Mavzu: yaponiyada sintoizm

Atrofda sukunat.
Kashtan bargi cho'kadi
aniq oqimga.
(Shohaku)
Uchun Yapon bog'i qo'shnilarning ko'zidan yashiringan tanho burchakni tanlang. Bu tinchlik va meditatsiya joyi. Uni to'siq, ekish, masalan, yorqin kotoneaster yoki o'tkir spirea bilan ajratish maqsadga muvofiqdir.

Bu dunyoda
Qalin o'sish qayg'u,
Ammo bambuk chakalakzorlarida
Sayohatchi tunash uchun joy topadi,
Sevimli odamni tushida ko'rish
(Fujiwara no Toshinari)
Yaponiyada hamma narsa uyg'un va benuqson. Yaponiyadagi landshaft san'ati ham ushbu tamoyillarga qat'iy rioya qiladi. Ushbu san'atning shakllanishining boshlanishi yapon madaniyatining birinchi rivojlanishi davrida qo'yilgan. Aynan sintoizm tabiat bilan uyg‘unlik dini sifatida o‘z xo‘jayiniga sodiq xizmatkor sifatida go‘zallikka sodiq bo‘lgan qadimgi yaponlarning an’anaviy diniga aylandi. Bog'dorchilik san'atining rivojlanishi va tamoyillariga sezilarli ta'sir ko'rsatgan "xudolar yo'li" degan ma'noni anglatuvchi Shinto e'tiqodlari edi.
Yapon madaniyati, shuningdek, yin va yang tabiati - erkak va ayol borliqning boshlanishi, faol va passiv tamoyillar, shuningdek, Sintoizmda xudolar tabiat hodisalari bilan birlashtirildi, ular o'z kuchlari va mavjudotlarining qozonlari hisoblangan. Qadimgi yaponlar xudoni ko'rib bo'lmaydi, deb ishonishgan, ammo uning namoyon bo'lishi atrofdagi hamma narsada aks etadi. Atrofdagi tabiatning go'zalligi va ritmi haqida fikr yuritish, moddiy dunyoga kirib boradigan ilohiy dunyo uyg'unligini anglash va yaqinlashishga yordam beradi. "Mono-no-ke" - qadimgi Yaponiyada ibodat mavzusi bo'lgan ilohiy va ko'rinadigan dunyoning birligi, uyg'unligi. Mono-no-kening birinchi mujassamlanishi tosh bo'lib, u Shinto e'tiqodiga ko'ra, ilohiy ruhning idishi, ta'bir joiz bo'lsa, xudoning qobig'i edi. Toshga hurmat ko'rsatish haqiqiy voqelikni anglashning eng muhim bosqichlaridan biriga aylandi. Ziyoratgohlar shu tarzda yaratilgan: xudoning haqiqiy qobig'i - tosh toshlar bilan qoplangan bo'shliqqa joylashtirilgan va arqonlar bilan o'ralgan. Ushbu dizayn tufayli sig'inish ob'ekti atrofdagi tabiatdan ajralmas bo'lib chiqdi va u bilan bir bo'lib qoldi. Bugungi kunga qadar yapon bog'ining tarkibi erkak va ayol tamoyillarini ifodalovchi toshlar o'rtasidagi farqni saqlab qoladi.
Asl sintoizm qanchalik sodda ko'rinmasin, uning tufayli ikkita asosiy estetik g'oyalar shakllandi: tabiiy va fazoviy shakllardagi ramzlarning xulosasi. Yaponiya o'z tarixi davomida ko'pincha boshqa xalqlardan g'oyalarni o'zlashtirganiga qaramay, bu g'oyalar butunlay boshqacha ko'rinishga ega bo'lib, oxir-oqibat chinakam yapon bo'lib, har safar sulola o'zgarganda yangi ma'noga ega bo'ldi.
6-asrda o'zlashtirilgan Yaponiya buddizmi ham bu e'tiqod haqiqatda tug'ilgan Hindistonga yoki u olingan Xitoyga qaraganda butunlay boshqacha iboralar va butunlay boshqacha falsafiy tamoyillarga ega bo'ldi. Yapon sintoizmi va buddizmi bir butun - rebushintoga birlashdi. Sintoizmdagi tabiat va buddizmdagi shaxs ma'naviyati sintoizm va buddist xudolarining qo'shilishi bilan aniqlangan yangi ma'naviyatni keltirib chiqardi. Aynan shu erda atrofdagi dunyo va inson tabiatining ajralmas idroki tug'ildi.
o'zgarishlarning barqarorligiga ishonish haqidagi g'oyalarni o'z ichiga oladi. Yin va yangning birligi uyg'unlikni hosil qiladi. Vaqt o'tishi bilan, bu tamoyillarning barchasi yapon bog'idagi narsalarni joylashtirish tuzilishida o'z ifodasini topdi.
Birinchi marta yapon bog'i haqida eslatish VIII asrga to'g'ri keladi. Yaponiyaning qadimiy poytaxti Narada o'z tuzilishida mandala - koinotning buddist sxemasi bilan bir xil bo'lgan yapon bog'lari xitoylarnikiga o'xshash tarzda tashkil etilgan. Qadimgi yilnomalarda Empress Suiko hukmronligi davrida bog'larning tartibga solinishi haqida ma'lumotlar mavjud. 8—9-asrlar oʻsha davrda Sharq sanʼatining markazi boʻlgan Xitoy madaniyatining koʻplab oʻzlashtirilishi bilan tavsiflanadi. Haqiqiy madaniy model sifatida qabul qilingan Xitoy standartlari edi.
Xitoy bog'lari odamlarning jannat haqidagi g'oyalarini o'zida mujassam etgan, u erda ular atrofdagi go'zallikdan zavqlanib, haqiqatni tushunishlari mumkin edi. Tabiatning ulug'vorligi haqida o'ylashdan olingan baxt xudo bilan to'liq birlikka olib kelishi kerak edi. O'sha paytda bog'ni tashkil qilishning qat'iy tamoyillari yo'q edi. Biroq, bitta printsip majburiy edi: skeletning timsoli (uning ramzi toshlar) va qon (suv), bu engil erkak printsipi (yang) va qorong'u ayol (yin) go'shtidagi birlikni ramziy qildi. Bog'ning tarkibi tabiatning o'ziga xos xususiyatlarini - o'zgaruvchanlik, oqimlilik, tabiiylik va xilma-xillik va qarama-qarshilikdagi birlikni o'zida mujassamlashtirishi kerak edi. Har bir usta ana shu qonunlarga muvofiq yapon bog‘ini yaratgan va ayni paytda tabiat haqidagi tushunchasini ifodalagan.
Nara davrida sun'iy va tabiiy bog'ning birligi tushunchasi hali ham mavjud emas edi. Tabiiy bog' butunligicha qoldi va makon kortejlar harakatini rejalashtirish orqali tashkil etildi. Yapon Heian madaniyati rivojlanishining keyingi davrida bog'ning tuzilishiga insonning kirishi unga qarama-qarshi emas, balki tabiiyga mos keladi. Murakkab Heian madaniyati dunyoni yangi idrok etishni tashkil etuvchi go'zallikni qizg'in idrok etishni talab qildi. Bu idrok tafakkurdir. Inson borliqning mohiyatiga tajribaning keskinligi bilan kirib bordi. Klassik yapon she'riyati Xeyan davrida shakllandi.
Kamakuraning jangovar davri kelishi bilan bog' yaratish san'atiga bo'lgan munosabat ham o'zgardi. Endi tabiatni idrok etishning shahvoniyligi va nozikligi emas, balki tabiiy kuchlarning kuchi va isyonkorligi hal qiluvchi rol o'ynadi.
Ashikaga syogunlari hokimiyat tepasiga kelgandan so'ng, Xeyan va Kamakuraning qarama-qarshi madaniyatlari biroz yaqinroq bo'lib, yagona madaniyatga aylandi. Bu davrda Yaponiyada zen-buddizm gullab-yashnadi, bu bog' yaratish san'atida aks etishi sekin emas edi. Zen tabiat va insonning qarama-qarshiligini emas, balki ularning uyg'un birligini, tafakkur ob'ekti va predmetini aniqlashni o'z ichiga oladi. Zendagi asosiy narsa soddalik va mo''tadillik, intuitiv idrok asosida birlikni anglash, Zen tafakkuri irratsionaldir, u narsalarning mohiyatini aql bilan tushunishni deyarli butunlay rad etadi. Shunga ko'ra, aynan shu tamoyillar ushbu davrning yapon bog'ini yaratish madaniyatida o'z aksini topdi. Bog'ni yaratish qonuni ob'ektning (toshlar, qum, suv, o'simliklar) estetik qiymatiga emas, balki uning koinot tuzilishidagi ramziga asoslanadi.