Mavzu: XVII asr adabiyoti
Download 0.52 Mb. Pdf ko'rish
|
4--mavzu maruza
|
ofatidan xoli qiladigan sotsial o‘zgarish bo‘lishi kerak, degan obyektiv xulosa kelib chiqadi. Pyesa boshqa asarlarda uchraydigan sun’iylikning yo‘qligi dramaturg realistik mahoratining yana ham ortganini ko‘rsatadi. Fransuz milliy dramaturgiyasining asoschisi va yaratuvchilaridan biri bo‘lgan Molyerning adabiy merosi barcha xalqlar uchun ham qimmatlidir. Chunki Molyer o‘sha zamon adabiyot qonunchilari «tuban» deb atagan komediyani yuqori bosqichga ko‘tarib, uni xalqning sevimli janriga, shuningdek, feodal-aristokratiya reaksiyasi, diniy jaholat, aqchaning halokatli ta’sirini qoralagan keskin kurash quroliga ham aylantirdi. XVII asrning oxiri va XVIII asrning boshida yashagan Fransuz dramaturglari Lesaj, Volter, Bomarshe, shuningdek, ingliz yozuvchilari Drayden, Filding va boshqalar Molyer realistik san’ati traditsiyalarini chuqur urganib, undan foydalandilar. Pushkin, Gogol va Belinskiy Molyer komediyalaridagi ziddiyatlar, realizmidagi cheklanganlik (klassitsizm estetikasi prinsiplariga yon berishi)ni ko‘rsatish bilan birga, uning ijodini yuksak baholaydilar. O‘zlarining milliy teatrlari bo‘lmagan o‘zbek sahnasida «Tartyuf», «Zo‘raki tabib», qozoq sahnasida «Tartyuf», «Skapenning nayranglari», «Xasis», turkman sahnasida «Zo‘raki tabib» va «Yolg‘on kasal» komediyalarining muvaffakiyat bilan ko‘rsatilishi Fransuz demokrat shoiri Molyer adabiy merosiga katta qiziqish bilan qaraganining yorqin misolidir.
LAFONTEN (1621— 9 ) XVII asr Fransuz adabiyotining yirik vakili, mashqur masalchi shoir Jan Lafonten (1621— 1695) Shato-Tyerida mayda chinovnik oilasida tug‘ildi. Dastlab u kishlok maktabqda, so‘ngra kolledjda o‘qiydi; Hukukshunoslikni urgansa ham, lekin ko‘proq adabiyotga qiziqadi. Antik va Uyg‘onish davri yozuvchilarining asarlarini diqqat bilan urganadi. Lafontenning adabiy faoliyati kech boshlanadi. U o‘ttiz uch yoshida Terensiyning «Yevnux» komediyasini qayta ishlaydi. Bu pyesa avtorning bundan so‘nggi tanilishi va usishiga zamin yaratadi. Lafonten ijodining birinchi davrida ( 7— ) aristokratii pretsioz adabiyoti ta’sirida bo‘ladi. U o‘ziga homiylik qilgan ministr Fukeni maqtaydi. Grek mifologiyasidan foydalanib yaratgan «Adonis» ( ) poemasida Adonisning ma’buda Vene- raga bo‘lgan muhabbatini tasvirlaydi. Ishdan chetlatilgan va hamalgan Fukega o‘z she’rlari (bilan xayrixoqlik bildirgani uchun qirol Lyudovik XIV va uning yangi ministri Kolber Lafontenni yoktirmay qo‘yadi va uni 1663 yilda Limojga surgun qiladi. Shu davrdan boshlab Lafonten ijodida katta burilish, uning feodal- absolyut hokimyatga munosabatida jiddiy o‘zgarish ruy beradi. Molyer bilan yonma-yon turgan Lafonten endi pretsioz adabiyotiga taqlid etishdan voz kechadi, realistik uslubni o‘zlashtirib, original asarlar yozishga kirishadi. Lafontenning bu davrda (1664—1674) yaratgan ijodiy mahsuli cherkov va aristokratik xulq-atvor tankid qilingan she’riy yorqin dalilidir. Xayoti va adabiy faoliyatiertaqlardan iborat edi. U o‘n yil ichida beshta «Ertaklar» kitobini yaratdi. Xalqka yaqin turgan Lafonten «Xujayin oldida gunoh qilgan dehqon» novellasida aybsiz aybdor delenii yoqlab, feodal zulmiga nafrat bildiradi. Biroq Lafontenning she’riy ertaqlari o‘z mazmuni va fosh etuvchi kuchi bilan bir xi\ qimmatga ega emas. To‘rtinchikitob hukmron sinf va cherkovga qarshi qaratilgan o‘tkir satirasi bilan ayniqsa xarakterlidir. Shoir turmush quvonchlarini cherkov asketizmiga qarshi qo‘yadi. Undagi ertak va novellalar qisqa, ba’zilari bir necha she’riy satrdan iboratdir. Ko‘p ertaqlarida («hamshira Janna») cherkov xodimlari hajv qilinadi. 7 yilda ministr Kolber «din asoslarini qo‘poradi» deb «Ertaklar»ning to‘rtinchi kitobini sotishni taqiqlab qo‘yadi. Lafonten ertaqlari bundan so‘ng Gollandiyada bosib chiqariladi. Ijodi absolyutizmga qarshi ruh bilan sug‘orilgani uchun ham kirol va ministr Lafontenning Fransuz akademiyasiga saylanishiga ruxsat etmaydi. Kolber o‘lganidan so‘ng, yilda Lafonten akademiyaga a’zo bo‘lib kiradi. 9 yilda Lafonten masallarining o‘n ikkinchi kitobining nashr etilishiga erishadi. Keksayib kolgan shoirning bu asarida umidsizlik kayfiyati sezilsa x;am, lekin ba’zi masallarida («Ikki echki») absolyutizm hokimiyatining yemirilib borayotganiga ishora yaqkol ko‘zga tashlanadi. Sog‘ligi yomonlashib qolgan La- fonten bundan so‘ng yangi asarlar yarata olmaydi va u 9 yilda vafot etadi. Lafonten o‘z masallari bilan katta shuxrat qozondi. Masal janri absolyutizm, shuningdek,aristokratik reaksiyaga qarshi keng demokratik guruhlarning noroziligini qulay va tushunarli qilib bayon etish kuroli edi. Lafontenning xalqchillik g‘oyalari faqat uning masallaridagina ochiq namoyon bo‘ladi. Shoir masallarining birinchi olti kitobi 1668 yilda, ikkinchi besh kitobi 1678— 1679 yillarda nashr etiladi. Lafontenning masallari o‘zining demokratik ruhi va satirik kuchining o‘tkirligi va ezilgan omma- ning orzu-istaqlarini aks ettirishi bilan shoir ijodining eng yuqori chuqqisi hisoblanadi. Ezop davridan beri masal «tuban» tabaqalarning manfaatlarini ifodalab kelgan edi. Shuning uchun ham klassitsizm estetikasi masalni badiiy adabiyotning quyi turlariga kiritib keldi. Uning nazariyotchisi Bualo esa shoirdan yiroqlashib, Lafonten ijodi hakida o‘zining «Poeziya sanati» da bir og‘iz ham so‘z aytishga jur’at etolmadi. Shoir masallari- ning ko‘pchiligi chukur gumanistik g‘oya va haqqoniy realistik tasvirga boydir. Lafontenning klassitsizm estetikasining adabiy normalari doirasidan chiqib, original asar yaratishdagi maho- ratini «O‘tinchi va o‘lim» masalida yakqol ko‘rish mumkin. Shu sabab- li Bualo bu masaldan norozi bo‘lib, uni o‘z didiga moslab qayta ishlaydi. Lekin u, Lafonten erishgan chuqur mazmun va badiiy yuksaqlikka erisha olmaydi. Lafonten va Bualo antik masalchisiEeopdagi bir syujetdan foydalanganlar. (Og‘ir mehnat va turmush mashaqqatidan tinkasi qurigan o‘tinchi dehqon bu dunyo bilan xayr- lashmoq maqsadida o‘z oldiga azroilni chaqiradi. Azroil o‘tinchidan nimani istashini so‘raganda, undan qo‘rqib ketgan dehqon bir bog‘lam o‘tinni ko‘rsatib, uni yelkasiga olib qo‘yishni iltimos kiladi.) Klassitsist Bualo o‘z masalida kambag‘al o‘tinchi haqidagi kul- gili ertakni hikoya etib berishdan nariga o‘tmaydi, o‘tinchining og‘ir ahvoliga achinmaydi, uning qashshoqligining ijtimoiy sabab- lariga qiziqmaydi ham. Gumanist yozuvchi Lafonten esa bu masalaga boshqacha yondashadi va kambag‘alning og‘ir ahvoliga achinib, bu oddiy insonning mashaqqatlarni yengish uchun zo‘r 'ishonch bilan yashashini ochiq-oydin tasvirlaydi. Dehqonning qashshoqlanishiga sabab bo‘lgan ijtimoiy illatlar, so‘rab olgan muhitning yaramasligini ifodalash bu masalning asosiy g‘oyasini tashkil etadi. Yozuvchining dastlabki kitobida ham realistik tasvir va demokratik ruh bilan sug‘orilgan masallari anchagina. Bu kitobda aristokratiyaning mag‘rurligini masxara qilgan «Dub va hamish», burjuaziyaning qo‘rqoqligini ko‘rsatgan «Kalamushlar kengashi», saroy tekinxurlarini qoralagan «Pashsha bilan chumoli», adolatsiz sudni tanqid qilgan «Maymunlar sudida tulkiga qarshi shikoyat bilan chiquvchi bo‘ri», absolyut hokimiyat zulmiga ishora etgan «Kasal arslon va tulki», shuningdek, ruhoniy va dvoryanlarning yovuzliklarini fosh etuvchi bir qator masallari diqqatga sazovordir. Biroq bu masallarida siyosiy-ijtimoiy hayotdan ko‘ra maishiy hodisalar tasviri ustun turadi va bu hodisalar abstrakt holda talqin qilinadi. Ijtimoiy ziddiyatlar inson tabiatida azaldan mavjud bo‘lgan kamchiliklar deb ko‘rsatiladi. «Bo‘ri bilan qo‘zichoq» masalining ma’nosi zo‘r hamma vaqt bo‘lib chikadi, degan mavhum xulosa bilan tugallanadi. Dastlabki masallarida qirol—arslonning yirtqichligi, zo‘ravonligi orkali qirolga faqat ishora qilinsa, «Masallar»ning ikkinchi nashriga kirgan kitoblarida endi «hayvonlar shohi» zulm va adolatsizlikni mujassamlantirgan monarx sifatida satira ostiga olinadi. Arslon va uning atrofidagi yirtqich hayvonlar orkali shoir mustabid qirol va saroy aqlini ifodalaydi. Masaldan kelib chiqadigan xulosa ham aniq va chuqur sotsial ma’- noga egadir. «Yirtqich hayvonlar o‘lati» masalida ham yomonlik va zulm man- bai — saroy, qirol va uning yordamchilari qoralanadi. Ularning hayoti zo‘ravonlikka, kambag‘allarni ekspluatatsiya qilishga asos- langan, shuning uchun hukmdorlardan yaxshilik, shafqat kutish mum- kin emas, degan xulosa masalning asosiy g‘oyasini ifodalaydi. Shoirning ikkinchi to‘plamiga kirgan masallarida sotsial satira keskinlashadi. Pul hukmronligi va uning halokatli ta’sirini («Etikdo‘z va ulgurji savdogar»), sudning sotqinligini («Mushuk, laycha va quyon») qirollik hukumati va din ahllarining yovuzliklarini («Arslon, bo‘ri va tulki», «Ona arslonni ko‘mishmarosimi», «Ruhoniy va murda») masallarida katta badiiy kuch bilan aks ettiradi. Lafontenning dastlabki masallari tasviriga xos kinoya va ko‘zatuvchilik o‘rnini, endi 7 -yillarning oxiriga kelib, qonkret sotsial satirik va realistik tasvir egallaydi. Xayvonlarning allegorik figurasi o‘rniga inson obrazi paydo bo‘ladi. Bu yillari shoir qirol Lyudovik XIV ning bosqinchilik urushini qoralagan va tinch ijodiy mehnatni ardoqlagan chuqur mazmunli masallar («Dunaylik dehqon», «Savdogar, dvoryan, chupon va shoh o‘g‘li») yaratish bilan keng xalq ommasi o‘rtasida shuhrat qozondi. Lafonten antik dunyo, o‘rta asrlar va Uyg‘onish davri masal- chilik traditsiyalarini urganib, ularga favqulodda realistik xarakter va satirik ruh kiritadi, bu janrni yangi badiiy yuksak- likka ko‘taradi. Uning masallari soddaligi va o‘z davri ijtimoiy hayotini keng hamrab olishi, meqnatkash omma manfaatlarini qizgin himoya qilib chiqishi bilan qimmatlidir. Belinskiy I. Krilovning masallari haqida yozib, masal badiiy buyog‘i, o‘z belgilari va xarakterlari bilan kichik povest va drama bo‘lishi kerak, deb ko‘rsatgan edi. Hiqatan ham Lafonten — mana shunday masallar yaratib XVII asr Fransuz adabiyoti va, xususan, masalchilik janrining rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. Shuning uchun ham Pushkin Fransuz xalqi ruhiy boyligini mujassamlantirgan Lafontenni buyuk masalchi sifatida Krilov bilan bir qatorga qo‘ygan edi. BU ALO (1636— 7 ) Klassitsizm adabiy uslubining yirik nazariyachisi shoir Ьualo Parijda burjua-chinovnikoilasida tug‘ildi. U diniy aqidalar va huquqshunoslikni urgandi, so‘ngra advokat bo‘lib ishlaydi. Satiralar yozib shuhrat qozongach, Bualo butunlay adabiyot bilan shugullanadi. 1673 yilda Lyudovik XIV Bualoni saroy tarixchisi qilib tayinlaydi. yilda Bualo Fransuz akademiyasiga a’zo bo‘lib saylanadi. Adabiy faoliyatining dastlabki bosqichida yozgan satiralarida shoir qonunchi lo‘ttibozlar, munofiq taqvodorlar, kekkaygan dvoryanlar va boylikka hirs qo‘ygan kishilarni qattiq qoralaydi. Bualo satiralardan tashqari, nomalar, epigrammalar ham yozadi. «Roman qahramonlari» nomli parodiyali dialogida ( ) shoir feodal
o‘zboshimchaligi bilan bog‘langan XVII asr aristokrat — pretsioz adabiyotini qattiq tanqid qiladi. Bualoning muhim asari «Poeziya san’ati» nomli didaktik poemasidir, shoir bu asarida klassitsizm adabiy uslubining qoi- dalarini asoslab berdi. Bualo Dekartning falsafiy metodinibadiiy adabiyotga tatbiq qildi. Klassitsistlar estetikasi uchun xarakterli narsa aql-idrokka tayanishdir. Bualoning fikricha, aql-idrok san’atning oliy maqsadi bo‘lgan go‘zallikni yaratadi. Aql-idrok vositasi bilan Bualo antik jamiyatda yaratilgan, guyo hamma davr uchun bir xil qimmatga ega bo‘lgan, lekin o‘rta asrlarda yo‘qolib ketgan va endi faqat yukori guruxlarga ma’lum bo‘lgan oliy -badiiy didni tushunadi. Uning shahar va saroyni urganingiz, degan shiori shundan kelib chikadi. Bualo saroy doirasidagi kishilar talabiga javob beradigan asar yozishga chaqiradi. U absolyutizm g‘oyalarining maddohi edi. Shuning uchun ham hamma «tuban», «qo‘pol» narsalarni rad etgan Bualo xalq va uning oddiy turmushini aks ettirgan Molyerni iqoralaydi. Klassitsizm adabiyoti antik madaniyatga ergashishdan kelib chiqdi. Uyg‘onish davrida grek va Rim san’atini urganish o‘rta asr diniy-asketik dunyoqarashiga norozilik bildirish uchun kerak edi. Birok bu voqea XVII asrda Fransiyada o‘ziga xos shaql va ma’naviy mazmun kasb etadi. Ular antik yozuvchilar asarlarini o‘sha davr hayotini realistik tasvirlashda namuna bo‘ladigan bir ijod deb emas, balki qonkret tarixiy sharoitga bog‘liq bo‘lmagan mavhum go‘zallik ideali .namunasi deb kabul qiladilar. Klassitsizm vakillari uchun o‘z davri kishilari turmushini urganishning zaruriyati yo‘q, antik adabiyot klassiklari yaratgan obrazlar, ular tasvirlagan xarakterlar va qadimgi adabiyotni urganish va unga taqlid qilish yetarlidir. Chunki tiplar, ularning tushunishicha, mangu va o‘zgarmasdir. Shu sababli klassitsizm asoschilari badiiy ijod normalari, uning o‘zgarmas va mutlaq qonunlarini belgilashga harakat qiladilar. San’atni qat’iy qoida va qolipga soladilar. Klassitsizm nazariyasi olimlarning mavhum aqliy mulohazalaridan kelib chiqqan bo‘lsa ham, lekin ularning antik san’atkorlarning adabiy tajriba va metodlarini urganishga intilishlari o‘sha davr uchun, shubhasiz, ijobiy hol edi. Lekin ular Aristotelning antik adabiyotni yakunlab bergan va asosiy belgilari bilan materialistik bo‘lgan estetikasini tushunib yetmadilar, unga formal taqlid qildilar. Shuning uchun ham klassitsizm yozuvchilari yaratgan obrazlardagi mavhumiylik va sxematizm adabiyotning keng realistik yo‘lda rivojlanishiga yo‘l bermas edi. Bualo estetikasidagi realistik tendensiyaning chegaralanganligi ana shundan kelib chikadi. Pushkin «Xalq dramasi hakida» maqolasida klassitsizm adabiyoti paydo bo‘lgandan boshlab xalq (Shekspir) tragediyasi bilan saroy (Rasin) tragediyasi o‘rtasidagi katta farkni ko‘rsatib o‘tgan edi. Bu farq shundan iborat ediki. xalq tragediyasi ijodchisi o‘z tomoshabinlariga nisbatan ancha ma’lumotli edi, shuning uchun katta jasorat va kutarinki ruh bilan ular talabiga javob beradigan erkin asarlar yarata bildi. Saroyda esa yozuvchi o‘zini tomoshabindan tuban deb his kiladi, u «baland martabali» kishilar didiga yoqish uchun o‘z erkinligidan kechadi, ularni ranjitib quymaslikka intiladi, natijada istar-istamas sun’iylikkaberiladi, realistik tasvir o‘rnini sxematizm egallaydi. Saroy tragediyalari tilidagi dabdabalilik saroy aqliga yoqishga urinishdan kelib chiqqandir.
Biroq XVII asr Fransuz adabiyotining ilg‘or yozuvchilari (Molyer, Lafonten) klassitsizmning qotib qolgan qoidalari doirasidan chetga chiqib, yirik realistik asarlar yaratishga erishadilar.
JAN RASIN (1639— 99) XVII asr Fransuz adabiyotining yirik dramaturgi Rasin provinqiya shaxari Ferte-Milonda sud chinovnigi oilasida tug‘ildi. Ota-onadan yosh yetim kolgan Rasinni buvisi Bove shaqridagi kolledjga o‘qishga beradi. U maktabda ( 9— ) hukmron katolikcherkoviga qarshi oppoziqiyada bo‘lgan yansenistlar sektasi tarafdorlari qo‘lida tarbiya ko‘radi. yilda yana uqishini davom ettirish uchun u Por-Royalga kuchiriladi. Yansenistlarning o‘qitishmetodi iyezuitlarning sxolastik metodidan farq qilar edi. Shuning uchun ham Rasin bu yerda filologiya bilan shug‘ullanadi. So‘ngra u Parijga kelib, Garkur kolledjida o‘qiydi va falsafakursini tugatadi. Yansenistlar bolani asketik ruhda tarbiyalashga urinadilar. Lekin yosh Rasin poeziyaga qiziqadi. Antik yozuvchilarining asarlarini zo‘r havas bilan urganadi va badiiy ijodga kirishadi. Rasin Lyudovik XIV ning uylanishiga bag‘ishlab yozgan qasidasi bilan nom chiqaradi. U Molyer va Lafontenga yaqinlashadi. . 1664 yilda Molyer teatri yosh dramaturgning birinchi mustaqil asari «Fivaida yoki dushman aka-ukalar» tragediyasini sahnaga qo‘yadi. Rasin «Buyuk Aleksandr» tragediyasini avval Molyer teatrida ko‘rsatadi, lekin tezda undan olib bu teatrga rakobatchi Burgund Oteli teatriga beradi. Bu hodisa sahna san’ati haqida Molyer va Rasin qarashlaridagi prinsipial ziddiyatlardan kelib chiqadi. Kornel va Molyerdan yiroklashgan Rasin shoir-nazariyachi Bualoga yaqinlashadi. 1667— 1669 yillarda ketma-ket «Andromaxa», «Sudbozlar», «Britannik» pyesalari sahnaga qo‘yildi. «Britannik» tragediyasiga Bualo yuqori baho beradi. 1670 yilda mashhur tragik yozuvchi Kornel va Rasin bir syujetda ikki asar —«Tit va Berenika», «Berenika» tragediyalarini yaratadilar. Bu musobaqada Rasinning pyesasi ustun chiqadi. «Berenika» tragediyasida Rasin shaxsiy manfaat bilan ijtimoii burch bir-biriga zid kelmasligi kerakligi va monarxiya tuzumining gumanizmga zid ekanini ko‘rsatadi. Rasin 1672 yilda turk saroyi urf-odatlarini aks ettirgan «Bayazit», 7 yilda «Mitridat» tragediyalarini yozadi. «Ifigeniya Avlidada» ( 7 ) pyesasi dramaturgga yangi muvaffaqiyat keltiradi. Agar Volter «Berenika» tragediyasini zaif deb atagan bo‘lsa, «Ifigeniya»ga yuqori baho beradi. Saroy intrigalari natijasida Rasinning eng yaxshi tragediyasi «Fedra» ( 77) sahnada muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Unga nisbatan qasddan uyushtirilgan ig‘vodan so‘ng yozuvchi drama- turgiyani tashlaydi va saroy tarixchisi bo‘lib qoladi. O‘n ikki yil o‘tgach, qizlar pansionining boshlig‘i de Mentenon xonimning iltimosi bilan, uch aktli «Esfir» tragediyasini yozadi. Rasin 9 yilda so‘nggi asari—«Gofoliya» («Ataliya») tragediyasini yaratadi. Bu pyesalarida mutlaq hokimning o‘zboshimchaliklariga qarshi norozilik alomatlari ochik; ko‘rinib turadi.
Yozuvchining so‘nggi asarlari Lyudovik XIV ni g‘azablantiradi va u Rasinni yoqtirmay qo‘yadi. Natijada yozuvchi hayotining so‘nggi yillari osoyishta o‘tmaydi va, nixoyat, u 99 yilda vafot etdi. Rasin dunyoqarashida yuz bergan ziddiyat istibdod-monarxning xukmronlik qilishi haqidagi illyuziya bilan uning o‘zboshimchaliklariga qarshi nafrat bildirishida ko‘rinadi. Absolyutizmga ishonch Rasindagi realistik yo‘nalishning keng rivojlanishiga to‘siq bo‘ladi. Lekin Rasin o‘zining eng yaxshi asarlarida voqelikning haqqoniy tasviriga erishadi. Yozuvchi insonning qadr- qimmati uning kelib chiqishiga qarab emas, balki shaxsiy sifatlariga asoslanib belgilanishi kerak, degan xulosaga keladi. U sosloviyalik tengsizlik asosida yuzaga kelgan feodal- aristokratiya jamiyatini qoralaydi. Rasin asarlarida realistik belgilar asta-sekin shartli abstraktlikni surib chiqara boshlaydi. Rasin dunyoqarashida uchragan ziddiyat uning adabiy metodida ham kurinadi. Klassitsistlar estetikasi koidalariga amal qilgan dramaturg uch birlik talablariga buysunadi, syujetni antik adabiyotdan oladi, sahnada hukmron doiralar va ularga yaqin turgan shaxslar ko‘rsatiladi. Ommaviy ko‘rinishlardan voz kechadi. Ish- tirok etuvchilar sonini kamaytiradi. Sahnada voqea qahramon- larning harakati bilan ochilmaydi, balki bo‘lib o‘tgan yoki bo‘layotgan hodisalarni dabdabali so‘zlar bilan hikoya qilib berish orqali tushuntiriladi. Klassitsizmning bu shartli, abstrakt varatsional qonunlari Rasin ijodiga salbiy ta’sir etmasligi mumkin emas edi. Lekin dramaturg bu adabiy qonunlar doirasida o‘ralashib qolmaydi. U qahramonlarning faqat ijobiy tomonini emas, balki kamchiliklarini ham, umuman, sahnada ko‘rsatish mumkin bo‘lmagan voqealardan boshqa hamma narsani aks ettirish, o‘zluksiz deklomatsiyaga berilmaslik kabi realistik talablarni ham ilgari surdi. Rasin gumanistik g‘oyalarni qat’iy himoya qilib, hukmron doiralarning zo‘ravonlikka asoslangan siyosatlarini qoralagan eng yaxshi tragediyalari («Andromaxa», «Britannik», «Fedra»)da pretsioz adabiyotining xashamdorligini, klassitsizmning shartli mavhumiyligini ham yengib, favqulodda aniqlikka erishadi. «Andromaxa» ( 7) Rasin ijodida yuz bergano‘zgarishni ifodalagan birinchi yirik tragediyadir. Yozuvchi pyesaning syujetini antik mifologiyadan olgan. Asarning bosh qahramoni Troya pahlavoni Gektorning xotini Andromaxadir. Shahar greklar tomonidan bosib olinib, unta o‘t qo‘yilgan. Gektor Axilles tomonidan o‘ldirilgan bo‘lib, beva qolgan Andromaxa yosh o‘g‘li Astianaks bilan Axillesning o‘g‘li Epir shohi Pirr qo‘liga asir tushadi. Mayus asira jasur va shafqatsiz Pirrda muhabbat uyg‘otadi. Biroq qahramon Pirr bu ayol oldida o‘zini yo‘qotib qo‘yadi. Lekin Andromaxa erini o‘ldirgan va xalq boshiga kulfat solgan kishining o‘g‘lini sevishi mumkin emas edi. Shuning uchun ham Pirr goh g‘azablanib, uning o‘ziga buysunishini talab qiladi, o‘g‘lini jazolash bilan qo‘rqitadi, goh unga yalinib- yolvoradi. Andromaxa farzandi uchun tug‘ilgan xavfni bartaraf etish maqsadida bir makr ishlatishga qaror qiladi. U Pirr bilan nikohdan o‘tadi-ku, lekin o‘sha kuni o‘zini o‘ldirmoqchi bo‘ladi. Pirrni sevuvchi Download 0.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|