Mavzu: XVII asr adabiyoti

qurqishni bilmaydi» degan so‘zi Laurensiyaning qalbidan chuqur joy oladi. 

Mamlakat birligiga putur yetkaznsh maqsadida Syudad Realga qarshi urush 

ochgan  va  zarbaga  uchrab,  qishloqka  kaytgan  komandor  Laurensiya  bilan 

Frondoso  to‘yi  vaqtida  kirib  kelib,  bazmga  yig‘ilganlarni  xaydaydi.  Qiz  bilan 

yigitning  otasini  haqorat  qiladi.  Frondosoni  qamoqqa  yuborib,  Laurensiyani 

zo‘rlab  olib  ketadi.  Dehqonlar  zolimga  qarshi  nafrat  bildirsalar  ham,  lekin  jiddiy 

harakat  etpsh  uchun  uyusha  olmaydilar.  Komandor  tomonidan  tahqirlangan  va 

azoblangan  Laurensiya  paydo  bo‘lib,  o‘z  qizini  jallod  qo‘liga  berib  qo‘ygan  va 

uning  haqoratlanishiga  chidab  turgan,  zolim-dan  qasos  olmagan  otasi  va 

qarindoshlarini  «qo‘zini  bo‘riga  oldprib,  ko‘rkuvga  tushgan  cho‘ponlarga» 

o‘xshatadi.  «Sizlar—  qo‘ylarsiz,  shuning  uchun  Ko‘zibo‘lok  yashamoq  uchun 

sizlarga mos joy» deb, o‘z qizlari va ayollarini begonalar qo‘liga topshirib qo‘ygan 

dezsqonlarni  ham  ayblaydi.  Axvol  shundan  ekan,  endi  xotin-qizlarning  o‘zlari 

qo‘llariga  qurol  olib.  or-nomuslarini  o‘zlari  ximoya  qiladilar,  deydi. 

Laurensiyaning  otasi  Esteban  bunday  jabr-zulmga  ortik  chidab  turish  mumkin 

emasligi, har qanday og‘ir vaziyatda ham kurashga borajagini bildiradi. Bu fikrga 

dehqonlar  ham  qo‘shiladilar.  Erlar  bilan  bir  qatorda  ayollar  ham  qurollanib, 

komandor  saroyiga  bostirib  boradilar  na  uni  o‘sha  yerda  jazolab  o‘ldiradilar. 

Frondosoni  esa  zindondan  qutkarib  oladilar.  Komandornnng  qutulib  qolgan 

xnzmatkorlaridan biri Flores yashirincha qirol huzuriga borpb, Ko‘zibo‘loq axolpsi 

g‘alayon  ko‘tarnb,  o‘z  senyorlarini  vaxshiylarcha  o‘ldirdnlar,  degan  xabar 

yetkazadi. Qirol qishloqqa chinovnik yubornb, gunoxkorlarnn aniqlab, ularni qattiq 

jazolashni  buyuradp.  Tergovchi  qishloqodamlarini  chaqirib,  komandor  Fernan 

Gomesnn  o‘ldirgai  kishini  anpqlash  maqsadnda katta-yu  kichik  qnshlok  axolisini 

qiynab  so‘roq  qiladi.  Biroq  «Komandornn  kim  o‘ldirdi?»,  deb  bernlgan  so‘roqqa 

ular:  «Ko‘zibo‘loq  o‘ldirdi»,  Axir  aybdor  kim?».  deb so‘raganida  ular:  «Ayibdor 

Ko‘zibo‘loq»  deb  javob  qaytaradilar.  Pirovardida  tergovchn  xaqiqiy  gunoxkornn 

topolmay saroyga qaytadi. Shu sababli qirol «yuz bergan jnnoyat og‘ir bo‘lishiga 

qaramay», tergovnn to‘xtatadp pa dehqonlarning "gunoxi»ni kechirishdan boshqa 

iloji qolmaydi. Ko‘zibo‘loq qishlog‘inp esa bevosita o‘z nazorati ostiga oladi. 

Asarda  yozuvchi  xalqning  soxta  ximoyachisi  ispan  monarxiyasini  qoralab, 

masxaralab, dehqonlarnnng antifeodal isyoniga katta xayrixoxlik bildiradi. 

 

Dramadagi yondosh voqealar 

 

     Dramada  markazny  syujet  chizig‘iga  yondosh  davom  etgan  uch 

voqea:  qirollik  xokimiyati  bilan  fitnachi  feodallar  o‘rtasidagi  kurash,  ezilgan 

ommaningzolimlarga  qarshi  qo‘zg‘oloni  va,  nixoyat,  Frondoso  bilan  Laurensiya 

o‘rtasidagi sevgi munosabatlari ifodalanadi. 

Yozuvchi  aragonlik  Ferdinand  va  kastiliyalik  Izabella  o‘rtasidagi  ittifoq 

(nikox) orqali mamlakatning birligini yuzaga keltirish va uni arablardan ozod etish 

yo‘lida  qo‘yilgan  dastlabki  qadamni  tasvirlaydi.  Shuning  uchun  qirollik  davlati 

mamlakatda  Portugaliya  xukmronligini  o‘rnatish  uchun  yordam  bergan  Kalatrava 

ordeniga  qarshi  kurash  olib  boradi.  Bu  kurashda  dehqonlar  qirollik  xukumatiga 

xayrixoxlik  bildiradilar,  chunki  undan  yordam  ko‘tar  edilar.  Komandor  esa 

o‘zining  shaxsiy  manfaatini  vatan  manfaatidan  yuqori  qo‘ygan,  Kastiliya  taxtpga 

boshqa  da’vo-garni  o‘tkazish  bilan  mamlakat  birligini  mustaxkamlashga  putur 

yetkazuvchi reaksion kuch vakili sifatida qoralanadi. 

Pyesada dramatik konfliktni tashqil etgan asosiy voqea xalq qo‘zg‘olonidpr. 

Asarda  qo‘zg‘olon—ezilgan  xalqning  o‘z  xuquqlarini  poymol  etilishi  va 

xaqoratlanishiga  qarshi  ko‘rgan  birdan-bir  xaqqoniy  tadbiri  tarzida  tasvirlanadi. 

Komandor  qishloq  axolisi  bilan  surbetlarcha  munosabatda  bo‘ladi,  keksalarni 

xo‘rlaydi, qizlarning sevgisini haqorat qiladi. 

Bu  «oliy  tabaqaning  xulk-atvori  xar  qadamda  kishida  nafrat  uyg‘otadi. 

Xalqda tug‘ilgan norozilik qo‘zg‘olonga aylanib, komandorning takdirini xal etadi. 

Adolat o‘rnatilishini istagan xalq qirolga yordamso‘rab, murojaat qilsa ham. biroq 

undan  madad  olmaydi.Dehqonlar  ommasidagi  ezgu  istaklar  feodal  xukumronliig 

davridaamalga oshmaslign asarda o‘zining to‘la ifodasini topgan. 

Dramadagi  o‘chinchi  voqea  ikkiyoshning  sevgisi  tarixiga  oidepizoddir,  u 

pyesadagi asosiy masala feodalo‘zboshimchaliklarga qarshi kurash masalasi bilan 

bevosita  bog‘lik  ravishda  yoritiladi.  Chunki  komandor  zulm  o‘tkazayotgan  bir 

vaziyatda, Fronde bilan Laurensiyaning baxtli turmush kechirishlari mumkin emas 

edi. Frondoso sevgilisining tahqirlanishiga yo‘l qo‘ymay, o‘z senyori komandorga 

qarshi dadillik bilan qo‘l ko‘taradi. Qizning yigitga muxabbati ana shunday qattiq 

kurash  jarayonida  tug‘iladi  va  toblanadi.  Komandornnng  tuy  marosimi  vaqtida 

paydo bo‘lib-tuynp to‘xtatishi, Frondosoni qamab, qizni zo‘rlab olib ketishi singari 

voqealar  qishloqni  larzaga  soladp.  Azob  chekkan  va  lekin  tiz  cho‘kmagan 

Laurensiyaning  achchiq  kinoyalarn  zolimga  qarshi  butun  qishloqni  oyoqqa 

turg‘izadi. 

Dramadagi  asosiy obrazlar 

      Dramaning qahramonlari aloxida shaxslar emas, balki butun Ko‘zibo‘lok 

qishlog‘ining  axolisidir.  Ahil  mexnatka  dehqonlar  ommasining  xarakterli 

xususiyatlari odamiyliq mardlik sof ko‘ngillilik vafodorlik bo‘lib, bunday olijanob 

tuyg‘ular komandor va uning malaylariga butunlay yotdir. Komandor — insoniylik 

qiyofasini  yo‘qotgan  tipik  feodal.  Yovuzlik  tamagirlik  aysh-ishrat  qilish,  o‘z 

manfaatini xalq va davlat manfaatlaridan ustun qo‘yish kabi yara.mas xususiyatlar 

unga xosdir. 

Qahramonlarning umumiy belgilaridan tashqari, ularning xar birining o‘ziga 

xos individual xususiyat va odatlari ham bor. Sevishganlar Frondoso va Laurensiya 

og‘ir qiyinchiliklarni yen-gishga qobiliyatli, jasur va bir-biriga vafodordir, ular o‘z 

baxt-larini zolimga qarshi kurash g‘oyasi bilan bog‘laydilar. Qizning otasi oqsoqol 

Esteban  va  Frondosoning  otasi  dehqon  Xuan  Rijiy  sodda  va  mo‘min  kishilardan 

zolimga qarshi bosh ko‘tarib chiqqan aktiv  kurashchilarga aylanadilar. 

Batrak  Mengo  ham  o‘ziga  xos  tipdir.  Sevgann  (Xasinta)  tufayli 

komandordan  ko‘p  jafo  ko‘rgan  bu  yigit  extiyotkorlik  bilan  ish  tutadi.  Xokimga 

qarshi  keskin  xarakat  etmaslikka undaydi.  Biroq  komandor  zulmiga  chidab turish 

mumkin bo‘lmay qolgan vaqtda, u endi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xalqni ko‘zg‘alib chiqish 

va  zolimni  yo‘q  qilishga  chaqiradi.  Eng og‘ir  daqiqalarda ham  Mengo o‘z  qiziq-

chiligi bilan ajralib turadi. Tergov vaqtidagi uning xarakati kishida goxo tashvish, 

goxo  kulgi  tug‘dirsa  ham,  lekin  sudyaning  «uni  kim  o‘ldirdi?»—deb  bergan 

so‘rog‘iga  Mengo:  «Fuyentus  Ove-xunskiy»,  ya’ni  «Qo‘zibuloq»  dehqonlari 

o‘ldirdi,— deb kat’iy javob  beradi. 

Lopening  novatorligi  va  xalqqa  yaqrnligi  shundaki,  uning  yaratgan 

qahramonlari mexnatkash omma — erkak va ayol, yosh va kek-salar — hammanin 

yagona maqsadi zulmdan qutulish va mustaqil yashashdir. Bunga erishish yo‘li — 

qo‘zg‘olondir.  Mexnatkash  omma  feodal  o‘zboshimchaligiga  qarshi  kurashda 

qirollik xukimatidanmadad ko‘tadi, lekin yozuvchi dehqonlarning bu orzulari real 

emas-ligini ta’kidlaydi. Qirolning o‘ldirilgan komandor o‘rniga yangi va yana ham 

qattiq qo‘l xokim yuborish haqidagi so‘zi bunga yaxshi dalil  bo‘ladi. 

Asardagi  dehqonlar  o‘z  insoniy  fazilatlarini,or-nomuslarini  saqlay  olishlari 

bilan  feodal  aristokratiyadan  xar  tomonlama  ustun  turadilar.  Saroy  adabiyotida 

xalq tuban, «qulgili» voqea-larni ifodalashdagina tilga olinsa, Lope xalqni xaqiqiy 

qaxra-monlar  darajasiga  ko‘taradi,  o‘zmustaqilliklari  uchun  hayot-mamot  kurashi 

olib borgan dehqonlarning kuchi va qudratiga munosib baho beradi. 

«Qo‘zibuloq»  Lope  de  Veganing  xalq  qo‘zgolonini  haqkoniy  aks  ettirgan, 

demokratik  ruh  bilan  sug‘orilgan,  badiiy  puxta  ishlan-gan  dramasidir.  Lope  de 

Vega bu asarda juda katta jasorat va ishonch bilan xalq kudrati xar qanday zulm-

zahmat,  qullik  zanjir-larini  yakson  etishga  va  o‘z  mustaqilligini  saqlab  qolishga 

qodir  ekanini  tipik  obraz  va  realistik  manzaralarda  gavdalantirdi.  Pyesaning  shu 

davrgacha o‘z qimmatini yo‘qotmay kelishining boisi ham  mana shunda. 

Lope  de  Vega  Ispaniyada  absolyut  xokimiyat  krizisi  va  feodal-katolik 

reaksiyasi  kuchaygan  davrda  yashab  ijod  etdi.  Ulug‘  muta-fakkir  Lope  shu 

tushkunlik  muxitining  to‘siqlarini  yorib  o‘tib,  Xaqiqat  yo‘lini  izladi,  zulm  va 

adolatsizliklarga  qarshi  gumanistik  g‘oyalarni  katta  jasorat  bilan  himoya  qildi. 

Xalqning o‘z taq-dirini o‘z qo‘liga olishi, o‘z mustaqilligi uchun kurashi haqidagi 

mavzuni  aks  ettirishi  uning  ijodining  demokratik  xarakterini  belgilab  beradi.  Shu 

sababli  Lopening  jangovar  ruxdagi  nodir  asarlari  Ispaniyada  xukumron  reaksion 

doiralar ta’qibiga o‘chraydi. 

XIX  asr  boshlarida  ispan  adabiyoti  va  teatrini  urganish  yana  kuchayadi. 

Pushkin  «Adabiyotning  xalqchilligi  haqida»  (    )  nomli  maqolasida  Lope  de 

Vegani  xalq  orzularining  ifodachisi  deb  baxoladi.  V.  G.  Belinskiy  ispan  dramasi 

Lope  de  Vega  va  Kalderon  kabi  yozuvchilar  bilan  haqli  ravishda  faxrlanishini 

ta’kidlab o‘tadi. 

Lope  de  Vega  «Valensiya  bevasi»,  «Seviliya  yuldo‘zi»,  «It  o‘zi  yemas, 

birovga  ham  bermas»,  «Raqs  muallimi»  singari      dan  ortik  drama  va 

komediyalari  faqat  rus  tilidagina  emas,  balki  ukrain,  belorus,  arman,  gruzin, 

ozarbayjon, tatar, o‘zbek va boshqa tillarda ham saxnada ko‘rsatildi.  

 

LOPE DE VEGADAN KEYINGI ISPAN DRAMASI 

XVI asrning oxiri va XVII asrning birinchi yarmidagi ispan dramaturgiyasi 

Lope de Veganing bevosita ta’siri ostida ri-vojlandi. Uning traditsiyalarini davom 

ettiruvchi qator yozuvchilar yetishib chiqdi. Ulardan Gilyen de Kastro, Xuan Ruis 

de Alarkon va Tirso de Molinalarning dramalari bu davr ispan adabiyotida 'alohida 

o‘rin egallaydi. Gilyen de Kastro (   9— 1631) ustozi Lope de Veganing realistik 

prinsiplariga amal qilib, o‘z ijodida xalq badiiy yodgorliklari namunalaridan keng 

foydalandi.  Uning  muhim  asari  ispan  milliy  qaxhramoni  Sid  haqidagi  xalq 

romanslari  asosida  yaratilgan  «Sidning  yoshligi»  dramasidir.  Pyesada  sevgi,  oila 

or-nomusi uchun kurash va absolyu-tizmda yuz bergan krizis aks etgan. 

Lope de Vega dramaturgiya maktabining yirik vakili Xuan Ruis de Alarkon 

(    —   9)  Meksikada  aristokratiya  oilasida  tug‘iladi,  uning  yoshligi  o‘sha 

yerda  o‘tadi,  so‘ngra  Ispaniyaga  kelib,  o‘qishini  davom  ettiradi,  universitetni 

bitirgach, advokatlik bilan shug‘ullanadi. 

Alarkonning  adabiy  merosi  katta  emas,  u  tili  va  kompozitsiyasi  jihatdan 

puxta  ishlangan  30  ga  yaqin  pyesa  yozgan,  Alarkonning  milliy  qahramonlik 

siklidagi  pyesalaridan  biri  «Segoviyalik  to‘quvchi»  (    )  asaridir.  Unda 

dramaturg inson kuchi va irodasi, adolat va chin sevgining tantanasi haqida hikoya 

qiladi. 

Yozuvchi bosh qahramonning og‘ir takdirini tasvirlar ekan, diniy aqidalarga 

sira  murojaat  etmaydi,  balki  voqealarga  siyosiy  tus  berib,  dvoryan  don  Fernando 

kurashini  ota  qasosi  uchun  emas,  balki  xaqoratlangan  kambag‘al  to‘quvchining 

adolat uchun olib borgan kurashi sifatida talqin qiladi. 

Bu  Alarkonning  intriga  komediyasidan  xarakterlar  komediyasi-ga  o‘tishini 

belgilab bergan original asarlar sifatida ispan dramaturgiyasi xazinasiga qo‘shilgan 

muhim  xissadir.  Uning  shu  tarzda  yozgan  «Shubhali  xaqiqat»,  «Devorning  ham 

qulog‘i bor», Erlarni sinash», «Xar to‘kisda bir ayb» kabi bir qancha komediyalari 

hambor. Bu pyesalarida asosiy qahramonlarning qandaydir bir nuqsoni ko‘rsatilib, 

yaxshilik  ularga  qarshi  qo‘yiladi.  Masalan,  «Shubxali  xakiqat»da  aldoqchilik 

tanqid  qilinadi.  Aristokrat  yigiti  don  Garsiya  doimo  hammani  aldab  yuradi. 

Kunlardan  birida  rost  gapni  aytganida,  unga  ishonmaydilar,  chunki  uning  uchun 

xaqiqat  haqida  gapirish  yot  narsa  edi.  Dvoryan  yigitidagi  bu  yomon  odat  oxirida 

uni og‘ir axvolga solib qo‘yadi. 

Alarkonning 

bu 

komediyasi 

fransuz 

dramaturglari 

Kornelking 

«Yolg‘onchi»,  Molyerning  «Mizantrop»  asarlariga  ma’lum  darajada    ta’sir 

ko‘rsatdi. 

Dramaturg  komediyalarida  qahramonlarning  xarakteri  dramatik  xolatning 

asosini  tashqil  etadi.  Lope  de  Veganing  sevgi  komediyalari  kompozitsiyasida 

tasodifiy  voqealar  qaltis  burilish-lar  yuzaga  keltirsa,  Alarkon  dramalarida  bunday 

voqealar  xarak-terlarning  psixologik  tomonini  ochib  beradi.  Alarkon  ijodining 

realistik  xarakteri,  voqelikni  tanqidiy  tasvirlashi  bilan  XVIIasr  ispan  adabiyotida 

munosib o‘rin tutadi. 

 

 

 

KALDERON (1600—    ) 

Ispaniyaning  iktisodiy  va  siyosiy  xayotida  boshlangan  tushkunlik  XVII  asr 

o‘rtalariga  borib  ko‘chayadi.  Mamlakatning  ilgarigi  qudrati  va  shuxratidan  asar 

ham  qolmaydi.  Feodal-katolik  reaksiyasi  hujumi  natijasida  XVI  asr  oxirlarida 

yuzaga kela boshlagan barokko adabiy okimi endi hukumronbo‘lib qoladi. San’at 

va  adabiyotda  aks  etgan  turmush  quvonchlari  va  uning  yorqin  buyoqlari  o‘rnini 

mavxum iboralar oladi. Arxitektura va tasviriy san’atda ham realizmdan chekinish, 

turmushdan uzoqlashish, qandaydir sirli voqeaga berilish kuchayadi. 

Ispaniyaning  shu  davrdagi  ruxini,  gumanizmning  krizisini  aks  ettirgan 

so‘nggi yirik yozuvchi Kalderondir. 

Don Pedro   Kalderon   de La Barka Madridda Xayoti va qadimgi   dvoryan   

urug‘iga  mansub  oilada  dunyoga  keladi.  O‘n  yoshida  onadan  yetim  qoladi. 

Dastlabki 

ma’lumotni  iyezuitlar  maktabida  oladi,  so‘ngra  Salamanka 

universntetida o‘qiydi. Lekin uni tashlab ketadi. Yoshlik vaqtida u xarbiy xizmatni 

ham  o‘taydi,  Italiya  va  Flapdriyaga  bo‘lgan  yurishlarda  ishtirok  etadi.  Dvoryan 

yigitlariga  xos  turmush  kechirib,  o‘zaro  janjallarda  katnashadi,  ruxoniylikni 

xaqoratqilgani uchun qamalib ham chiqadi. 

Kalderon  dramatik  asarlar  yozishga  juda  erta  kirishadi.  Lope  de  Vega  bu 

yosh  yozuvchining  talantiga  yuqori  baxo  beradi.  Lope  vafotidan  so‘ng  u 

Ispaniyada  yagona  dramaturg  bo‘lib  shuxrat  qozo-nadi.  1636  yilda  saroy 

dramaturgi nomini oladi. 

Kalderonning  adabiy  merosi  xilma-xil  bo‘lib,  u       dan  ortik  pyesa 

yaratgan,  shulardan  120  ga  yaqini  dunyoviy  xarakterdagi,  80  ga  yaqini  diniy 

mazmundagi va 20 ga yaqini intermediya tarzidagi saxna asarlaridir. U 2 poema va 

lirik she’rlar ham yozgan. Kalderon Lope de Vega traditsiyalarinn davom ettirgan 

bo‘lsa-da, lekin bu ikki yozuvchi ijodi o‘rtasida katta farq bor. Kalderon dastlabki 

pyesalarini  aristokrat  tomoshabinlarni  nazarda to‘tib shaxar  teatrlariga topshirgan 

bo‘lsa ham keyinchalik faqat saroy teatriga atab asarlar yozadi. Uning ijodi ispan 

gumanizmining inqirozga yuz tutishining ifodasi sifatida namoyon bo‘ladi. 

Barokko  shoiri  Kalderon  dramaturg  sifatida  diniy  ruxdagi  pyesalari  bilan 

taniladi.  «Avliyo  Patrikning  maxshargoxi»,  «Bo‘tga  sajda  qilish»,  «Matonatli 

shaxzoda»,  «Xayot  —  uyqu  demak»,  «Mu’jizakor  sexrgar»  pyesalarida  feodal 

axloki  va  katolik  dini  aqidalarini  aks  ettiradi.  «Mo‘jizakor  sexrgar»ni  «katolik 

Fausti»  deb  atadi.  «Undan  Gyote  o‘z  «Fausti»  uchun  alohida  joylarinigina  emas, 

balki bir butun ko‘rinishlarni hamkamrab oldi». 

Kalderon turmushga to‘g‘ri karay olmasa ham, lekin asarlarida uning adabiy 

talanti  ko‘zga  tashlanib  turadi.  Diniy  dramalari  dunyoviy  mazmundagi  pyesalari 

bilan  bog‘lanib  ketadi.  Masalan,  «Avliyo Patrikning  maxshargoxi»,  «Butga sajda 

qilish»  pyesalarida  ko‘p  jinoyatlar  qilgan  gunoxkorlar  tavba-tazarru  yoki  iloxiy 

kuch aralashuvi natijasida qutulib qoladilar. 

«Mu’jizakor sexrgar»da jonini shaytonga sotgan kishi xaqidagi ertak hikoya 

qilinadi.  Kalderon  pyesasi  Faust  xaqidagi  nemis  xalq  kitobida  tasvirlangan 

rivoyatdan farq qiladi. Xalq kitobida Faust dunyodagi sirlarni bilishga intilgai. ado-

latsizliklarga  nafrat  bilan  qarovchi  kishi  sifatida  beriladi.  Kalderonning  «katolik 

Fausti  deb  nom  olgan  «Mu’jizakor  sexrgar»  pyesasining  qahramoni  majusiy 

Kiprian lazzatlanish uchungina shayton bilan ittifok tuzadi, oxirida qilmishlaridan 

azobga  tushib,  xristianlikni  qabul  qiladi.  Faustning  o‘limi  fojiali  bo‘ladi,  Kiprian 

esa din yo‘lida jonini qiynoqqa solib vafot etadi. 

«Matonatli shaxzoda» pyesasida ham turmush voqealari diniy «mo‘jizalar» 

bilan aralashib ketadi. Mavrlar qo‘liga asir tushgan portugal shaxzodasi Fernando 

qirolga xiyonat qilishni is-tamaydi, garchi qirol rozi bo‘lsa ham, bir qal’ani berish 

evaziga o‘zini ozod etilishiga ko‘nmaydi, undan o‘limni afzal biladi.  

Fernaidoning  vatan  oldidagi  sadoqati,  yozuvchining  tasviricha,  uning 

shaxsiy intilishlaridan yuqori turishi kerak 

“Xayot  —  uyqu  demak”  pyesasida  ham  diniy  mavzu  asarning  realistik 

mazmuni bilan duch keladi. O‘z o‘g‘li Sigizmundning kelajak taqdiri haqida habar 

topgan  (munajjimlar  shahzodani  zolim  va  daxshatli  kimsa  bo‘lib  yetishadi,  deb 

aytadilar)  qirol  Basilio,  yana  ko‘ngilsiz  voqealar  ro‘y  bermasin  deb  xavfsirab, 

Sigizmundni  qamaydi.  Bir  necha  yil  o‘tgandan  so‘ng  qirol  yulduzlarning  o‘g‘li 

haqidagi  ma’lumoti  to‘g‘riligiga  shubxalanadi  va  shahzodani  ozod  qilib  butun 

xokimiyatni  unga  topshiradi.  Qirol  xonasida  uykudan  bosh  ko‘targan  Sigizmund 

barcha  ayonlarni  shu  jumladan,  hamma  yoq-qa  daxshat  solgan  qamoqxona 

boshlig‘ini  ham  o‘z  huzurida  ko‘radi,  ularning  barchasi  shaxzodaning  istaklarini 

bajo keltirishga tayyor turadilar. Bu xodisalar Sigizmundni g‘azablantiradi, chunki 

gunoxi bo‘lmagani xolda, munajjimlar qur’asi bilan, unga shunchalik azob berilishi 

adolatdan  emas  edi.  Endi  Sigizmund  tentaklarcha  xarakat  etib,  o‘zi  bilan 

munozaralashgan  xizmatchini  zindonga  tashlaydi, boshqalar  xayotiga xavf  soladi. 

Otasiga  ham  shafqat  qilmaydi.  Qirol  Basilio  uni  raxmdil  bo‘lishga  chaqiradi. 

«Extimol,  sen  faqat  uyqudadirsan  va  xayol  qilarsan»  degan  fikr  tez-tez 

takrorlanadi.  Oxirida  ota  o‘g‘lini  to‘zata  olmasligini  sezgach,  uxlatadigan  dori 

berib  uni  yana  qamoqqa  yuboradi.  Sigizmund  uchun  ko‘rgan  va  boshidan 

kechirganlari  uyqu  bo‘lib  tuyuladi.  Baxt  haqida  o‘ylash,  yashash  uchun  intilish 

bexuda  narsa,  degan  xulosaga  keladi.  Mag‘rur,  kuchli  irodali  Sigizmund  pyesa 

oxirida mumin-qobil, takdirga tan beruvchi kishi qilib ko‘rsatiladi. 

Sigizmund  —  allegorik  obraz  bo‘lib,  xaqiqiy  insonga  deyarli  o‘xshamaydi. 

U o‘rta asrlarda tasvirlangan mag‘lubiyatga uchragan farishta — shaytonga yaqin. 

Asar  boshida  u  isyonkor  obraz,  pyesa  oxirida  esa  yengilgan  va  tavba  qilgan 

gunoxkordir.  Lekin  falsafiy-diniy  xarakterdagi  bu  dramada  yozuvchi  insonni 

qiziqdiradigan  muhim  masalalarni  ko‘zg‘aydi,  chuqur  izlanishlarga  beriladi, 

qaxramonning ichki ruxiy kechinmalarini ko‘rsatishga intiladi. Sigizmund «iloxiy 

farog‘at»ni  sezganidan  emas,  balki  turmush  ziddiyatlariga  duch  kelganidan  dono 

bo‘ladi  va  vijdon  azobini  boshidan  kechiradi.  Shu  sababli  asarning  realistik 

moxiyati uning diniy tomonlarini xiralashtirib qo‘yadi. 

Kalderon or-nomus masalasiga bag‘ishlangan qator dramalar yaratdi. 

Lope  de  Vega  ham  o‘z  zamonasi  kishilarini  qiziqtirgan  oila  va  or-nomus 

masalasini «Ayriliqning xavfi», «Nomus g‘alaba-si», «Nomus tufayli azoblanish», 

«Maxfiy nikox», «Oqilona jazo», shuningdek «O‘z uyida dono», «Jazo o‘ch emas» 

kabi  pyesalarida  yoritib  bergan  edi.  Bulardan  ba’zilari  («Nomus  tufayli 

azoblanish»,  «Nomus  g‘alabasi»,  «Jazo  o‘ch  emas»)da,  XVII  asrda  yuz  bergan 

voqearalarga asoslanib, xotindan qattiq o‘ch olishni tasvirlasa ham, lekin yozuvchi 

ota-ona  tomonidan  zo‘rlab  erga  berilgan  ayolning  fojiali  taqdiriga  («Jazo  o‘ch 

emas»,  «Raqs  muallimi»)  achinib  qaraydi.  Lope  to‘kilgan  qon  tushirilgan  dog‘ni 

yuvmaydi,  degan    fikrni    ko‘p      takrorlaydi.    Erning  gumoni  asossiz  chiqqani 

tasvirlangan  pyesalarini    yozuvchi    er-xotinning    yarashishi,  erning  o‘z  ayblariga 

iqror bo‘lishini   bayon qilish («Ayb — dalillarda»    «Ayriliqning   xavfi»)    bilan   

tugatadi.       Lekin  Kalderon bu  masalani boshqacha talqin  qiladi. «O‘z  sha’nining 

vrachi»,  «O‘z  orsizligining  san’atkori»,  «Yashirin  haqorat  uchun  —  yashirincha 

o‘ch»,  «Rashk  —  oliy  yovuzlik»  va  boshqa  pyesalarida  or-nomus  haqidagi 

traditsion koidalar mukammal o‘z aksini topgan. Shu xaqdagi qonunlar nomus juda 

mo‘rt  u  sal  narsaga  sinib  ketishy  mumkin,  degan  qarashga  asoslangan  edi. 

Nomussizlik  kishi  boshidan  kechiradigan  eng  og‘ir  sharmandalikdir.      Shaxsga 

nisbatan  xiyonat  —  sha’niga  dog‘  soluvchi  voqea  haqida  odamlarda  shubxa 

tug‘ildimi, demak shuning o‘zi taxqirlanganning   haqorat etuvchidan o‘ch olishi 

uchun  kifoyadir.  Shu  yo‘l  bilan  kishi  sha’niga  tushgan  qora  dog‘  yuviladi.  «O‘z 

sha’nining  vrachi»  dramasi  asosida  ana  shunday  fikr  yotadi.      Pyesaning  asosiy   

personaji  don  Go‘tyerre,  faqat"      shubxa  bilan,  sira  gunoxi      bo‘lmagan  xotini 

donya  Mensiyaki      o‘ldiradi  va        qonli      qo‘lini      eshikka  bosib,  qilgan  ishidan  

belgi  qoldiradi.    Joxil  don  Go‘tyerre  qilgan  jinoyatini  qirolga  sovuqqonlik  bilan 

aytib  beradi:  «Xunari  bor  kishi,  janobim,  eshikka  o‘z  tamg‘asini  qoqib  qo‘yadi. 

O‘z  sha’nini  qondirish  bilan  band  bo‘lgan  men  qonli  qo‘limdan  eshikda  nishona