Mavzu: xronologiya (vaotini aniolash)

O’rxun-Enasoy yozuvlari. (runik yozuv) 
Mazkur yodgorliklarni topish va o'rganish XVIII asrda boshlangan. 
Rus xizmatchisi Remezov, shved zobiti logann Strallenberg, olim 
Messershmidt yodgorliklarni ilk marta Yevropa ilm ahliga taqdim etgan. 
Yodgorliklar dastlab O'rxun, Selenga va Tuli daryolari atrofida topilgan. 

---

32 
O'qish juda murakkab bo'lganligi sababli 1893 yilda daniyalik olim 
Vilgelm Tomson va rus olimi V. Radlovlar tomonidan barcha 
yodgorliklardagi harflar o'qilgan. Dunyoning turli burchaklarda 
Mo'g'iliston , Germaniya, Xitoy, Qozog'iston, Qirg'iziston hududlarida bu 
obidalar asl manbalari topilgan. 
V-V1 asr o'rtalarida dunyo xaritasida Turk xoqonligi degan mamlakat 
yuzaga kelgan. 545 yildan to VIII asrgacha mavjud bo'lgan. Bitiktoshlar 
nomlari «Tunyuquq» (Shimoliy Mo'g'iliston hududi- 1897), «Kultegin» 
(Mo'g'ilistonning Ko'kshin O'rxun daryosi qirg'og'ida - rus ziyolisi N.M. 
Yadrinsev ( 1842-1894), «Bilga xoqon» bitigi N.M.Yadrinsev , o'zbek 
olimlaridan A.Qayumov, G.Abdurahmonov va A.Rustamovlar ilmiy 
tadqiqot ishlarini olib borganlar. «Irq bitigi» (Ta'birnoma) qog'ozda 
bitilgan. Uni vengr olimi A.Steyn Sharqiy Turkistondagi Dunxua 
manzilidan topgan ( 1907 y). Kumush ko'zachalarda topilgan runik 
yozuvi Sibir o'lkasidan ham topilgan. Yog'ochda bitilgan runik yozuvlari 
Peterburg Ermitajida saqlanadi. Bu yozuvlar avtori ham qayd etilgan. 
Avtorning ismi - sharifi Yulug' Tegindir.
Sulton Ali va Mirzo Bobur l)u davrning buyuk aql egalaridan bo'lganlar. 
Shunday qilib, IX asrdan to XX asrgacha, taxminan 1000 yillik 
tarixda CTrta Osiyo xalqlarining ilm fan va ma'naviyat madaniyat 
sohasida yaratib qoldirgan buyuk rneros bizning davrgacha, asosan, 
qoMyozma kitoblar shaklida yetib kelganlar. 
Arab yozuvida kitobat qilingan ishning yillik madaniy meros nasldan - 
naslga qolyozma shaklda o'tib kelgan. Shu qoMyozmalar tufayli O'rta 
Osiyodagi bar bir xalq, har bir millat o'z tarixiga ega bo'lgan. Shu 
qoMyozma kitoblar tufayligina O'rta Osiyo xalqlari ota-bobolari yaratib 
qoldirgan madaniyat merosidan bahramand boMganlar. Nihoyat shu 
qoMyozmalar tufayli O'rta Osiyo xalqlari jahon madaniyat tarixi 
taraqqiyotiga o'z hissasini qo'sha olganlar.