Mavzu: xronologiya (vaotini aniolash)
Mavzu. PALEOGRAFIYA (2 soat)
Download 0.78 Mb. Pdf ko'rish
|
yordamchi tarix
- Bu sahifa navigatsiya:
- ADABIYOTLAR
|
3. Mavzu. PALEOGRAFIYA (2 soat)
Reja: 1. «Avesto» tili. 2. Qadimgi Xorazm tili va yozuvi 3. Baqtriya tili va yozuvi 4. Ahmoniylar davri mixsimon yozuvlar 5. Sak tili va yozuvi 6. Sug'd tili va yozuvi 7. Runik yozuvi ADABIYOTLAR: 1. I.A.Karimov. «Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q». T. «Sharq» 1998. 2. A.Sa'dullayev «Qadimgi o'zbekiston ilk yozma manbalarda». T. «O'zbekiston». 1996. 3. Viktor Drachuk. «Yozuvlar - o'tmishi sirlari shohidi».T O'zbekiston 1980. 4. Маhмудов Т. “Авесто” hаqида Т. 5. Mirsodiq Is'hoqov. Tarixiy jarayon va xolislik mezoni. «Tafakkur» jurnali 1999 yil, 1-son 20-33 betlar. Miloddan avvalgi 1 ming yillikdan boshlab O'zbekiston 27 tuprog'ida hududiy to'liq yoki qisman bir necha yirik madaniy- tarixiy viloyatlar joylashgan. Bu viloyatlar - Baqtriya, Sug'd, Xorazm, Fargona, Shosh (Choch) hududlaridir. Markaziy Osiyodagi eng qadimgi xalqlarning yozuvlari qaysi davrda shakllanganligi haqida aniq ma'lumotlar yo'q. Ayrim kam sonli topilmalar Qadimgi Xorazm sopol idishi sirtidagi yozuvlar va saklarning «nomalum xatlari» bu jarayonning millodan avvalgi V-IV asrlarda boshlanganligidan dalolat beradi. Ammo bu ma'lumotlar to'liq emas. Markaziy Osiyoda millodan avvalgi VIII-VI asrlarga oid hozircha tanga pullar, sopol, yog'och va boshqa buyumlarga oid bitilgan yozuvlar yoki xujjatlar topilmagan. Milloddan avvalgi 1 ming yillikning 1-yarmida yurtimizda joylashgan turli xalqlar qadimgi sharq - eroniy tillar shevalarida gapirganlar. Bular : tigra hohuda, taray dara taraya, xouvamarga qabilalaridir. Maskur xalqlar nomlari Doro I ning qoyatosh yozuvlarida tilga olingan. Ushbu xalqlar til guruhini «Avesto» tili sug'dlar, xorazmiylar va baqtriylar tillari tashkil qilgan. «Avesto» -zardushtiylik dinining muqaddas kitobi bo'lib, shu dindagi xalqlarning shariat qonunlari majmuidir. Dastlabki «Avesto» tili oromiy tilda yozilganmi bu noma'lum. Ma'lumotlarga qaraganda, 21 ta kitob ( nasx) dan iborat bu kitob zamonamizgacha yetib kelgan. «Avesto» qismlari millodning III-VII asrlarda tahrir qilingan. «Avesto» boblari «pahlaviy» - o'rta fors alifbosi asosida- 48 ta belgili yozuvdan iborat. «Avesto» «Apasta» yoki «Asos» deb tarjima qilingan. «Avesto» tili eroniylarning eng qadimgi shevalardan biri bo'lgan, qadimgi fors tiliga nisbatdan ancha oldingi bosqichda, milloddan avvalgi II ming yillikning oxiri -1 ming yillikning boshlarida paydo bo'lgan. Abu Rayhon Beruniyning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida «Aleksandr Makedonskiy tomonidan yurtimiz bosib olingach u 12 ming nasxdan iborat oltin suvi bilan yozilgan kitoblarni tog qilib uyib yo'ib yuborgan» degan ma'lumotlar keltirilgan. Tarixiy ma'lumotlar shunga aniqlik kiritdiki, «Avesto» Sasoniylar ( III asr) davrida qayta tartibga keltirilgan va 22 ta alifboga moslashtirilgan. (Xisrav 1 Anushirvon millodiy 531-579 y). «Avesto»ni matnlarini yozib olish maqsadida 48 belgidan iborat alifbo hamda 3 ta maxsus qo'shma belgalar kiritilgan. Bizgacha «Avesto»ning «Yasht», «Yasna», «Vidavdod», «Visparad» , «Xurdaki Avesto» kitoblaridan parchalar saqlanib qolgan. Avestoning «Yasht» kitobini M. Is'hoqov, «Gohlar» kitobini Rustam Abdukomilov o'zbekchaga o'girib, tadqiqot qilib kelmoqda. «Yasht» kitobida milloddan 28 avvalgi XIII- X asrlardagi (bronza davri) yirik patriarxal oila tasvirlangan. Eron olimlaridan Ibrohim Pur Dovudning «Avesto» forscha nashri ham dunyo yuzini ko'rgan. Avestoni birinchi bo'lib XVIII asrda fransuz olimi Anketil Dyuperon tomonidan tarjima qilingan. Uni qo'lidagi qo'lyozma XIII asrga oid bo'lgan. Birinchi galda «Avesto» zardushtiylar jamiyatining o'ziga xos axloq - odob majmui ekanini e'tirof etish lozim. Uning mohiyati quyidagi 3 tamoyilda ifodalangan : ezgu flkr, ezgu so'z, ezgu Download 0.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|