Mavzu: Yaponiya ta’lim tizimi Reja

Mavzu: Yaponiya ta’lim tizimi
Reja:
1.Yaponiya taʼlim tizimi
2.Yaponiya taʼlim tizimining oʻziga xosligi.
3.Yaponiyada dars jarayonining oʻziga xosligi

13-asrgacha Yaponiya taʼlim tizimi xitoylik va koreys hamkasblari taʼsirida boʻlgan. Atiki olimlari imperator Atiki (yaponcha: 阿直岐^?) davrida mamlakatda ishlagan va Bani (yaponcha: 王仁^?) Koreyaning Baekje shtatidan. Taxminan 552 yilda buddizm Baekje vositachiligida Yaponiyaga kirdi. Uning tarafdorlari mamlakatda kontinental ilmiy bilimlarni, texnik va badiiy mahoratni tarqatdilar. 607-yilda yapon shahzodasi Shotoku ilgʻor Osiyo bilimlarini oʻzlashtirish umidida talabalar bilan birga Xitoy Suy sulolasiga elchi yuboradi. Imperator Tenji hukmronligi davrida Yaponiyada birinchi Syedze (yaponcha: 庠序^?) davlat maktabi qurilgan. qín).

8-asrda, Nara davrida yaponlar Xitoy Tang sulolasi bilan aloqada boʻlgan. Uning taʼsiri ostida, Taixo kodeksining taʼsiridan soʻng, Yaponiyada Xitoy taʼlim tizimi oʻrnatildi. Ushbu tizimga koʻra, Akademiya (yaponcha: 大学寮^?), viloyatlarda esa viloyat maktablari. Bu tizim-794 yilda poytaxt Kiotoga koʻchirilgandan keyin ham saqlanib qoldi.
IX-XII asrlarda Yaponiyada Xitoy madaniyatiga moslashish jarayoni sodir boʻldi. Ieroglif adabiyoti va sheʼriyat rivojlandi, hiragana va katakana alifbolari ixtiro qilindi, alifboda yozilgan adabiyot va sheʼriyat paydo boʻldi. Dvoryanlar va amaldorlar uchun asosiy taʼlim markazlari ezoterik sektalarning viloyat maktablari va buddist monastirlari edi. Oddiy odamlar uchun rohiblar tomonidan qurilgan maxsus maktablar mavjud boʻlib, ularda oʻqish, hisoblash, shuningdek, maʼlum texnik koʻnikmalarni oʻrgatishgan. Bu maktablarning eng mashhuri Syugei-syuti (yaponcha: 綜芸種智院^?) língíníníní), rohib Kukai tomonidan asos solingan.
Kamakura syogunati tashkil etilgandan soʻng, Xitoyning markazlashtirilgan taʼlim tizimi butunlay tanazzulga yuz tutdi. Uy va xususiy taʼlim — olimlar yoki monastirlarning uylarida keng tarqaldi. Mazhab uylari boshlangʻich taʼlim bergan. Dzen sektasi monastirlarining ibodatxonalari va yotoqxonalarida maxsus taʼlim olingan. Yangi paydo boʻlgan sektalarning rohiblari Amidai va Nichiren oddiy odamlarni tarbiyalash bilan shugʻullangan. Dvoryanlar va boy monastirlar orasida shaxsiy kutubxonalar va arxivlar tashkil etish odati paydo boʻldi.
Edo davrida (1603-1868) markaziy va mahalliy hokimiyat organlari tomonidan koʻplab maktablar tashkil etilgan. Davlat maktablari tizimi Buddist va Sinto ziyoratgohlariga (terakoya) biriktirilgan xususiy maktablar bilan toʻldirildi. 18-asr oxiridagi maksimal tarakoe dasturi uchta darajani nazarda tutgan: minimal oʻqish va yozish qobiliyatlari; konfutsiy risolalarida bayon etilgan elementar axloqiy tushunchalar; xitoy sheʼriyati, tarixiy faktlar bilan tanishish.
Samuraylar oʻzlarining boshliqlari — knyazlar (daimyo) tomonidan taʼlim olganlar, ular uchun maxsus maktablar tashkil etgan. U yerga konfutsiy olimlari va jangovar sanʼat boʻyicha mutaxassislar taklif etilgan. Samuraylar uchun birinchi davlat maktablaridan biri 1603-yilda ochilgan.
1858-yilda xususiy maktab-internatga asos solgan Fukuzava Yukichi keyinchalik Keyo universitetiga aylandi, taʼlimni Gʻarb modeli boʻyicha tashkil etish tarafdori boʻldi. Meydzi restavratsiyasi davrida yagona markazlashtirilgan taʼlim tizimini yaratuvchi qonunlar qabul qilindi. 1872-yilgi qonunga koʻra, ijtimoiy tabaqasidan qatʼi nazar, hamma uchun ochiq boʻlgan zamonaviy maktablar ochildi. 1900-yilda majburiy uch yillik, soʻngra toʻrt yillik va nihoyat, 1908-yilda olti yillik taʼlimning joriy etilishi Yaponiyani oʻsha davrda aholisi deyarli toʻliq savodli boʻlgan dunyodagi kam sonli davlatlardan biriga aylantirdi. 1877-yilda imperatorlik universitetlarining birinchisi boʻlgan Tokio davlat universiteti tashkil topdi.
1930-yillarda mamlakatdagi militaristik va millatchilik kayfiyati munosabati bilan maktabda oʻqitish bolalarda Yaponiyaning ilohiy missiyasiga cheksiz ishonchni shakllantirish, imperatorga fanatik sadoqatni shakllantirishga qaratilgan edi.
1945-yildan keyin taʼlim tizimini markazsizlashtirish va demokratlashtirish boshlandi^[
Maktabgacha taʼlim bolalar bogʻchasi (yaponcha: 保育所^?) bilan ifodalanadi, bolalar bogʻchalari (yaponcha: 幼稚園^?) va nogironlar uchun maxsus maktablar (yaponcha: 特別支援学校^?). Bolalar bogʻchasi 6 yoshgacha boʻlgan bolalarni qabul qiladi, ammo hech qanday taʼlim bermaydi. Shu sababli, bolalar bogʻchalari rasmiy taʼlim tizimidan tashqarida va barcha taʼlim muassasalari kabi Madaniyat va taʼlim vazirligiga emas, balki Farovonlik va mehnat vazirligiga boʻysunadi. Bolalar bogʻchalari 3 yoshdan 6 yoshgacha boʻlgan bolalarni boshlangʻich maktabga tayyorlashni taʼminlaydi. Bolalar bogʻchalarida bolalar kunning ikkinchi yarmining oʻrtalarigacha, bolalar bogʻchasida — ota-onalarning ish kunining xususiyatlariga qarab butun kun davomida qoladilar. Bolalar bogʻchasi oʻquvchilarining forma kiyishi majburiydir.
2009-yil holatiga koʻra, mamlakatda 22 925 ta bolalar bogʻchalari mavjud edi. Ularning 11 008 tasi davlat, 11 917 tasi xususiy edi. Bolalar bogʻchasida 2 million 132 ming 81 kishi ish bilan taʼminlangan, ular 2 million 40 ming 974 nafar bolaga qaragan. Bolalar bogʻchasiga kirish uchun navbatda 25 384 nafar bola bor edi^[5].
2005-yil holatiga koʻra, Yaponiyada 13954 ta bolalar bogʻchasi mavjud edi. Ulardan 49 tasi davlat, 5 tasi davlat, 5546 tasi prefektura yoki shahar, 8354 tasi xususiy edi. Baʼzi bolalar bogʻchalari boshlangʻich maktablar yoki universitetlar bilan bogʻlangan.
Boshlangʻich taʼlim Boshlang'ich maktab (yaponcha: 小学校^?) bilan ifodalanadi va nogiron bolalar uchun maxsus maktablar (yaponcha: 特別支援学校^?). 6 yoshdan boshlab bolalar boshlangʻich taʼlim muassasalariga kiradilar. Boshlangʻich taʼlim majburiydir.
Boshlangʻich maktabda taʼlim 6 yil davom etadi. U umumiy fanlarni oʻrgatadi: yapon tili (shu jumladan xattotlik), arifmetika, musiqa, sanʼat, jismoniy tarbiya (1-6 yil oʻqish), hayot asoslari (1-2 yil oʻqish), gumanitar fanlar, tabiiy fanlar (3-6 yillik taʼlim).), mehnat (oʻqish muddati 5-6 yil). Baʼzi xususiy maktablarda qoʻshimcha ravishda diniy fanlar, dunyoviy axloq va boshqalar oʻrgatiladi. Milliy darsliklar mavjud emas. Keng assortimentda mavjud boʻlgan tegishli darsliklar shahar tumanlarining taʼlim qoʻmitalari yoki maktab maʼmuriyati tomonidan tanlanadi. Maktablarda maxsus forma yoʻq, oʻquvchilar uy kiyimida kelishadi. Maktabni tozalash majburiydir.
2008-yil holatiga koʻra, respublikada 22476 ta boshlangʻich maktab mavjud edi. Ularning 73 tasi davlat, 22 197 tasi davlat va 206 tasi xususiydir. Ular 6 yoshdan 12 yoshgacha boʻlgan 7 121 781 nafar bolani qamrab oldi^[6]. Davlat va umumtaʼlim maktablarida oʻgʻil-qiz birgalikda oʻqitiladi. Baʼzi xususiy maktablarda — alohida. Koʻpgina maktablarda oʻquvchilar ota-onalari tomonidan toʻlanadigan tushliklarni qabul qilishadi.
oʻrta maktablar (yaponcha: 中学校^?) tashqari nogiron bolalar uchun maxsus maktablar (yaponcha: 特別支援学校^?). 12 yoshdan boshlab bolalar toʻliq oʻrta taʼlim muassasalariga kirishadi. Oʻquvchilar 15 yoshdan boshlab maktabga sirtdan borishlari mumkin. Boshlangʻich va oʻrta taʼlim majburiydir.
Oʻrta maktabda taʼlim 3 yil davom etadi. Majburiy fanlarga quyidagilar kiradi: davlat tili, gumanitar fanlar (geografiya, tarix, ijtimoiy fanlar), matematika (algebra, geometriya), tabiiy fanlar (fizika, kimyo, biologiya, geologiya), musiqa (musiqa asboblarini oʻrganish va birgalikda ijro etish), tasviriy sanʼat, jismoniy tarbiya, mehnat, ingliz tili. Baʼzi xususiy maktablarda qoʻshimcha ravishda diniy fanlar, dunyoviy axloq va boshqalar oʻrgatiladi. d. Shuningdek, mintaqa tarixini oʻrganishga bagʻishlangan sinf soati, pasifizm va maktab faoliyati. Milliy darsliklar mavjud emas. Tegishli darsliklar shahar tumanlari taʼlim qoʻmitalari yoki maktab maʼmuriyati tomonidan tanlanadi. Maktab oʻquvchilarining forma kiyishi va tozalanishi majburiydir.
2005-yilda respublikada 11035 ta umumtaʼlim maktablari mavjud edi. Ulardan 76 tasi davlat, 10 238 tasi davlat va 721 tasi xususiy. Ular 12 yoshdan 15 yoshgacha boʻlgan 3 626 415 nafar bolani qamrab oldi^[7]. Davlat va umumtaʼlim maktablarida oʻgʻil-qiz birgalikda oʻqitiladi. Baʼzi xususiy maktablarda — alohida.


Yaponiya – juda tez rivojlanayotgan davlat bо‘lib, bu hol asosan yaponlarning tabiatan mehgatsevarlik va ishbilarmonligi bilan bog‘liqdir. Dunyodagi barcha yangiliklar va yuksalishlar sari intilish, eng sо‘nggi yutuqlardan foydalanish va ularni yanada rivojlantirish – bu yapon xalqining azaliy milliy odatlariga aylanib qolgan. Bugungi kunda Yaponiya dunyodagi barcha davlatlar uchun ochiq va halqaro hamkorlik maydonida faol ishtirok etib kelmoqda.
Aholi umrining davomiyligi millatning sog‘lomligini va aholi xayotining sifatini belgilovchi muhim bir kо‘rsatkichdir. Yaponlar uchun oila asosiy hayotiy boylik hisoblanadi. Bu joyda ajrashish dunyoning boshqa rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ancha kam uchraydi. Yaponiya ta’lim tizimi ham о‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Yaponiya zamonaviy ta’lim tizimining tarixi quyidagi 5 ta davrga bо‘linadi:
Asos solingan davr. 1867 -1885 yillarni qamrab oladi. Zamonaviy ta’limning ilk tuzilishiga asos solingan. 2. Birlashuv (konsolidatsiya) davri. 1886 -1916 yillarni о‘z ichiga oladi. Turli maktab qonunlari chiqarilgan, tizimli ta’lim yaratilgan. 3. Tarqalish (ekspansiya) davri. 1917 -1936 yillarni о‘z ichiga oladi. Ta’lim tizimi bо‘yicha favquloddagi kengash tavsiyalariga asosan rivojlantirildi. 4. Harbiy davr. 1937 -1945 yillar. Militaristik ta’lim tizimi. 5. Zamonaviy davr. 1945 dan hozirgi davrgacha ta’lim islohotlari.
Yaponiya ta’limining shakllanishi 1867 -1868 yillarda boshlangan. Yaponiya о‘z oldiga 2 vazifani: 1 -boyish, 2 -g‘arb texnologiyalarini Yaponiya ishlab chiqarishiga kiritish masalasini qо‘ydi va bu ishni amalga oshirish uchun birinchi galda ta’lim tizimini tubdan о‘zgartirish kerakligini angladi.
1872 yili “Ta’lim haqida” qonun qabul qilindi. Bunda yapon ta’limi g‘arb ta’limi bilan uyg‘unlashtirilgan. 1893 yilda kasb-ta’limi yо‘nalishidagi 1 -kollej paydo bо‘lgan. 1908 yilda Yaponiya boshlang‘ich ta’limni majburiy 6 yillik qilib belgiladi. 1946 -yili qabul qilingan Konstitusiya fuqarolarning ta’lim sohasidagi xuquq va burchlarini belgilab berdi. Unda barcha bolalar bepul umumiy ta’lim olishi shart ekanligi qayd etilgan. Hozirgi zamon yapon ta’lim tizimining tarkibi quyidagicha: bog‘chalar, boshlang‘ich maktab, kichik о‘rta maktab, yuqori о‘rta maktab, oliy ta’lim tizimlariga kiruvchi oliy о‘quv yurtlari. Bolalar yoshlariga qarab 3, 2, 1 yillik ta’lim kurslariga jalb qilinadi. Yaponiyada maktabgacha ta’lim muassasalarining 59, 9% - xususiy, 40, 8% - davlatnikidir.
Maktabgacha ta’limga Yaponiyada katta e’tibor beriladi, chunki psixologlarning ta’kidlashicha 7 yoshgacha inson bilimlarni 70%ni, qolgan 30%ni butun qolgan umri davomida о‘zlashtirar ekan. Maktabgacha tarbiya odatda oiladan boshlanadi. Yapon ayollari uchun onalik birinchi о‘rinda turadi. Kо‘pgina yapon ayollarining aytishlaricha, bola tarbiyasi – ularning hayotlarining maqsadlaridir. Yapon tarbiyachilarining bolalarni kichik guruhlarga “xan”larga bо‘lib о‘qitishlari tarbiyaning asosiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bu bolalarda qarorlar qabul qilishga, о‘zgalar fikrini hurmat qilish, guruh a’zolarini barchasini tashabbuskor bо‘lishga о‘rgatadi. Bunday usul kichik maktablarda ham, о‘rta maktablarda ham davom etadi. Bu guruhlar о‘rtacha har 5 oyda shakllanib turadi. Yapon bolalariga sinfni boshqarish juda yoqadi. Shuning uchun har kuni bolalarning о‘zlari boshqaruvchi tanlaydilar. Har bir bola bu vazifani bajarib kо‘radi.
Boshlang‘ich maktabda о‘qituvchilar bolalarni tanqidga, ya’ni xulqlarini yomon tomonlarini, maktabdagi kamchilikni tanqid qilishni о‘rgatadilar. Bundan kо‘rinib turibdiki, о‘qituvchi faqat ta’lim berish bilan cheklanib qolmay, bolaning har tomonlama rivojlanishiga ta’sir etadi. Shuning uchun ham Yaponiyada о‘qituvchi kasbiga katta e’tibor beriladi. Yaponiya rivojlangan davlatlar ichida о‘qituvchining maoshi davlat raxbarlari maoshidan ham yuqori bо‘lgan yagona davlatdir.
Majburiy ta’lim. Ta’limning bu pog‘onasi 6 yoshdan 15 yoshgacha bо‘lgan bolalarni о‘z ichiga oladi. 6 yillik boshlang‘ich ta’lim va 3 yillik о‘rta maktab 9 yillik majburiy ta’limni tashkil etadi va u bepuldir. Muhtoj oilalarning bolalari bepul nonushta, о‘quv qurollari, tibbiy xizmat bilan ta’minlanadi. Zarur bо‘lgan hollarda ularning oilalariga moddiy yordam kо‘rsatiladi. Shu bilan birga Yaponiyada xususiy maktablar ham mavjud.
Yuqori о‘rta maktab 10, 11, 12 -sinflarni о‘z ichiga oladi, bunday maktablarning kunduzgi, sirtqi, kechki bо‘limlari mavjud. О‘quvchilarning 95% i kunduzgi maktablarda о‘qiydi. Yaponiyada о‘quv yili – 240. Yozgi kanikul iyun oyining oxirida boshlanib, avgustda tugaydi. Darslar kuniga 7 soatdan о‘tiladi.
Universitetlarga yuqori va о‘rta maktabni yoki 12 yillik oddiy maktabni bitirgan о‘quvchilar qabul qilinadi. U yerda 460 ta universitet bо‘lib, 95 tasi davlat tasarrufida, 34 tasi munitsipal, 31 tasi xususiydir. 1 -toifadagi universitetlarda har bir о‘qituvchiga 3 nafar, 2 -toifali universitetlarda esa 20 tadan talaba tо‘g‘ri keladi. Universitetlarga qabul qilish 2 bosqichga bо‘linadi: 1 -bosqichi turar joyda о‘tkaziladi, buning uchun eski yapon tili, matematika, fizika, kimyo, jamiyatshunoslik, tarix bо‘yicha test sinovlaridan о‘tiladi. Yaponiyada oliy ta’lim majburiy hisoblanadi va u kasb ta’limi bilan uzviy bog‘liqdir. Oliy ta’lim tizimi quyidagi turlarni о‘z ichiga oladi: 1. Tо‘liq sikldagi universitetlar (4 yil). 2. Tezlashtirilgan universitetlar sikli (2 yil). 3. Kasb ta’lim kollejlari. 4. Texnika institutlari.
Foydalanilgan adabiyotlar
 „WikiStipendiya marafoni“da https://www.google.com/search?q=Yaponiya+ta%27lim+tizimi&rlz=1C1GCEA_enUZ1021UZ1021&oq=Yaponiya+ta%27lim+tizimi&aqs=chrome..69i57j0i22i30l9.23068j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
https://slidetodoc.com/yaponiya-talim-tizimi-va-uning-oziga-xosliklari-yaponiya/
Umumiy pedagogika uslubiy qoʻllanma
Internet manbalari: WARBLETONCOUNCIL sayti
Vikipediya lar