonov A., Isxoqov N. Organik himiyadan praktikum. “O'qituvchi” nashriyoti, Toshkent., 1973.
5. 2) A.Aloviddinov, K.To'ychiev, S.Qurbonov. Organik kimyodan amaliy mashg‟ulotlar. Toshkent., “O'zbekiston”., 1997.
6. Смолина Т.А. и др. Практичeскиe работы по органичeской химии. М. Просвeщeниe. 1986.
7. Organik sintezdan praktikum. “O'qituvchi” nashriyoti. Toshkent - 1979
8. Fayzullaev O. “Analitik kimyo asoslari”. T., “A.Qodiriy nomli nashriyot”, 2003.
9. Харитонов Ю.Я. “Аналитическая химия. Аналитика”. М.ВШ. 2003.
INTERNET SAYTLAR:
https://google.com
https://ziyouz.com
https://ziyonet.uz
https://arxiv.uz
https://hozir.org
https://wikipedia.org
https://makeperfect.ru
https://referat.uz